Mian fantazion de estonta emeriti ?o pasigata per la tradukado de grandaj literaturaj verkoj sekvas kiel ombro pli malhela fantazio en kiu mi estas anstata ?igita de komputilo, kiu eble ne estas perfekta (nek estas mi, nek estas iu ajn traduko), sed povus esti ju ?ata sufiĉe bona. Ma ?intradukado kaj komputile helpata tradukado [1], tamen, ne tute estas inkuboj estontaj ; dum multe pli ol jardeko ili estas normala parto de la vivo de tradukistoj. Oni enigas ekzistantajn tradukojn por krei vastajn amasojn da lingvaj donita ?oj ("tradukmemoroj") kiuj ebligas al la komputilo produkti tradukon de nova teksto, ĉerpante el tio, kion ?i jam scias.
Programaro de komputile helpata tradukado povas havigi konsekvencon, elimini tede ripeti ?antajn taskojn seninteresajn kaj faciligi komunikadon inter nelingvistoj. Iuj firmaoj kaj tradukagentejoj jam devigas ?ian uzon - samtempe reduktante la honorariojn de tradukistoj. La uzo de komputile helpata tradukado estas instruata en programoj de magistri ?o pri tradukoscienco. Traduki artikolojn por Le Monde Diplomatique sen tia programaro eble iam fari ?os tiel malofte kiel ilumini manuskriptojn sur veleno.
La sciencula filozofio ne bezonas ma ?intradukadon ; jam de kelkaj jardekoj ?i preferas la anglan tiom, ke estas preska ? neimageble ke la tendenco retroiros. Lastatempa refera ?o de profesoro pri metafiziko ĉe la Universitato de Oksfordo argumentis ke "eldoni [analizan filozofion] en lingvoj krom la angla apena ? havas valoron" [2]. Ĝia konkludo plue asertis ke "Ĉiuj esploroj en filozofio devus esti eldonataj en la angla, eĉ tiuj kiuj apartenas al filozofiaj tradicioj kiuj ne estas reprezentitaj en la angla. Ĉar tiam ili akirus pli vastan publikon. Cetere, havi unikan lingvon de filozofio (la anglan) plifaciligos fekundan interrilaton inter la filozofiaj tradicioj." (Kial halti tie ? Se la angla estus la lingvo de ĉiuj esploroj, a ? eĉ de ĉia kreiva laboro, oni atingus la plejeble grandajn publikon kaj potencialon estigi "fekundan interrilaton".)
Monumenta rebato al tio ĉi estas la lastatempa eldono de la Dictionary of Untranslatables : a Philosophical Lexicon (Vortaro de netraduklebla ?oj : filozofia leksikono) [3] kiun oni povus rigardi kiel vastan, ame detalitan noton skribitan de tradukisto al la okcidenta filozofio. La deklarita celo de la libro estas mapi "la politikajn, estetikajn kaj tradukajn historiojn de filozofiaj ?losilvortoj." Ĉirka ? 400 ?losilvortoj estis elektitaj, inter ili tiaj terminoj kiaj animus, Dasein joissance, praxis kaj pravda.
Ne estas la kazo ke tiaj vortoj estas neatingeblaj por ĉiuj provoj ilin traduki, sed ke ĉiu provo estas esence kaj neredukteble problema. Vortoj en ĉiuj lingvoj travivas siajn historiojn en rilato al aliaj vortoj, arigante kaj de ?etante asociojn kaj distingojn, akumulante historiojn kiuj eventuale duonsubakvi ?as kun la tempopaso. Estas la misio de ĉi tiu Dictionary malkovri tiujn historiojn kaj montri la rolon kiun ili ludis en la evoluado de la okcidenta penso.
Tio, kio vere ekzistas
Prenu pravda (??€ ????). Kvankam, memorante la nomon de la oficiala ?urnalo de Sovetunio, ni povus kredi ke ?i nur signifas "vero", la Dictionary tamen atentigas ke ?i anka ? indikas "justeco", kaj ?ia etimologio ?in lokas en semantika kampo kun ideoj de legitimeco, juro, kaj egaleco. Cetere, pravda en la rusa ne temas pri la vero scienca : "tio, kio vere ekzistas" oni tradukas plej bone per la termino istina (?? Ñ‚ ???), kaj ?ia deriva ?o istinnost (?? Ñ‚ ????? Ñ‚ÑŒ) plej proksimas al la ideo de "vereco". Ĉiu tradukanto el la rusa, kiu renkontas pravda, alfrontas elektojn por kiuj povus manki tute kontentiga respondo. Estas klare kial pravda estas inda kandidato kiel "netradukebla ?o".
Sed kio estas riskata ĉi tie ? Vidata el la kosmo - a ? el partoj de la anglosaksa sciencularo - ĉi tiu esplorado pri la interagado de la filozofia terminaro en la e ?ropaj lingvoj (kune kun la araba kaj la hebrea) povus ?ajni elmontro de la narcisismo de negravaj diferencoj. La e ?ropa penso ne estas, ĉion dirinte, retiri ?inta en silojn de reciproka nekompreno. Kiam ni uzas tiajn terminojn kiaj "demokratio", "revolucio", "ekzisto", ni estas plejparte sur komuna tereno. Kial emfazi diferencojn ?
Skribante aliloke pri la kunteksto en kiu la libro estas eldonita, la iniciatinta redaktoro Barbara Cassin avertis pri "katastrofa scenaro" en kiu globish (angla lingvo normigita kaj simpligita) fari ?as la lingvafrankao, la realigo de la aserto ke verko apena ? havas valoron krom en la angla. Ĉiuj aliaj lingvoj estus sole por hejma uzado ; la verkoj de Ŝekspiro kaj James Joyce, estante neesprimeblaj per globish, apartenus al nealireblaj dialektoj [4].
Cassin argumentas ke, adopti la "pragmatan Esperanton" de globish, bazitan sur la supozoj de la analiza tradicio de la anglalingva filozofio, montri ?os esti katastrofa por la filozofia tradicio de kontinenta E ?ropo en kiu la historio kaj filozofio de lingvoj estas esencaj. Anka ? videblas rezisto kontra ? lingvo kiu estas komunikilo por konceptoj kiel deliverables, governance kaj knowledge-based economy [5] de tutmondi ?o, varigo kaj novliberalismo.
Kvankam povus ?ajni ke la angla estas stile ne ?trala kiel vehiklo por la penso, kaj facile komprenebla por la tradukanto (precipe por siaj denaskaj parolantoj), ?i tamen estas tiom plena de idiosinkrazioj kiom iu ajn alia lingvo. La eseo pri la angla lingvo en la Dictionary estas okulmalferma ; unuafoje ?i igis min pripensi profundajn strukturajn ecojn de la angla kiuj faras ?in neniel simpla kaj facile komprenebla.
Preter la limoj de la filozofio (kaj E ?ropo), multo estas riskata. Unu el la kunredaktoroj de la anglalingva eldono de la Dictionary estas Emily Apter, la a ?toro de Against World Literature [6] en kiu ?i ne argumentas kontra ? la valoroj de la tradukado, sed kontra ? la krea ?o nomata "la monda literaturo" kiu homogenigas kaj ekspluatas, kaj estas bazita sur varigaj konceptoj de legebleco kaj universala allogo [7]. Tia medio ne havas lokon por netradukebleco.
Nietzsche diris, "Kiu trovas la lingvon interesa en si mem malsamas tiun, kiu nur rekonas en ?i la rimedon por interesaj pensoj" [8]. Ĉi tiu fascina libro apartenas al la flanko "interesa en si mem". Sed, la ? pli longatempa perspektivo, ĉu tia entrepreno povas eviti fari ?i "ma ?zoleo de konceptoj" [9] ?
George MILLER
Tio estas traduko de ’The Difference Engine’, artikolo de George Miller kiu aperis en la junia numero de la anglalingva Le Monde diplomatique
Sennacieca Asocio Tutmonda (SAT)
67 av. Gambetta
FR - 75020 Paris
Retadreso : kontakto_ĉe_satesperanto.org
Pri financa ?oj : financoj_ĉe_satesperanto.org
Retejo : http://satesperanto.org/
Tel : (+33) 09 53 50 99 58
Po ?tkonto n-ro 1234-22 K, La Banque Postale, Paris
IBAN : FR41 2004 1000 0101 2342 2K02 064
BIC : PSSTFRPPPAR
Konto de SAT ĉe UEA : satx-s
Konto de SAT ĉe PayPal : financoj_ĉe_satesperanto.org
Por renkonti ?i kun SAT-anoj en Parizo, informi ?u ĉe la sidejo de SAT-Amikaro
Se vi havas demandojn pri SAT, skribu al la SAT-oficejo en Parizo
a ? al via peranto
Pri teknikaj problemoj sur la pa ?o, skribu al pa ?o-aran ?ulo.