La laikeco estas relative fre ?data koncepto, ĉar, la ? sia aktuala formo, ?i estas instituciigita en Francio ekde 1905. Ĝi estas ankora ? ofte nekonata ekster niaj landlimoj, tiagrade ke la vorto, netradukebla en la plej multaj aliaj lingvoj, estas ofte uzata "franclingve en la teksto".
Do ?ajnis utile, se ne doni pri ?i definitivan difinon, almena ? esprimi ?iajn konturojn, ?in klarigi, taksi ?iajn devenojn, la modernajn implicojn kaj la estontecon. La laikeco sin apogas sur du pilieroj : la etiko (plena religia libereco) kaj la civita statuso (apartigo de la Eklezioj kaj de la Åœtato). Äœi strikte distingas inter du malsamaj universoj : la ?enerala utilo kaj la individua konvinko.
Krome, endis rekoni "la ekziston de iu reala kultura bunteco", kiu povas nur akcenti ?i kun la integrado al E ?ropo de nacioj pli kaj pli diversaj. La demando estas scii kiel ni povos mastrumi tiun malsamecon, konservante nian koncepton pri la respublika universaleco. Fine, la identeca dubo, la timo perdi sian animon kaj propran identecon, nutras ĉiujn formojn de integrismo (etna, kultura, ĉefe religia), kiuj vidas en la laikeco, ne elekton de socia tipo kaj kondiĉon de socia paco, sed plian riskon de diseri ?o de tiu identeco.
La laikeco estas regulo por vivi en demokratia societo. ?i trudas, ke estu donataj al homoj, sen distingo de klaso, deveno kaj kredo, la rimedoj por esti si mem, liberaj pri siaj enga ?oj, responsaj pri sia ekflorado kaj mastroj pri sia destino.
La laika postulo disvolvi ?is ĉefe tie, kie iu eklezio - en la ĉitiea kazo, la katolika roma Eklezio - volis trudi totalisman potencon striktasence, t.e. entenantan ĉiujn aspektojn de la civila, politika, ekonomia socio, fakte tie, kie la religio fari ?is potenco.
Fronte al tiu potenco manifesti ?is sinsekvaj provoj pri liberi ?o, jen politika, jen spirita a ? samtempe amba ?. Dum la Mezepoko, ?uste interne de la katolika Eklezio naski ?is tiuj movadoj, kiujn oni tuj kvalifikis "herezaj" kaj rapide sufokis. De la unuaj reformantoj ?is la filozofoj de la dekoka jarcento, la ideo evoluis, tamen restante kunligita kun duobla emancipa movado :
– tiu de la libera pensado iom post iom sin liberiganta el la devigaj kredoj ;
– tiu de socio postulanta politikajn liberojn.
Fronte al tio, la katolika Eklezio, estrata de papa regado kroĉita al materia potenco kiu estas agnoskita eĉ ne de siaj instituciaj tekstoj, male pli kaj pli en ?losi ?is en totala rifuzo, definitiva neo al ĉiu emancipa movado. En Francio, la pli ol miljara alianco inter "la Trono kaj la Altaro" igis neevitebla la religian kontestadon tuj kiam disvolvi ?is la politika.
En tiu spirito ?tato, la filozofoj de la dekoka jarcento, vigligate de la spirito de la Lumoj, estras duoblan ideologian sturmon kontra ? amba ? formoj de absolutismo, re ?a kaj religia. La postulo de penslibereco kaj la referenco je la Racio radikaligas tiun movadon perfekte ilustritan de Condorcet.
Dum la dekna ?a jarcento, la progresiva formado de la respublika ideo, ?ia ankrado sur la platformo de la revoluciaj liberoj, de la sociala progreso, de la liberigo de spiritoj el ĉiuj formoj de obskurantismo, alportis la lastan tu ?on al tiu evoluado.
La apartigo de la Eklezioj kaj de la Ŝtato povus esti la simbolo de la fino de ĉefa etapo, se ?i ne estus poste senĉese repridiskutata, rekte a ? ne, per la atakoj de tiuj, kiuj restas persvaditaj, ke la homo ne kapablas plene preni sur sin la konsekvencojn de sia konscienca libero.
Se, en la historio de nia lando, ĉiuj gravaj bataloj por libereco kaj justeco kunportis la postulon de laikeco, ĉiuj reakciaj periodoj, vidis reage la revenon de la religia regado. La diktaturo de Vichy (Vi ?i) - de kiu kelkaj konsekvencoj, kvindek jarojn poste, estas ankora ? ne forpelitaj - estis la lasta ekzemplo pri tio.
Renesanco, Reformo, Revolucio, tiuj malsamaj etapoj de formado de la laika ideo, donis al la franca civitano de la 20a jarcento apartan lokon en la konstrui ?anta E ?ropo. La problemo, kiu nun prezenti ?as al li, estas klara :
– a ? li rezignu tiun specifecon kaj li templime rezignas la grandegan progreson, kiun li plenumis, eble pli rapide ol aliaj, dum al pasintaj jarcentoj ;
– a ? li persvadi ?u, ke la laika ideo, ne estante bremso por la e ?ropa integrado, male povas esti grandega akcelilo por progresi al unueco.
La laika humanismo bazi ?as sur la principo de plena libereco de konscienco.
Libereco de la spirito : emancipi ?o el ĉiuj dogmoj ; rajto kredi a ? ne kredi je Dio ; a ?tonomeco de la pensado fronte al la religiaj, politikaj, ekonomiaj trudoj ; liberi ?o el la vivmanieroj rilate al tabuoj, al regantaj ideoj kaj dogmaj reguloj.
La laikeco celas liberigi la infanon kaj la plenkreskulon el ĉio, kio aliigas a ? perversigas la penson, ĉefe la atavismaj kredoj, la anta ?ju ?oj, la dogmoj, la subpremantaj ideologioj, la premoj kulturaj, ekonomiaj, sociaj, politikaj a ? religiaj. La laikeco celas kreskigi en la homo, kadre de seninterrompa formado intelekta, morala kaj civitana, la kritikemon, la solidarecan kaj fratecan senton.
La libereco de esprimado estas la korolario de la nepra religia libereco. ?i estas la rajto kaj la konkreta povo diri, skribi kaj diskonigi la individuan a ? kolektivan penson. La novaj komunikiloj igas tiun postulon ankora ? pli vivnecesa. Kaj en tiu fako de informado kaj komunikado pli ol en alia, la atentemo devas esti aparte vigla fronte al la egaj rimedoj de manipulado kaj de perversigo de la penso.
La laika moralo, kiu el tio rezultas, estas simpla. Ĝi bazi ?as sur la principoj de reciproka toleremo kaj de respekto al aliuloj kaj al si mem. La bono estas ĉio liberiga ; la malbono estas ĉio submetanta a ? malnobliganta. La laikeco celas tiufake doni al la homo la rimedojn por akiri plenan klarvidon kaj plenan respondecon pri siaj pensoj kaj faroj.
Bazite sur la necesoj de la socia vivo kaj la florado de la individua libereco, ?i estas fundamento en la konstruado de la socia harmonio kaj la pliforti ?o de la demokrata civitismo. Ĝi celas fondi, preter la ideologiaj, komunumaj a ? naciaj diferencoj, homaran socion favoran al ĉies florado, socion el kiu forestos ĉiu eksplutado a ? mensa trudado, ĉiu fanatikeco, malamego a ? perforto.
La toleremo estas ja logika konsekvenco de la anta ?aj valoroj, sen kiuj la socia harmonio estas endan ?erigata. Sed la toleremo havas signifon, nur se ?i estas reciproka, kaj ?i ĉiam havos kiel limojn la maltoleremon, la rifuzon al aliulo, la rasismon kaj la totalismon.
La rifuzo al rasismo kaj al segregacio la ? ĉiuj ?iaj formoj estas ne apartigebla de la laika idealo. La nova socio, kiun ni postulas, ne povas esti la simpla apudmetado de komunumoj, kiuj en la plej bona kazo ignoras unu la alian, en la plej malbona, sin ekstermas reciproke. Neniu paca socio povas konstrui ?i sur la definitiva disi ?o de grupoj kulturaj, lingvaj, religiaj, seksaj a ? aliaj. Tro facila estas la transiro de disi ?o al segregacio, al rivalecoj kaj konfliktoj. Kaj tio, eĉ se la disi ?o estas prezentita kiel nepra neceso de la vivkreskado.
La laika idealo neniukaze povas akordi ?i kun la ideo de "aparta kreskado", ofte aplikata en socioj de anglosaksa tipo. La principo mem de "pozitiva diskriminacio" ne povas konsistigi per si mem solvon por liberigo de iu grupo. La nura eblo de socia disvolvi ?o estas integrado, kiu diferencas de asimilado, ĉies partopreno al kolektivo de liberaj, egalrajtaj kaj egaldevaj civitanoj. La nuraj socigrupoj akcepteblaj bazi ?as sur la elekto, la libervola aparteno kaj la malfermiteco.
La laika etiko neeviteble kondukas al la socia justeco : egaleco de rajtoj kaj ?ancoj. La laika edukado, la lernejo, la rajto je informado, la lernado de kritikado estas la kondiĉoj de tiu egaleco.
Transe de la principoj, la laikeco estas sinteno, kies apliko-kampoj kovras ĉiujn aspektojn de la socio.
La principo de tiu civita, jura, institucia statuso, estas simpla. Ĝi bazi ?as sur la klara distingo, por ĉiu civitano, inter la publika sfero kaj la privata.
La privata, persona sfero, tiu de la absoluta religia libereco, kaj kie esprimi ?as la filozofiaj, metafizikaj konvinkoj, la kredoj, eventuale la religiaj praktikoj, kaj la kolektivaj vivmanieroj.
La publika, civitana sfero, kie la civitano vivas socie, ekonomie, politike, jure. Ĝiaj reguloj estas klare difinitaj kaj bazitaj sur la Homaj Rajtoj. Neniu grupo, neniu partio, neniu sekto, neniu eklezio, povas pretendi eniri, des pli prave kapti siaprofite la funkciadon de la respublika socio tiel difinita. La disi ?o de la Eklezioj kaj de la Ŝtato estas la angula ?tono de laiki ?ado de la socio. Ĝi ne povas konsenti escepton, nek adapti ?on nek aran ?on. ?ia tuto, ?ia integreco estas la kondiĉo mem de ?ia ekzisto. ?i estas la nura maniero ebligi al ĉiu kredi a ? ne kredi, liberigante la Ekleziojn mem de la logikoj de konvenciaj ligiloj kun la Ŝtato. Se la eklezioj volas ekzisti, la fideluloj donu al ili la rimedojn, tial ĉar la religio estas afero de persona konvinko.
Se la Ŝtato garantias la plenan liberecon de kultoj same kiel de esprimado kaj disvastigado de la penso, ?i favoras neniun el ili, same finance kiel politike. Plie, la Ŝtato ne rajtas estri la rilatojn inter la Eklezioj ekde kiam ?i agnoskas neniun el ili. En la ?enerala kadro de siaj politikaj oficrajtoj, ?i atentas pri la ekzercado de ĉies individuaj liberoj, pri la publika ordo kaj pri la socia harmonio inter la civitanoj.
Ekde kiam la Åœtato konsideras, ke la religio definitive fari ?is privata afero, ke ?i rajtas altiri ?ian atenton nur la ?mezure kiel ?iaj manifesti ?oj povus atenci la publikan ordon, tute logike la Eklezioj ne povas postuli iun avanta ?on, iun privilegion, iun apartan traktadon. Ili povas ankora ? malpli esti dotitaj per oficialaj statusoj krom la respekto al la komuna le ?o reganta la liberon de asocii ?o. Fine, la respublika le ?o konsekvence ne povus agnoski la delikton pro blasfemo a ? sakrilegio, kiu neeviteble alpa ?us al instituciigo de la cenzuro.
La unua manifesti ?o de la laika karaktero de iu lando estas la sendependeco de la ?tato kaj de ĉiuj publikaj servoj rilate al religiaj institucioj a ? influoj. La laikigo de individuaj statusoj, same kiel de servoj konsiderataj kiel nepre necesaj al funkciado de la socio, estis unu el la ĉefaj aspektoj de la praktikado de libereco kaj de rajtegaleco :
Naski ?o, vivo kaj morto estas konsiderataj ne plu ekskluzive la ? la vidpunkto de la religio a ? de la aparteno al kolektivo, sed la ? tiu de la individua libero.
Oni notas ĉies egalecon rilate al la publikaj servoj. La eventuala aparteno al iu grupo religia, etna, sociaÉ ne povas esti enkalkulata koncerne la aliron de uzantoj. La oficiala mencio de tiu aparteno estas konsiderata kiel diskriminacio. Montri ?as pli kaj pli evidente, ke la nocio mem de publika servo estas strikte ligita kun la praktikado de laikeco.Nur la civita le ?o estas rajtigita organizi la fakojn de la civitana kaj socia vivo. La reprezentantoj de la Respubliko, elektitoj a ? ?tataj funkciuloj, kompense respektas dum plenumado de sia funkcio absolutan ne ?tralecon rilate la individuajn a ? kolektivajn praktikojn, kaj obeas striktan devontigon pri sindeteno.
Fine, la laika kaj respublika lernejo estu ?irmita kontra ? ĉiu ekonomia, konfesia a ? ideologia enmiksi ?o, eĉ se prezentita sub "kultura" masko. La lernejo ne estas loko por manifesti ?o a ? alfrontado de diferencoj ; ?i estas "loko kie estas interkonsente interrompitaj la partikularismoj kaj la faktaj kondiĉoj". La lernejo devas malpermesi ĉiun ajn formon de prozelitismo.
Ĉio ĉi-supra ne signifas, ke la Respubliko neas la apartenon al komunumoj. Ili fakte ekzistas kaj estas respektindaj, se ili ne kontra ?as la principojn de individua libereco, de homa digno kaj de egaleco.
En mondo karakterizata de la plej profunda malordo en la ekonomiaj, politikaj, sociaj kaj kulturaj strukturoj, kiun oni iam spertis, la laikeco aspektas kiel respondo al tiu fundamenta demando : kiun rimedon por la malkvieteco, la angoro, la indiferenteco, la forlaso de la nocio pri respondeco, la perforto ?
En socio pli kaj pli multkultura, la laikeco povas lernigi al la individuoj kiel kunlabori, trovi la kondiĉojn de bona interkonsento kaj harmoniigi siajn malsamecojn. Ni jam priskribis la dan ?erojn de la komunumismo. Ni vidas la naciismon disvolvi ?i denove en E ?ropo, sin nutrante de la religiaj kaj etnaj malamegoj. La laikeco restas la nura ideo kapabla revenigi la kondiĉojn de da ?ra paco, i.a. en Balkanoj.
Restas ankora ? multo farenda en E ?ropa Unio mem, kie tro malmultaj estas la landoj ?uantaj jurajn kaj politikajn dispoziciojn proksimajn de la franca laika sistemo, a ? povantaj evolui tiudirekte. Koncerne religiojn, la konkordataj logikoj restas vaste regantaj. Tamen kelkaj signoj instigas nin pensi, ke la evoluo eblas : ?an ?o de la le ?o pri nacieco en Germanio, pli kaj pli multnombraj demandoj en tiu sama lando pri la religia imposto-sistemoÉ
En Francio mem, la ideo de laikeco tute ne estas universale akceptita. Äœi devas ankora ? esti defendata kaj plivastigata :
La disi ?o de la Eklezioj kaj de la Åœtato suferas ankora ? tro da geografiaj neakcepteblaj limigoj (Alzaco-Mozelo, Gujano, transmaraj teritorioj).
La pli kaj pli ofta interveno de la juraparato por solvi i.a. problemojn ligitajn al komunumaj praktikoj (ekzemple, surportado de la islama vualo en lernejo), estas maltrankviliga. La respubliko devas difini la unuigajn rimedojn kaj konformi ?i al ili. La socia vivo ne povas konsenti la starigon de jurisprudenco pri la interkomunumaj praktikoj kaj rilatoj. Ekzistas komunumisma devoji ?o "usonstila" ege grava, kiu malfirmigas la fundamenton de nia respublika socio.La sciencaj progresoj estu liberigitaj el ĉiu influo de la premgrupoj, i.a. la religiaj. La ?enerala intereso kaj la respekto al la homa persono estu la nuraj kadroj de tiu progreso.
La laikigo de la "korpa statuso" (amo kaj sekseco, morto, malsano) ne estas finita. Anka ? la libera dispono pri la propra korpo, la sociaj kondiĉoj de la vivo de la paroj kaj de familioj, la fundamentaj garantioj de liberoj en tiu kadro, la rajtoj kaj digno de la infanoj, estas kampoj de aplikado de laikeco, nura garantianto de la libereco de spiritoj kaj de korpoj.
En la konsistigo de etiko-komitatoj, tie a ? aliloke, gravas privilegii la elekton de la membroj la ? ilia kompetenteco kaj ne la ? iliaj kredoj. Ĉu la celo de tiuj komitatoj ne estas zorge atenti pri la necesaj kaj sufiĉaj kondiĉoj por la praktikado de la liberoj kaj la respekto al la homa digno, prefere ol provo firmigi lertajn ekvilibrojn inter rivalaj komunumoj ?
Fine, la kulturo kaj la arta kreado, sed anka ? la informado kaj la komunikado lar ?e partoprenas en la formado de la konscienco, kiu ne plu estas rezervita al la lernejo. Estus bone anka ? tie konstante zorgi, por ke ne nur neniu tabuo religia a ? dogma, sed anka ? neniu ekonomia a ? ideologia premgrupo povu trudi ian ajn limigon al la libereco, ekzemple sufokante ekonomie la vivoforton de la minoritataj esprimadoj. Ĝuste je nomo de laikeco necesas samgrade denunci la AMI-n (Akordo Multflanka pri Investado) a ? ?iajn deriva ?ojn, kiel ĉiujn formojn de ununura pensmaniero.
La laikeco ne estas paseisma nocio sed, male, ideo progresema, kaj multaj kampoj de aplikado malfermi ?as anta ? ?i.
La laikeco fari ?is institucia. Äœi estas le ?a kadro, ludregulo. Äœiaj reguloj estas aplikeblaj al la tuta socia korpo, kaj ?i ne estas la rezulto de modifeblaj kontraktoj inter komunumoj a ? grupoj. Fine estas ununura laikeco, kiun oni ne povus kvalifiki : ?i povas esti nek "nova" nek "plurala".
La laikeco estas nocio, kiu bazi ?as sur humanismaj principoj for ?itaj la ?longe de la historio. Ĝi estas aserto kun forta senco kaj forta valoro je la servo de la individua libereco. Ĝi estas la plej certa garantianto de civila paco. ?i enhavas personan moralan kaj socian etikon. Ĝi estas agado kaj volo, eĉ rezistado : rezistado al la facileco de rezigno, al komforto de la ununura pensmaniero.
La ĉi-supran tekston aperigis en 10 lingvoj
(inkluzive de Esperanto) la franca framasonaro
"Grand Orient de France", 16 rue Cadet, FR-75009 PARIS,
en jaro 2000, kun titolo " Livre blanc de la laicite` " . La libreto estas nun elĉerpita kaj nur la franca parto estas reeldonota. La redakcio de La ?te ! liveras version korektitan, sed certe neperfektan. Ni petas ĉies indulgon.
Kribo
La ?te ! Esperanto, FR-47470 BEAUVILLE
Sennacieca Asocio Tutmonda (SAT)
67 av. Gambetta
FR - 75020 Paris
Retadreso : kontakto_ĉe_satesperanto.org
Pri financa ?oj : financoj_ĉe_satesperanto.org
Retejo : http://satesperanto.org/
Tel : (+33) 09 53 50 99 58
Po ?tkonto n-ro 1234-22 K, La Banque Postale, Paris
IBAN : FR41 2004 1000 0101 2342 2K02 064
BIC : PSSTFRPPPAR
Konto de SAT ĉe UEA : satx-s
Konto de SAT ĉe PayPal : financoj_ĉe_satesperanto.org
Por renkonti ?i kun SAT-anoj en Parizo, informi ?u ĉe la sidejo de SAT-Amikaro
Se vi havas demandojn pri SAT, skribu al la SAT-oficejo en Parizo
a ? al via peranto
Pri teknikaj problemoj sur la pa ?o, skribu al pa ?o-aran ?ulo.