"La Kongreso
1. Konstatinte unu flanke, ke la eldono de "La Laborista Esperantismo" estis farita laŭ maniero, kiu povis kredigi, ke tiu verketo celis fariĝi la oficiala programo de nia Asocio ; aŭdinte la konfeson de la Direkcio, ke tio estis ’mispaŝo’ ; ..."
(Fonto : Survoje al IPE, Adolf Schwarz, Pres-Esperanto, Sofio 1992,
p.50.)
Interpreto donita de la Klasbatala
Opozicio al SAT, Berlino, oktobro 1930 :
"Ideologie la Direkcio [de SAT] propagandas partiece kaj kontraŭrajte en la nomo de SAT konfuzan, _neproletan_ teorion pri sennaciismo de marko Lanti, kies ĉefaj trajtoj estas : supertakso de l’ graveco de Esperanto, ignoro de la nacia problemo, fuŝo de l’ koncepto pri proleta internaciismo, subteno al imperialismo kaj kolonia subpremado. Ĉi ideologio, _esence kontraŭa_ al la programoj de laboristaj partioj, estas arbitre disvastigata per eldono de broŝuroj en Esperanto kaj naciaj lingvoj, kiel La Laborista Esperantismo, per artikoloj kaj recenzoj en Sennaciulo, kiuj konsekvencas la transformon de SAT en ian sekton deŝiritan de la vastaj proletaj amasoj. Aliflanke oni celas fari el SAT politikan interdiskutejon subfosanta la fidon al la partioj de la organizita proletaro. Sub preteksto de batalo kontraŭ dogmoj estiĝas en SAT perceptoj, kiuj neniel povas servi al klarigo de la problemoj de klasbataloj, sed kiuj sole allasas propagandon de strangaj ideoj de politikaj aventuruloj."
(Fonto : Survoje al IPE, pp. 85-86)
Interpreto de E.Drezen :
"Siatempe en la j. 1923, dum la brule-revolucia situacio, esperantistoj - partianoj de Komintern akre riproĉis tiun terminon se n n a c i i s m o. Ili asertis, ke ĝi enhavas ŝatindan parton de idealisma koncepto. Iliaopinie - sennacia socio estos efektivigita nur per ekonomiaj sociaj ŝanĝoj kaj neniel per akcepto de lingvo universala, kiu mem kapablus universaliĝi nur dank’al ŝanĝo de la socia ekonomio. Tamen la komunistemaj esperantistoj ne iris for el SAT. Ili ĉesis insisti pri tiu punkto, ĉar la ĉefaj anaroj laboristaj esperantistaj trovis en la ideo ’sennacieca’ tiun organizan forton, kiu anstataŭis por ilia agado la neŭtralecan internan ideon. Kaj por la komunistemaj esperantistoj la problemo de sennaciismo mem prezentiĝis kiel la ordinara marksane komprenata ’internaciismo’ plus aldonata ’lingvo internacia’.
Dum tiu komenca por SAT periodo sennaciismo estis direktita kontraŭ ’internaciismo’ de la II-a Internacio, fakte bonuzanta naciisman ideon kiel ŝirmilon kontraŭ iu ago internacie revolucia. Dum certa tempo sennaciismo do estis movado – esence revolucia kaj klasbatala.
Nun la situacio ŝanĝiĝis. Kulturiga batalo por sennaciismo devis, laŭ opinio de SAT-gvidantoj, ne enhavi plu iujn elementojn de klasbatalo revolucia. Lanti - fariĝis teoriisto de sennaciismo. En siaj verkoj ’La laborista esperantismo’, ’Naciismo’ k.t.p. li penis eltrovi la historian kaŭzon de la nacieca ideo, ĝian danĝeron por nuntempo kaj speciale - por la klaso laborista. Lerte argumentante,li prezentis la faktojn tiel, kvazaŭ batalo kontraŭ nacia ideo estas tiom grava, ke jam al tiu sola ideo devas esti dediĉataj ĉiuj fortoj de SAT-anoj. Anstataŭ klare esprimita monisma koncepto de la historia evoluo - li provis pruvi, ke la mondon influas du ligitaj, sed tamen memstaraj fortoj - la ekonomio kaj la socia idearo. SAT-anojn li vokis batali speciale en la kampo de la ideoj, lasante tute la kampon politikan kaj ekonomian."
...
(Fonto : Analiza historio de Esperanto-Movado, E.Drezen, EKRELO
1931, reeldono l’omnibuso, 1972, pp.83-84)
Antaŭrimarkigo de N.Bartelmes (tiama redaktoro de "Sennaciulo")
al la eldono de 1971 :
"Interkonsente kun la eldoninto de la unua eldono, SAT (ĝi aperis en la jaro 1928), La Juna Penso aperigas tiun ĉi stencilitan kajeron por la nova generacio de laboristaj esperantistoj. Kredeble la novuloj en nia movado demandos : Kial reeldoni broŝuron el la jaro 1928, dum en la daŭro de 40 jaroj multaj cirkonstancoj en la vivmaniero ŝanĝiĝis ?
Nu, se efektive multo ŝanĝiĝis en tiu tempospaco, precipe rilate la teknikan disvolviĝon kaj la sciencojn, tamen la pozicio de nia laborist-esperantista movado restas firma, precipe rilate la edukan kaj klerigan taskon, en kiu rolas S.A.T. Kaj tiun rolon precizigas ĝuste la V-a ĉapitro en tiu ĉi broŝuro, tiuj linioj, kiuj aŭguras la sennaciigon de la homaj mensoj kiel kondiĉon por socialisma mondo, – rolo neglektita de la laboristaj partioj kaj sindikatoj.
Kaj neniu certe estis pli kompetenta por prognozi pri la estonta evoluo homara kaj la tasko de la monda laboristaro, ol la patro de S.A.T., K-do E.Lanti.
En la intereso de la pliprofundiĝo de niaj ideoj kaj de la disvastigo de nia idealo ni bonvenigas la reeldonon ĉi tie prezentatan."
N.Bartelmes.
(Fonto : "La Laborista Esperantismo", E.Lanti, eldono de La Juna Penso- Dec.1971 - N° 81 A, unua kovrilpaĝo)
Opinio de Ulrich Lins :
"Tamen la programa demando decidigis la pluan sorton de SAT kiel supertendenca organizaĵo. Fine de 1928 Lanti aperigis broŝuron ’La Laborista Esperantismo’, kiu, prezentiĝante "kvazaŭa programo" de SAT, formulis sennaciismon kiel apartan doktrinon. Pri la termino mem antaŭe ne okazis detalaj diskutoj, ĉar la plej multaj, inkluzive komunistojn kaj ŝajne eĉ Lanti, interpretis ĝin internaciismo plus internacia lingvo. Sed lige kun la evoluo en Soveta Unio, kiu anstataŭ revi pri baldaŭa mondrevolucio komencis sin dediĉi en 1928 al la konstruado de socialismo en unu sola lando, kreante specon de soveta patriotismo, modela por ĉiuj alilandaj komunistoj, la tezoj de Lanti, direktitaj kontraŭ submetiĝo al la soveta ekzemplo, estis konsiderataj kiel danĝera herezaĵo, des pli ĉar Lanti sin turnis kontraŭ ĉia naciliberiga batalo, kiu ne alportas al laboristoj ekonomian liberecon, kaj rifuzis kontraŭbatali imperiismon, ĉar tio ’signifas bari la vojon al la historia procezo’ akcelanta sennaciiĝon ankaŭ sub la kondiĉoj de kapitalisma ekspluatado en la kolonioj. Koncedante ke SAT ne povas adopti sennaciismon kiel socipolitikan teorion, li tamen malkaŝis, ke la Asocio celas ĝin diskonigi kaj pravigi. Krome, li kulpigis la laboristajn gvidantojn pro perfido, ĉar ili malatentas la lingvan problemon. Li asertis, ke la unuiĝo de la proletaro, premiso por sukcesa agado, ’estas ebla nur per la helpo de komuna lingvo’ ’’.
La diskuto pri la broŝuro ekflamis dum la 9-a Kongreso en Leipzig, en 1929, kun la rezulto, ke en la fina rezolucio unuanime estis nomita mispaŝo la maniero, laŭ kiu estis prezentita "La Laborista Esperantismo’ de Lanti, ĉar ĝi povus kredigi, ke ĝi estas programo oficiala de SAT ; kompense al tiu riproĉo la Kongreso esprimis sian fidon al ĉiuj gvidantaj organoj."
(Fonto : "Esperanto en perspektivo", UEA 1974, ĉapitro 19, p.647)
Opinio de E.Borsboom :
"Laŭstile modela, eĉ klasika lingvaĵo, ’La Laborista Esperantismo’ laŭenhave tenis danĝeraĵon. En aparta ĉapitro Lanti priskribis la aperon de nova tendenco en la asocio, ’la sennaciismo’ kun la tre propra vidpunkto rilate la akiron de nacia sendependeco kaj la klasbatalon nur en la laborejoj. La juna ismo posedis la samajn rajtojn - nek pli nek malpli - kiel la aliaj tendencoj en SAT. Tion Lanti substrekis. Tamen sennaciismo ricevis en la broŝuro pli da pezo ol la komunista, socialdemokrata aŭ anarkiista tendencoj. Plenan ĉapitron dediĉis la aŭtoro al tiu nocio por klarigi ĝin. La tuto aspektis eĉ pli oficiala pro la antaŭparolo, en kiu Lanti nomis la verketon "kvazaŭa programo" de SAT."
(Fonto : Vivo de Lanti, E.Borsboom, SAT 1976, pp.87-88.)
Interpreto de Ulrich Lins :
"En ’La Laborista Esperantismo’ Lanti dediĉas la pli grandan parton al resumo de la celoj de SAT, denove emfazante ĝian kontraŭdogman karakteron kaj la malfermitecon al libera diskutado. Sed en unu ĉapitro, "Apero de nova tendenco : ’Sennaciismo’, li malkaŝas sian deziron, ke malgraŭ sia superpartieco SAT pli multe ebligu la diskonigon de sennaciismo, eĉ se tiu "kelkrilate ne akordiĝas kun la nuntempa programo de la laboristaj partioj". Ĉi-kuntekste Lanti atentigas pri la disvastiĝo de "internaciaj trustoj" ; li skribas : "Kontraŭbatali la imperialismon signifas bari al la historia procezo, kiu tendencas nepre al starigo mondmastrumado kaj mondlingvo. Kiel atingi, ke tiu procezo rezultu en socialismo, Lanti tamen ne detaligas - krom akcenti, kiom la uzo de Esperanto povas kontribui al sennaciigo de la mondo. Li asertas, ke la unuiĝo de la proletaro, premiso por sukcesa agado, "estas ebla nur per la helpo de komuna lingvo", kaj riproĉas al la laboristaj gvidantoj, ke, malatentante tion, ili ’senkonscie perfidas ... la interesojn de l’Proletaro’ ".
(Fonto : La Danĝera Lingvo, Ulrich Lins, 1-a eldonejo ĉe Bleicher-Eldonejo, Gerlingen 1988, pp 260-261.)
*=*=*=*=*=*=*=*=*=*=*=*=*=*=*=*=*
Pridemandite de Petro Levi, Bartelmes konfirmis :
— ke la du alineoj poste aldonitaj al la unua paragrafo de la SAT-statuto celis bari la manovrojn tiam strebantajn meti SAT sub la ekskluzivan ŝildon de Komintern ;
— ke la kreo de la sennaciista frakcio havis la saman baran celon ;
— ke Lanti nek provis asigni al la "sennaciuloj" (sennaciistoj) la taskon transformi SAT en sennaciisman asocion, nek provis asigni al SAT la taskon propagandi sennaciismon.
Antaŭparolo