Karel Pelant Leteroj al la Internacia Kongreso de la Libera Penso en Romo 1904

"La ŝtiparumo de Giordano Bruno ankoraŭ fumas, kaj la proceso de Galileo neniam estas forgesebla, ĉar ĝi estis la solena malbeno de la scienco en la nomo de dogmo ;"
De la letero de Marcelin Berthelot al la Kongreso de Libera Penso en Romo 1904

Zola : La vero estas en la marŝo.

Estas dudek kvin jaroj de kiam kelkaj pensantoj kunvenis en Bruselo kun la celo fondi union por la protekto de la libera penso kaj la libera esplorado en Eŭropo ; tiuj homoj sentis, ke kontraŭ la konstantaj atakoj de reago devas esti starigitaj la protektaj remparoj de miloj da tiuj, kiuj deziras plenan liberecon de penso. Kaj kiuj estas tiuj, kiuj nutras ĉi tiujn klopodojn ? Ili kutime estas homoj, kiuj konsciiĝis pri ia malbono aŭ mensogo en la mondo, homoj kiuj trovis novajn, pli ĝustajn manierojn en sociaj institucioj aŭ en la vastaj kampoj de homa penso en scienco, politiko, religio aŭ arto. Ili proklamas tiujn nove akiritajn verojn por igi la vivon de siaj kunhomoj pli bona, pli pura kaj pli bela, kaj ili estas preskaŭ ĉiam kontraŭstaritaj de tiuj, kiuj zorgas pri konservado de la malnovaj ideoj por sia propra profito. Tio tamen malhelpas pli bonan kaj veran alĝustigon de la homa vivo surtera ; kaj necesas do kontraŭstari la grandan plimulton de subtenantoj de la malnovaj formoj al progresema ŝiko, kiu konvinkus la homaron pri si aj intencoj celantaj la bonon de ĉiuj.
Ĉi tio estis la gvida ideo de la asocio "Libera Penso", kiu estis fondita de tiuj, kiuj pleje devis batali por siaj konvinkoj, kiuj estis plej atakitaj, kaj kies laboro hodiaŭ estas rekonita de la mondo kiel ĝusta, vera, aŭ eĉ okaze de eraroj, tiuj, kiuj provas kiel eble plej profitigi la homaron.La nomoj de tiuj homoj parolas por tutaj libroj : ili estis, ekzemple, Herbert Spencer, Charles Bradlaugh el Anglujo, Wilhelm Liebhnecht, Louis Büchner el Germanujo ; ; César de Paepe el Belgio ; Ramon Chiès el Hispanio ; D. M. Benett el Usono ; Charles Rénouvier, Clemens Royer el Francio ; Giovanni Bovio, Jakub Moleschott el Italio ; Karl Vogt el Svislando. Tiu ĉi florado de pensaj kapoj el Eŭropo, de diversaj persvadoj kaj orientiĝoj, deklaris universalan respekton al fremdaj kredoj, sed ankaŭ la liberecon esprimi ilin libere ; ili starigis nenian dogmon, nek specifajn principojn de penso, sed petis, ke la asocio "Libera Penso" fondita de ili helpu ĉiujn pensantajn homojn por la rajton, ili devus kaj povus esprimi siajn opiniojn sen persekutado kaj subpremado.Tio estas la sola principo, kiu gvidas "Liberpenson" ; ĝi ne apartenas al iu partio, al iu direkto, al iu filozofio, ĝi volas nur forigi la intelektan perforton kaj starigi la liberecon en la mondo de la ideoj.

Tiu ĉi internacia unio jam okazigis plurajn kongresojn ; lia kongreso en Madrido estis disigita fare de la hispana klerikala registaro, kiu interrompis liajn procedojn per bajonetoj, ĵetis la hispanajn partoprenantojn en malliberejon kaj havis eksterlandajn ĝendarmojn alportitajn al la limo. Dum dudek kvin jaroj "Libera Penso" estis malforta, nekonata kuniĝo ; ĉi-jare tamen ĝi aperis antaŭ la publiko en sia plena forto.La unuan kvaronjarcenton de sia ekzisto festis kongreso en Romo la 20-an de la IX-a. , 1904, kiu tago markas la falon de la papofico kaj la liberigon de Italio per la okazaĵoj de 1870 ; la kongreso fariĝis amasa internacia manifestiĝo de ĉiuj liberpensuloj de la mondo, ĝi renkontis ĉiuflankan sukceson kaj ĝia laboro estos daŭrigu sian laboron.Cvitano Karel Pelant, ĵurnalisto en Prago, estis delegita por Bohemio de la asocio „Augustin Smetana” en Prago ; la rezulto de lia vojaĝo estas tiuj ĉi leteroj, kiujn li sendis de la kongreso al sia patrujo. Ili ne okupas la tuton de la grandaj agadoj de la Kongreso, ili estas nur mallonga skizo de ĝia aspekto ; sed eble sufiĉos, ke la leganto faru ideon pri ĝia signifo kaj sekvu kun intereso la pluan progreson de "Libera Penso". por profiti nur al iuj, tiam tiu ĉi libreto plenumis sian taskon, kiu estis ĝia gvidilo : labori al reciproka toleremo kaj per tio ŝanĝi la homan socion en fratan asocion, sen ĉia perforto kaj trompo.

I.
Venecio la 17-an de septembro 1904.

"È nato il principe ! L’erede al trono ! Gazeto ! Giornaletto ! Multtelegramoj !” ili kriis kaj kriis, liverante gazetojn kun frenezaj kaj frenezaj gestoj. Iliaj manoj svingis kaj iliaj voĉoj serĉis venki aliajn. Commandi, sinjoro ! Novaĵoj ! Giornaletto ! È nato il principe di Piemonte !" Ĝuste ĉe la unuaj paŝoj sur itala grundo la gondolo kondukis nin de la vaporŝipo al la slava aŭ, se vi volas, la "sklava bordo". , kiun ni tiom sopiras hejme. Ĉi tie vi povas esti enŝlosita se vi donu al iu malnovan numeron de gazeto.Jen ili ne tiom zorgas pri la stato kaj estas tiel libera por kamelotoj disŝiri viajn timpanojn per siaj krioj. Do naskiĝis itala princo ! Okazaĵo por Italio same ampleksa kiel por Rusio antaŭ nelonge. Ĝi signifas alian regulon de la Domo de Savojo, la antaŭzorgo de internaj kaj eksterlandaj ŝtormoj en la okazaĵo de ĝia formorto, kaj kio estas plej - la papa regado puŝita reen en la malproksimon de almenaŭ unu generacio. Kaj sur la ŝaktabulo de la itala politiko, ĝi signifas ŝakminacon por la Papo. Nature, en Italio, ĉiuj liberalaj paperoj kaj tendencoj estas feliĉaj, la konservativuloj eĉ pli, kaj ne estas surprize, ke la ĝojo estis esprimita ĝisfunde. Je la dudek-tria horo de la 15-a de septembro, la reĝino naskis ; je la sepa horo la sekvan tagon la veneciaj ĵurnaloj eliris ne nur kun la koncernaj redaktaĵoj, telegramoj kaj bagateloj, sed kun bildoj de la reĝa familio, kaj eĉ unu el ili, la Giornaletto, eĉ kun karikaturo de D-ro Morisani. , profesoro pri obstetriko, kiu helpis la reĝinon en ŝia malfacila horo. De ili, kaj kun la helpo de la bonaj gorĝoj de la kamelotoj, la tuta Venecio eksciis ene de ok horoj.

Subite, ĉiuj eventoj estis puŝitaj en la fonon. Venecio nuntempe spertas balotan lukton, sed ĝi tute malaperis. La urbo volas transpreni la administradon de la vaporŝipoj vojaĝantaj sur la Ganal Grande ; la socialistoj kaj la menciita Giornaletto kampanjas kontraŭ ĝi. La kapitalistoj, la posedantoj de la vaporŝipa firmao, ŝatus vendi siajn malnovajn rubaĵojn je alta prezo, kaj la klerikaluloj, kiel ĉiam kun la fingroj en malpuraj aferoj, helpas ilin. Giornaletto gipsis Venecion per dekduo da kialoj, kial la balotantoj, kiuj decidas per referendumo, voĉdoni NE. Akra kaj efika afiŝo. La urbestraro kontraŭbatalas per longaj afiŝoj kun multaj vortoj, kiujn neniu legas pro la longo, kaj volas, ke balotantoj voĉdonu SI. Iu gazetara spekulisto, kiu intencis eldoni novan gazeton, profitis la okazon kaj igis la tutan Piazza Grande, sur preskaŭ cent kolumnoj, meti afiŝojn kun la jena enhavo : Voĉdonantoj, respondu NE al la propono de la urbodelegitaro, sed kiam ili proponas al vi la unuan numeron de mia papero, diru SI . Tiuj ĉi grandaj elektovortoj devigis la tutan Venecion legi la afiŝon.

Sed ĉi tiu gazetara konkurso subite iĝis malĉefa kiam la Ginnta (urba konsilantaro) havis entuziasman apelacion afiŝita al la venecianoj por festi la naskiĝon de la princo. Kaj tuj post ŝi alia unu el la "junaj rojalistoj", por ke la irredentista kompanio "Dante Allighieri" estu memorata per mono. Veneciaj aferoj forgesitaj, ekestis la itala ŝtatano. Kaj komenciĝis la festa tago. Ĉe la fino de la Rivi di Schiavoni, la vaporŝipo Ardhimed velis de la arsenalo. Li veturis supren al la urbo kaj turnis la du pafarkpafilojn sur ilin. Je la oka, el unu flamo ekflugis, peco flugis en la aeron, la fumo elfluis, kaj la bato nur sonoris. Pli forte ol ni aŭdas en Prago tagmeze ; la kanono mem kaj poste la plataj surfacoj de la domoj sur la Riva certigis ke ekzistas unu pli al la tambura plezuro de la Kamelots, sed ĉi-foje ĝi estis vere hors concours. Dudek unu pafoj pafitaj matene, starante dudek unu tagmeze, kaj dudek unu denove vespere ; tia Port Arthur en miniaturo, ĉar Arĥimedo pafis tagmeze kaj la artileria lernejo sur San Giorgio korespondis al li. Samtempe la Venecio komencis flati la standardon ; la vaporŝipoj levis ŝnurojn da flagoj, domoj kaj publikaj konstruaĵoj komencis esti ornamitaj. Same grandegaj ruĝ-blank-verdaj veloj estas etenditaj sur grandegaj cedraj mastoj antaŭ San Marko.

Giunta kaj la aŭtoritatoj metis oficialulojn en forpermeso ; fajrobrigadistoj, gardistoj, deĵorantaj soldatoj surmetis belegajn uniformojn, multe pli buntajn ol niaj aŭstraj, plenajn de ĉiaspecaj ŝnuretoj, kvastoj, kokardoj kaj plumoj. Ŝtatoficistoj en gala uniformoj svarmis sur la stratoj, same kiel oficiroj kaj soldatoj. Gondoloj starigis flagojn, butikoj estis ornamitaj. Kaj sur la stratoj la homoj ekscitiĝis, kriante, per perfortaj gestoj, ununuran fabelan, frenezan orgion de koloroj, por kiu eĉ Annuzio ne sufiĉus, des malpli al ĵurnalisto, kiu volus ĵeti malsupren sian krajonon kaj ĵeti sin. en ĉi tiun vorticon denove. Militaj koncertoj vespere sur la Piazzo kaj Piazetta. Giunta havis multajn branĉbrakojn riglitajn al la lampoj, tiel ke la lampfostoj fariĝis brulantaj arbustaj arboj. Ambaŭ kvadratoj estis transformitaj en tagan korson per tiu ĉi lumfluo, korso des pli grandioza ĉar la malhelblua venecia nokto turis super ĝi. Kaj denove la koloroj, la homamasoj, la ekscito ; la placo tenas pli trankvila — relative ! — aspekto, amasoj kantas en flankaj stratoj. La trattorie frakasiĝis, la kriego, la muĝado, la muĝado mirinda ; sed la polica raporto montras nur du arestojn de hieraŭ ; du junaj fiŝkaptistoj batalis kaj Venuso havis manon en ĝi. Do ĝojo estas en la tuta Italio ; la registaro estas plej feliĉa. La Papo neniam rekonis ŝin, sed prononcis malbenon kontraŭ ĉiuj, kiuj helpas ŝin. Oficialuloj, oficiroj ĝis la lasta itala oficportanto estas fakte ekskomunikitaj de la eklezio. Ĝi certe ne ĝenas ilin, male, ĝi iras al la ĉielarko, kiel mi pensas por ĉiuj, kiuj purigis sian animon. La reĝa afero—kaj ĝi signifas iom da progreso en nigra Italio—fortiĝas kaj la papofico denove malfortiĝas. Tial la klerikalaj paperoj ne tro entuziasme bonvenigas la junan princon. Mi aĉetis unu ĉi tie por legi lian opinion ; ĝi nomiĝas Difesa (Defenso), ĝi havas sloganon ĉe la supro de la paĝo pri la defendo de la eklezio kontraŭ perforto (!). Li skribis sufiĉe acide : "La titolo de Princo de Piemonto montras ke la reĝo volas daŭrigi en la tradicioj de la Domo de Savojo (t.e. unuiĝinta Italio) ; ĝi ne okazis laŭ la volo de la framasonista kaj kontraŭklerikala gazetaro, (kiu) volis havi la nomon Roman. Ni esperas do, ke la reĝo, eĉ estonte kiel katoliko, strebos al la harmonio de la altaro kaj la trono, kiuj donus al Italio la plej grandan gloron kaj internan pacon. Koncerne la junan princon, ni vokos al lia senkulpa kapo la benon de Dio." Mi estas konvinkita, ke la patro de Dio skribis la benon kaj pensis pri la fingro de Dio.
II.
Venecio, la 18-an de septembro 1904.

Ĉe la naskiĝo de la Princo de Italujo manifestiĝis ĉio, kion li sentas pri la registaro ; du tagojn post tio en Venecio, la homoj manifestaciis por siaj interesoj. La unua festo estis bela, la dua estis terura en sia forto kaj potenco. La itala registaro, kiu montris ĝojon pri la naskiĝo de la princo per grandskalaj festoj, montris nuntempan indiferentecon al la vivo de aliaj homoj - la proletoj. En Casteluzzo, Buggare, Sestri Ponente homoj estis bruligitaj dum strikoj kaj viktimoj falis en ĉiuj tiuj lokoj. Tiu ĉi brutala malrespekto al la homa rajto al vivo, montrita de la registaro nur bonvenigante la novan vivon de la reĝa infano, devis veki pravigeblan koleron. La 15-an de septembro, la Laborista Ĉambro en Milano proponis ĝeneralan strikon kiel reprezalio. La duan tagon, la administracio de la Socialista Partio de Italujo kunvenis en Romo, Lerda kaj Morgari, la socialismaj deputitoj kaj la redaktoroj de la revuo Avanti, kaj en alvoko al la laboristoj de la tuta Italio, ili energie parolis favore al striki. "Kontraŭ la murdo, kiun la itala registaro faras al la laboristoj de pluraj jaroj, oni devas rebati ĝeneralan strikon en la tuta Italio, kiel kondamno de la agoj de la registaro, kiuj murdas la proletaron." akompanata de speciala eldono de la "Secolo Nuovo", organo de la veneciaj socialistoj. Ili kunvokis kunvenon en la sama tago pri la loĝado de vaporŝipoj sur la Granda Kanalo. La plej bona oratoro de Venecio, kamarado Florian, parolis. Majstro de sia arto ! Li amuzas la aŭskultantojn per ŝercoj, babilado, ridado, sed subite li serioziĝas, diras kelkajn vortojn kaj vekas en la homoj uraganon de pasio, manifestata per sovaĝaj gestoj kaj blasfemado. Florian denove trankviliĝas, lia melodia voĉo trairas ĉiujn skalojn, subite tondras kiam la frosto trairas la korpon, kaj li komencas spektaklan linion al furioza aplaŭdo kaj senfinaj vokoj. Vere majstro, kaj krome, bela, simpatia figuro, verŝajne la tipo de juna artisto. Florian parolis pri ĉambro eksteren, sed poste moviĝis por striki ; kaj kiam li finis la ĝojkriojn kaj malordojn de la homamaso, la homoj certe estus irintaj al la barikadoj, des malpli strikante. La pejzaĝo estis bela : en malluma, nelumigita korto de iu venecia palaco, kie nur la luno kaj du malriĉaj lampoj skizis la figuron de la parolanto ; malnova, disfalanta kulturo kaj nova, pli humana kulturo kreskanta meze de ĝi, proklamanta la rajton al vivo kaj ĝian belecon por ĉiuj filoj de la tero...

Ni disiĝis kantante. La interveno de la polico dum la manifestacio en Venecio estas iluzia, ĉar la tereno, akvo kaj mallarĝaj stratoj ne permesas al la manifestacio kreski nek la polico malhelpi ion ajn. Matene de la 18-a de septembro je la deka mi eniris la trajnon al Romo. La matenaj ĵurnaloj anoncis, ke eĉ la fervojistoj strikos, sed antaŭ unu horo la trajno senprobleme foriris. Kontraŭ mi sidis du germanoj, Freidenkers el Ŝĉetino, kun kiuj ni renkontiĝis ĉe la giĉeto kaj rekonis ilin helpe de iliaj kongresaj identigiloj. Subite bruo. Ĝi kreskas. Italoj ankoraŭ bruas, sed tiu ĉi bruo estis de alia speco. Tio estas, al la fenestro. Fluoj de laboristoj elverŝas el la konstruaĵoj ekster la stacia kunkuro ; la muĝado de iliaj voĉoj, punktita de streĉitaj krioj, fariĝas pli kaj pli laŭta ; akvofalo de sonoj krias kaj tondras : Aoooo ! Tondra muĝado eĥis tra la stacidomo. Cent laboristoj, ĉar ili ĵus eliris el siaj laboraj inferoj, nigraj, malpuraj, rompitaj, portantaj la sigelon de sia tuta sklaveco kaj malsato, rapidas de ĉiuj flankoj al la trajno. La ŝoforo estis perforte tirita de la lokomotivo, same kiel la hejmisto ; trupo saltas inter ĉiu vagono ; sekvas kraŝo, kraŝo kaj krako de feraj partoj, kaj la trajno staras tie nefermita, ne povante iri plu. Pli elstaraj socialistoj, inteligentaj vizaĝoj, ĉirkaŭkuras inter la laboristoj, petegante por trankvilo : neniu perforto, devas esti paca manifestacio por la rajtoj de la senposeduloj. Teruritaj pasaĝeroj fermiĝas en la vagonoj. Ili nenecese timas, ĉar ĉiuj tiuj sovaĝaj bruoj kaj furiozaj gestoj validas por ideoj, ne por personoj. Junulo, kun vizaĝo tute klasika, alte notas la "Kanton de laboro" ; centoj, miloj da voĉoj, ĉar la laboristoj el la stratoj de Venecio ŝtormis en la stacion, la tondra noto de la himno aŭdiĝas kaj portas tra la halo, finiĝante : "... lavoro ! laboro !’

Sekvas mirinda konfuzo, la laboristoj iras en la urbon proklamante ĉie : la sciopero generale (Lasci-opero = lasu la laboron). Ve al eksterlandanoj, kiuj ne scipovas la italan aŭ almenaŭ la francan ! Ĉio rompiĝas en atomojn ; neniu scias kiam li iros, kion fari, kion fari kun la pakaĵo, kiel retrovi la monon. Freneza kaoso ! Post duonhoro, la oficistoj finfine anoncas, ke hodiaŭ ne estas veturado ; eble morgaŭ, eble post monato. En la tuta Italujo, kiel diras la telegramoj, la kaleŝo estas haltita, ĉiuj radoj staras senmovaj, la poŝto ne povas iri. La proletaro montris sian forton kaj admonis tiujn, kiuj prokrastas la korekton, ke la dekdua de la nuna socio malrapide alproksimiĝas. Ni iras hejmen sensciaj, kiel ĝi finiĝos ? Sur la strato, la ĝenerala striko daŭras ; la gondolistoj ne iras, kvankam estas dimanĉo, la vaporŝipo Graf Wurmbrandt estis malhelpita iri al Triesto ; vaporŝipoj sur la Granda Kanalo blokitaj ĉe la havenoj ! Sur la Riva degli Schiavoni staras kunveno de naĝantoj ; kantado, parolado, bruo kaj vokado en tuta paco ; kaj batalo jam eksplodis inter la strikantaj kaj laborantaj boatistoj. Enormaj homamasoj vicas la Via Vittore Emanuele, kantante kaj fifajfante la Guardian kaj oficirojn. Sur la Rio terra di Lionardo, soldatoj trote rapidantaj, fusiloj en la mano, antaŭitaj de tri oficiroj kun eltiritaj glavoj, direkte al la fervoja stacidomo. Estreñimiento malhelpas la homojn moviĝi en ilia direkto, do oni ne scias, kio okazas. Kaj kiam kaj kiel ĝi finiĝos, estas malfacile juĝi. Speciala eldono (dimanĉe !) de la Giornaletta estas plena de telegramoj el ĉiuj anguloj de Italio ; ĉie la sciopero generale, ie eĉ sangaj kolizioj, terura memoraĵo por tiuj, kiuj ne komprenas la fluon de la tempo kaj opinias, ke ankoraŭ eblas uzi la malnovan kaj jam nevalidan sloganon "laissez aller, laissez passer !"
III.

Linio Venezia—Romao, la 19-an de septembro.

Kion mi spertis hieraŭ ne estis striko, sed revolucio. La fortoj kiuj estas ankoraŭ perforte puŝitaj malsupren, anstataŭ permesi al iliaj kapabloj disvolvi por la bono kaj bonfarto de la tuto, ĉiuj tiuj deziroj kaj amareco eksplodis kiel eksplodo. Jen mallonga skizo de kio okazas ; Mi petas la leganton, ke li pardonu ĉiujn mankojn, kiuj estas necesaj, kiam oni skribas en trajno. Samtempe kun la malkunigo de la trajno ĉe la stacidomo, la strikistoj okupis la feran ponton kontraŭ la Preĝejo de della Scalza ; tiel fortranĉante trafikon en la norda parto de la urbo, kaj ĉar gondoloj kaj vaporŝipoj ne kuras, Venecio disiĝis en du preskaŭ apartajn urbojn ; restis nur la Ponte di Rialto, la sola akvotransirejo. Tio tranĉis la plej gravan nervon de komunikado, la Granda Kanalo, kaj Venecio devis komenci sciopero generale. Kvankam la armeo trarompis la stratojn kaj puŝis — feliĉe sensange — la strikistojn de la ponto, sed al la eksterlandanoj, ĉi tiu vivosango de Venecio, oni jam instruis la potencon de la venecia proletaro. Ĉe la fino de la Granda Kanalo, ĉiuj vaporetoj (vaporŝipoj) estis blokitaj per grandaj transportgondoloj ; cent manoj laboris kun mirinda bruo ĉe la tretaĵo ; ne estis unu afero, kiu liberigus ilin. Ne nur la "Graf Wurmbrandt", sed ĉiuj vaporŝipoj irantaj al Rijeka, Chioggia, ktp., fariĝis netraireblaj ; la homoj alkuris sur ilin en tutaj centoj, ellasis vaporon aŭ pendigis siajn velojn ; neniu povis forlasi Venecion, neniu. oni povis eniri in.La blokado estis starigita, kion neniu armeo en la mondo estus farinta.Kaj la scenoj e tio !Tio devas esti skribita alifoje !
La armeo, kompreneble, en konstanta deĵoro, ĉar la spuroj estis elŝiritaj en la dokoj kaj la elektra linio estis tranĉita. Tie veturis torpedoboato, kiu povas regi la terenon per siaj pafiloj kaj, se necese, komforte pafi al homoj. Ŝia veturo de la arsenalo estis akompanita sur la Riva degli Schiavoni per neaŭdita bruo ; dekoj da miloj da homoj malbenis — itala malbeno ! — ĉi tiu boato kun ĉirkaŭ tridek maristoj surŝipe. Nun mi komprenas la malnovan Respublikon de Venecio ; tiu sango ankoraŭ vivas en la popolo kaj ĝia sendependeco ankoraŭ manifestiĝas. Mi komprenas Maninuson, kiu kapablis defendi Venecion kontraŭ granda potenco : sufiĉas bloki kelkajn kanalojn, kaj neniu militforto povas atingi la urbon. La sola eblo estus rompi Venecion en amason el la maro helpe de kanonoj ; sed eĉ ĉi tie falus nur la plej belaj konstruaĵoj de la urbo, kaj ne estus sufiĉe da pulvoro aŭ kanono en la internaj kvartaloj, la vera sidejo de la ribelo. Venecio en rezistado estas urbo nevenkebla ; ilia konkero estus samtempe ilia morto. Ĉi tiu spirito de sendependeco, la fiero de respublikanismo vivas en ĉi tiuj tagoj. La homoj estas la mastroj de la urbo kaj tio, kion ili volas, okazas, la Guardia malaperis el la stratoj, la soldatoj atendas ordonojn. Nuboj kovris la vesperan ĉielon. Homamasoj amasiĝis al Fiazza en tia bruo, ke la butikoj, la fiero de Venecio pro sia beleco kaj arto, tuj estis fermitaj, kaj la urbanoj kaj eksterlandanoj disiĝis. Anstataŭ la taga korso, estis grandega tendaro de la homoj, diris Florian, Marangoni, la gvidantoj de la socialistoj, admonante trankvilon. Ripozu en paco Italio ! Ĉio vane ! Tuj kiam la socialistoj retiriĝis al huraoj, la revolucio komenciĝis. Cent homoj grimpis sur la lanternojn kaj estingis ĉiujn en kelkaj minutoj. Dekoj da predikistoj en ĉi tiu mallumo estis levitaj sur siajn ŝultrojn. Antaŭ du tagoj mi vidis Venecion en la plej granda gloro de koloroj, hodiaŭ mi "vidas" ĝin en tia mallumo, en kiu eble malmultaj homoj vidis ĝin !

Je la 11-a la terura bruo ankoraŭ daŭras ; Mi iris dormi laca. La sekvan tagon mi vekiĝas kun alia kriego. Trans la Riva, la amasoj da laboristoj trenas la publikon, kantante kaj kriante, al la renkontiĝo en la Giardini. Oni diras, ke la trajnoj jam veturas kaj tial mi rapidas veni al Romo, eble prokrastita. Sur la Ponte degli Baiglia, de kiu eksterlandanoj rigardas la Porte dei Sospiri, sur la pavimŝtonoj estas skribita per grandaj literoj : A basso Giollitti, assassino ! (Malsupren la murdinto Giollitti !) Sur la dika angula kolono de la doĝa palaco denove : Lo sciopero generale ! Placo kaj Piazzetta kovritaj per pavimŝtonaj surskriboj : A basso l’assazzino Giolitti ! Viva Enrico Ferri ! La surskribo sur la Riva : Vittime del piombo borghese ! (Viktimoj de la ĉefburĝaro !) Ĉiuj butikoj estas fermitaj, ĉar sur ili la kategoriaj surskriboj : Oggi sciopero generale ! (Hodiaŭ...) La lutto proletario ! (La lukto de la proletoj. Venecio devas bati la tutan tagon. Hieraŭ la lanternoj estingiĝis ; hodiaŭ, por festi la strikon, amuzaj homoj denove lumigis ilin. Kaj ĉar ili ankoraŭ havas ceremoniajn brakojn pendantajn de ili honore al la princo, ceremonia lumigado brulas dumtage ; vidon, kiun neniu en la mondo povos havigi, krom la nuna vizitanto de Venecio ! Sur la Placo, sur la Riva denove nigraj amasoj de la homaro ; bruo kaj kantoj. Riveroj ruliĝas tra la stratoj ; Venecio havas hodiaŭ ferion, nevolan ferion kun nuanco de tragedio ; teruro kaj malĝojo ŝprucas el tiuj ĉi fermitaj stratoj, kie sur ĉiu pordo estas blanka surskribo, proklamante la venĝon de la italaj laboristoj pro siaj kamaradoj faligitaj de plumbo. La stacidomo estas okupata de la armeo, la soldatoj staras tie kaj amuziĝas kun la homoj, kiuj rakontas diversajn ŝercojn, ke eĉ la oficiroj devas rideti. Sed tiuj fusiloj kaj sabroj donas neniun dubon pri seriozaj tempoj. En Ferrara ni renkontas trajnon kun soldatoj irantaj al Venecio. Ultima ratio regis (La lasta kialo de la reĝo) — sed kiom longe ?

IV.

Romo la 20-an de septembro

La 20-an de septembro 1870, generalo Cadorna de la Army of United Italy (Armeo de Unuiĝinta Italio) ordonis ke kanonoj estu direktitaj kontraŭ la Porta Pia pordego en Romo, kaj kiam la fajro trarompis, la soldatoj blovegis en Romon. Kvardek ok kadavroj restis en la loko ; iliaj nomoj estas skribitaj en marmoro ĉe la loko de la antaŭa breĉio (sukceso), ĉar ili estis tiuj kiuj sigelis la finan falon de papa Romo per sia lasta sango. De la 20-a de septembro 1870, la Papo ĉesis esti laika suvereno, kaj la Katolika Eklezio estis testamentita en Italio nur ene de la limoj de religio. Ke ili estas transgresitaj tie kiel ĉie de klerikalismo, estas konata fakto. La 20-a de septembro fariĝis la nacia festo de Italio. La registaro enmetis ĝin inter la oficialaj festotagoj, kaj la homoj samtempe festas siajn tradiciojn, kiuj ankoraŭ vivas en ili. La ĝenerala striko, kiu krom eble en Milano pace finiĝis — mi ne scias, la gazeto ne estis eldonita hodiaŭ kiel rezulto de la striko de tipografoj — alportis novajn objektojn kaj novan fajron al la respublikanaj kaj kontraŭklerikaj tradicioj. En sia kongreso en Ĝenevo en 1902, la Internacia Federacio de Libera Penso elpensis la ideon, ke la venonta kongreso devus okazi en Romo, en la centro mem, de kie la seksperforto estiĝis kaj devenas en la tuta mondo ; kaj por pli emfaza manifestiĝo oni elektis Venti settembre, por ke la festo de Italujo fariĝu la festo de la tuta liber-sentanta homaro. La Vorto fariĝas karno.
En la lasta momento la striko ŝajnis rompi la kongreson ; tamen la socialismaj laboristoj minacis la registaron per fervoja striko en la Memortago, kaj do eble malfrue en la nokto, fakte jam matene en la tago de la kongreso, estis ankoraŭ cent delegitoj al Romo. — Matene ni iris al la Coliegio Romano, konstruaĵo proksimume tiel granda kiel la Nacia Teatro en Prago, la iama loĝejo de la Jezuitoj. Ĉi tiu sidloko, en la koro mem de Romo, kaj iam la fokuso de la plej grandaj ligoj de la nacio de racio kaj libereco, estis pruve elektita kiel la signo de nova epoko. Kie herezuloj estis kondamnitaj al forbruligo, tie kolektiĝis miloj da herezuloj por triumfi kaj deklari al la tuta mondo, ke la vero triumfas super limoj kaj ĉiaspecaj perfortoj. La aŭditorio de la jezuita lernejo, io kiel la hispana salono en Prago, aperis maltaŭga por la kongreso ; tial, la korto de la konstruaĵo estis elektita, kiu iĝis masiva tendaro. Pli ol 3,000 delegitoj el la tuta mondo kunvenis por manifestiĝi por la rajto de libera penso ; La italoj havas la superecon, kun ĉirkaŭ mil francoj malantaŭ ili ; pli ol 200 homoj alvenis el Hispanio per vaporŝipo al Civita Vecchia ; ĉirkaŭ cent germanoj, kvindek angloj, kelkaj usonanoj, rusoj, svedoj ; unu ĉeĥo. Delegitoj el Argentino, altaj, nigruloj, meksikanoj kaj Junaj Turkoj (ili venos el Svislando) altiras atenton. Ĉi tiu mikskolora miksaĵo promenas sub la arkadoj, plenigas la korton ; bruo, bruo kaj bruo zumado kaj bruado. Venas novaj mafioj kaj standardoj. Sed nun por iom da koloro :
Romo montris la flagojn por la oficiala festo ; Via Nazionale, Corso Umberti, ĉiuj ĉefaj avenuoj dronas en maro de ruĝa-blank-verdaj standardoj. La venteto blovas kaj milde svingas ĉiujn en buntaj ondoj. Afiŝoj en la stratoj : La urbo Romo, komencante per sia respektinda S.P.Q.R. (Senatus populus que Romanus — la roma senato kaj popolo) invitas la plej abundan partoprenon ; diras : „Liberpensuloj sentiĝu en Romo ne kiel gastoj, sed kiel civitanoj !” Vere klasika invito, kiu scias, kion signifis la fiera ekkrio : „Civis romanus simi” ! (Mi estas roma civitano !) Framasonoj, demandas Masoneria universale. ĉiuj membroj kontribui al la okazigo de ĉi tiu tago, duobla festo de la homaro kaj homaj rajtoj : breĉio kaj kongreso. La veteranoj de la tempo de la konkero de Romo vokas siajn ceterajn kamaradojn, admonas kaj vokas la soldatojn batali por la gloro de neredenta (unuigita) Italio, la Lega nazionale (irident) petas ĉiujn romiajn civitanojn, ke ankoraŭ estas laboro por estu farita por la plena liberigo de Italio, per kiu Triesto kaj Tridento estas signifitaj. Respublikanoj vokas siajn sekvantojn ne renkontiĝi ĉe Porta Pia. Kaj nun la voko estas obeita kaj la Collegio Romano estas plenigita. La eks-soldatoj de Garibaldi alvenas, proksimume dek el ili, en ruĝaj jakoj, bluaj veŝtoj kaj blankaj kalsono ; ili portas standardojn, pafitaj en pecetojn. Deputacioj de Framasonismo el ĉiuj partoj de Italujo kaj Francio portas siajn standardojn, similajn al niaj standardoj ; kompaso kun transportilo supre kaj simboloj kaj surskriboj sur kolora surfaco ; verdaj, bluaj, nigraj, purpuraj, ruĝaj ŝtofoj portas sloganojn, kiujn la malrapidaj kaj singardaj timas : Verita ! (Vere !) Libereco, Eguaglianza, Frateco ! (Libereco, Egaleco, Frateco !) Homaro ! (Homaro !) La granda ruĝa standardo : Pensiero è azione (Penso kaj Agado), alia ruĝa : Socialistes revolutionaires. Kaj novaj kaj novaj, ĉiuj ruĝaj kaj diverskoloraj, kaj sur ili glavoj, trianguloj, leonoj, turoj, ĉiuj el viglaj tonoj sur brila tero.

La homamaso disiĝas ; tri maljunuloj malrapide marŝas, du klinitaj, unu iom rekte. Antaŭ ili, junulo portas nigran standardon kun du manoj ligitaj en ĉenoj kaj la surskribon : CONDAMNATI POLITIKO PONTIFIC La lastaj restaĵoj de la terura regado de Romo, la lastaj tri viktimoj de ĝia malliberejo, kiuj gustumis la kelkarcerojn de Angel Castle por libera penso ! Tiuj ĉi maljunuloj estas la lastaj papaj kaptitoj, kaj ĉiuj rigardas ĉi tiujn batalantojn kun respekto, la plej bona pruvo, ke la memreganta Vatikano antaŭe estis. Standardoj kaj fluoj de delegitoj denove eniras. La domo estas plenplena, eĉ la galerio estas plena ; sed la tajdo ŝajnis ne havi finon ; denove ruĝaj flagoj kaj franc-framasonaj standardoj... La tuta Internacio, frata homaro, ĉeestas kun siaj reprezentantoj : la ruĝo de la socialistoj, la blankulo de la teozofoj kaj mistikuloj kun la sanskrita vorto OUM aŭ aliaj simboloj, la verdaj steloj de la esperantistoj, la kokardoj de la respublikanoj, plumoj, flugiloj, figuroj, signoj, leteroj de societoj de paco kaj ĉiuj internaciaj ideoj. Multaj virinoj, cent tipoj, miloj da esprimplenaj vizaĝoj, kiuj valorus longan rigardon. La bruo pliiĝas en lomozo, dank’ al la temperamento de la sudaj popoloj. Furnemont, sekretario de Libera Penso, belga, itala kaj franca subite postulas la elekton de la prezidanteco. Sergi, Haeckel, Denis estas elektitaj ; tri ŝtatanoj, tri profesoroj de la universitatoj de Romo, Jena kaj Bruselo.

Sergi, afabla sed brava maljunulo, parolas la unuan parolon per klara, forta voĉo ; diskutas la temon ; "Dogmo kaj Scienco". Li difinas religion kiel emocian ondon, kiu manifestiĝas en ĉiu homo dum la misteroj de la naturo, dum kontakto kun kunhomoj. Urbo ĉi tiuj estas malsamaj por ĉiu nacio, ŝtato, individuo ; ĝi varias en diversaj landoj, en historio ktp. ; ĝi estas do emocia, individua afero, malsama por ĉiu, kaj tial absolutaj religiaj reguloj ne povas esti starigitaj ; aliflanke, scienco estas intelekta, senŝanĝa, laŭleĝa scio, kiu ĉiam kaj ĉie povas esti pruvita per eksperimento aŭ sperto. Kaj tamen religioj, se ili estas organizitaj en eklezioj, starigas dogmojn, tio estas, oni diras, neŝanĝeblajn, absolutajn verojn ; tamen la scienco ne akceptas dogmojn, ĉar ĝi konscias pri la relativeco de sia scio. Li ne asertas, ke li jam konas la veron, sed ke li serĉas la veron ; religioj, asertante, ke ili jam konas la absolutan veron, devus do lasi la sciencon libera disvolviĝi por ke ĝi alvenu al la absoluta vero ; tio starigus harmonion inter religio kaj scienco, kie hodiaŭ estas nesuperebla kontraŭdiro. Ĉar religio alvenas al dogmoj apriore, tio estas, ĝi starigas nepravigan principon kaj poste ĉerpas el ĝi sekvojn ; tamen la scienco funkcias aposteriore, tio estas, ĝi nur eltiras siajn konkludojn el la nemaligebla, per eksperimentado kaj esplorado de la akiritaj certecoj. Preter tiu ĉi metodika kontraŭdiro, tamen, ekzistas noetika, kogna kontraŭdiro : klarigante la fenomenojn de naturaj religioj, ili uzas mitojn, fabelojn, tradiciojn, legendojn, dum la scienco denove uzas sperton kaj elprovitan certecon : ĝi kontraŭas la miton de la kreado de la mondo al geologio, kontraŭ la mito de la kreado de la homo al biologio, kontraŭ la opinio pri la neŝanĝebleco de la mondo montras al konstanta evoluo kaj tiel al senfineco de filozofiaj ĝis fizikaj demandoj. Ĉar scienco kondukas al vero, kaj tiel al bono, ĝia tuta laboro estas jam morala en sia fundamento ; kaj ankaŭ la scienco, per sia laboro, kreas novan socian moralon, kiu kulminas en la homaro, la kerno de ĉiuj religioj, senigita de nenecesaj skorio kaj aldonaĵoj. Tial, ĝi ne detruas la moralan senton, sed anstataŭigas la supernaturan vojon, kiu laŭdire estis donita al la moralo, per natura, vera klarigo, kiu respondas al ĉiu homa scio. Ju pli granda estas disvastiĝo de scienco, des pli granda moralo, ĉar la scienca scio instruas, ke malmoraleco malutilas la individuon kaj la socion kaj mense kaj korpe. Tial necesas postuli la etendon de la scienco al la plej vastaj tavoloj ; ĝia scio devas esti ne nur por la elektitoj, sed la posedaĵo de la tuta homaro ; ĝiaj relativaj veroj estos anstataŭigitaj per ankoraŭ pli altaj dum ĝi evoluas konforme al la daŭra evoluo de la homaro kaj alportos al li bonon kaj belecon. Dogmoj tamen staras kontraŭ tiu ĉi penado de la scienco por kompleta moralo, kaj tial ĝuste en la intereso de la moralo, en la intereso de puraj religiaj sentoj, estas necese deklari militon kontraŭ ĉiuj ekleziaj, sciencaj kaj sociaj dogmoj."

Profesoro Sergi finas sian paroladon al tondraj huraoj, flagoj svingas, muziko ludas la Marseillaise ; post ŝi alia aplaŭdo, svingado de ĉapeloj kaj vokoj. Delegito el la grupo de francoj krias : L’Internationale ! L’Internacia. La muziko ekbruligas ĝin kaj la kongregacio kantas nudkape la Internacian, la kanton de la estonteco kaj la fratecon de la homaro : La lasta batalo ekflamis, ni marŝu ; Internacia morgaŭ estas la homa raso ! La italaj delegitoj krias : “Inno di Manueli !” — La muziko konvenas, kaj la italoj kantas ian pasian kaj melodian kanton, post kiu denove uragano de ĉiuj eblaj esprimoj. Haeckel eniras la tribunon en fabela larĝflanko ; li parolas per malforta voĉo, ne estas komprenebla ; mi aŭdas nur, ke li finas kiel Sergi per pledo por libera scienco kaj la forigo de la tuta perforto de teokratio pri libera enketo. Buisson, profesoro ĉe la Sorbonne en Parizo, parolas por la malsana Berthelot. Sama entuziasmo kiel la antaŭaj du. Marcelin Berthelot, tiu ĉi granda klerulo, prezidanto de dekoj da kleraj societoj, dufoje eksministro, kemiisto de mondfamo, kies laboro estigis tute novajn industriojn kaj do la estro, kies ideoj ŝanĝas la mondon, sendis leteron al la kongreso. , kiun ni registras por montri kiel akademiuloj kaj profesoroj pensas aliloke : "Mi salutas la Kongreson de Libera Penso en Romo kaj sendas miajn simpatiojn al la membroj kaj pro ilia laboro kaj por iliaj personoj. La kunveno de la Kongreso en Romo estas signo de la tempo ; ĉar Romo estis la sidejo de la subpremado de scienco kaj penso dum mil kvincent jaroj. Ĝi estis abismo el kiu leviĝis la venenigitaj vaporoj de superstiĉo, fanatikeco kaj inkvizicio, direktitaj de teokratio. Fidante je sia armeo de monaĥoj kaj parokanaroj, li kredis, ke li eterne tenis la homaron sub duobla jugo, spirita kaj sekulara. Ĝuste ĉi tiuj tagoj ni aŭdis dominikanon peti la intervenon de sekulara brako. Italio suferis pli sub la regado de la Eklezio ol iu ajn alia lando en la Mezepoko, kaj ankoraŭ pli en modernaj tempoj, kiam la libera evoluo de Renesanca penso kaj scienco estis sufokita fare de la papofico. La limo de Giordano Bruno ankoraŭ fumas kaj la juĝo de Galileo neniam estas forgesebla, ĉar ĝi estis la solena malbeno de la scienco en la nomo de dogmo. Eĉ nun en Romo, klerikala subpremo ne ĉesis eĉ ekde la tago, kiam Italio prenis kontrolon de sia ĉefurbo.

Ĝi estas do ĝusta kaj nobla entrepreno, bonvena al la tuta homaro, kiu kunvenas nin ĉi tie por registri la evoluon de la moderna spirito kaj la triumfon de nova socio, kies sola aŭtoritato estas la absoluta sendependeco de opinio kaj la neŝanĝebla scio de la scienco. Jen la standardo, kiun ni levas antaŭ Vatikano, la sidejo de fiero kaj papa neeraripovo. Ni ĉiam konservu la noblecon, kiu apartenas al nia varma amo al justeco kaj vero. La voĉo de scienco estas nek la voĉo de ĉikanantoj nek la voĉo de absolutaj doktrinuloj. Kio ajn estis la krimoj de la teokratio, ni ne povas ne agnoski la bonon, kiun iam la kristana kulturo etendis al la mondo. Ĝi reprezentis unu fazon de civilizacio, kiu hodiaŭ jam estis superita en la kurso de la laŭgrada evoluo de la homaro. Estus kontraŭ niaj principoj subpremi niajn antaŭajn subpremantojn, kiam ili sin limigas al siaj opinioj, sed sen altrudi ilin al aliaj. Ni volas el la fundo de nia koro havi la rajton kaj devon forigi la klerikalan kaj regresan spiriton el la oficiala administrado de la ŝtato kaj precipe el la administrado de la konscienco, tio estas, el la instruado de la popolo kaj el la verkoj de la socia. solidareco. Certe ni ne havas la postulojn de la profeto, kiu malsupreniris el Sinajo, por detrui niajn malamikojn kaj prononci la novajn dek. La scienco, kiun ni proklamas, estas akompanata de nova spirito de toleremo kaj baziĝas, ĝi devas esti ripetita, sur libereco de penso kaj kono de naturaj leĝoj. Ni ne konfuzas ĉi tiun metodon kun la falsa scienco de la teologio, kiu ĉerpas siajn kialojn apriore el fantaziaj dogmoj supozeble de dia origino, pura skolastiko, malplena de ĉia realeco kaj dediĉitaj al absurdaj asertoj kaj eraroj. La scienco, kiun ni prezentas, havas siajn rilatojn en ĉiuj ordoj de industria, politika, eduka kaj precipe morala, kaj apogas nur sur la leĝoj de la naturo, establitaj aposteriore per observado kaj eksperimentoj de fakuloj de ĉiuj branĉoj de scienco. Tiel ni starigos en la mondo registaron de la racio liberigita de malnovaj antaŭjuĝoj kaj dogmaj sistemoj, tio estas nobla idealo de pli alta kaj pli vera moralo ol en antaŭaj tempoj, ĉar ĝi apogas sur la kono de la homa naturo kaj kiu estos. esprimi kaj realigi la intelektan solidarecon de ĉiuj homoj kaj nacioj !’ La letero de Berthelot estas malofta dokumento de sendependa scienca opinio, kaj ne estas mirinde, ke ĝi vekis entuziasmon. Furnemont sciigas ke la prelegantoj parolos pri la temo poste posttagmeze ; "Dogmo kaj Scienco". Sed nun vi devas iri al Porta Pia. Kongreso malsupreniras sur la stratoj por sloganiado ; tri bandoj ludas la Marseillaise. Necesas ekmarŝi.

V.
Romo, la 20-an de septembro posttagmeze.

Sekvas marŝo tra la stratoj de Romo ; kio li estis, la vesperaj ĵurnaloj de Romo mem diras, ke ekde la tempo de Garibaldi ne estis tia gloro kaj tia entuziasmo. Nur rapida skizo : Unue la soldatoj kontraŭ la papa ŝtato ; malantaŭ ili grandega laŭrokrono — portata de ses homoj — kun oraj fruktoj, dediĉitaj de la Kongreso. Tiam la batalionoj de framasonoj, pli ol 70 en nombro, formante du liniojn, inter ili la fratoj de la tri punktoj kun pensoj en siaj truoj. Malantaŭ la kalejdoskopo de iliaj koloroj kaj ilia kombinaĵo, la socialismaj revoluciuloj de Francio ; kun ili la italaj socialistoj kaj respublikanoj. La irredenta venas ; miloj da homoj kantas pasiajn italajn himnojn, akompanate de muziko. Kiam ili finis, la krioj de la homamasoj flugas tra la stratoj : Viva il libero pensiero ! (Gloro al la liberpensulo !) Viva l’ Internationale ! A basso la calotte ! (Malsupren la karulino !) Dum ŝi trenis la iredentiston preter la aŭstra ambasado, ŝi pendigis la flagojn kiel signo de funebro. Estis kviete, sed pli klara ol la bruo. La komplicoj de Garibaldi denove sekvis ; kelkaj italaj asocioj kaj deputitoj ; oni devas konsideri, ke Italio sendis deputitojn aŭ ekspediciojn al 300 asocioj kaj ĉirkaŭ 200 urboj, do ne eblas doni liston, eĉ proksimuman. Ĉi tiu tuta amaso de dekmilo kantas kaj krias : la bruo preskaŭ ebriigas min. Ni alvenas al Porta Pia, la verko de Mikelanĝelo. Maldekstre malantaŭ ŝi estas peco de la muroj de papa Romo kun tri grandaj marmorplatoj. En la mezo, la surskribo : "Ĉi tie oni faris venkan konkeron la 20-an de septembro 1870. La antikva deziro de la romianoj estis plenumita kaj la ĉefurbo estis resendita al Italio." —” Sur la flankoj estas la nomoj de la soldatoj kaj admonoj por la estonteco. Maro de homoj ĉirkaŭas ĉi tiun muron, la standardoj formas rondon, kaj Furnemont parolas de la tribunoj parolon de fajro kaj entuziasmo. "La sukceso de Porta Pia estas unu el la plej grandaj okazaĵoj en historio ; Romo revenis al Italio, la papofico ricevis mortigan baton. Nun restas al li nur retiriĝo, eĉ se li defendas sin pli feroce. Ni ĉiuj laboru, ĉiu en sia loko, por ke tio okazu kiel eble plej baldaŭ favore al socia justeco kaj libera penso. Ĉe la falo de Porta Pia aŭdiĝis hurao : Italia farà da se (Italio realiĝos !) Kiam la Vatikano estos forigita, tiam unu sola kriego aŭdiĝos tra la tuta homaro. Umanità faros da se.” La ŝtormo leviĝis al la hela, brilanta suno kaj flugis en la malproksimon... Estis disiĝo ; florkronoj kaj bukedoj metitaj sur la muron. Grandaj klasoj sendis homamasojn hejmen. La Kongreso komencis labori posttagmeze kun egala partopreno. Kelkaj kamelotoj ofertas kontraŭklerikalajn skribaĵojn kaj gazetojn. La plej populara estas la dosiero "Domenica Orana" (Liberpensuloj, bruligitaj en Romo de la 15-a ĝis la 17-a jarcento.) Ĉi tiu dosiero, oficiala dosiero el la arkivoj de la papa ŝtato, listigas pli ol cent viktimojn, kiuj estis mortigitaj pro la granda ideo, esti kondamnita en loko kie miloj da aliaj liberpensuloj hodiaŭ kondamnas, sed pli homece, la Vatikanon kaj ĝiajn krimojn kontraŭ ĉiuj nacioj. . .

Preskaŭ ĉiuj liberaj estroj de Eŭropo ĉeestas ; al la honora prezidanteco estas elektitaj : por Italio Ardigo kaj Lombroso, por Francio Berthelot, por Germanio Haeckel, por Hispanio Salmeron, por Norvegio Björnson, por Belgio Denis, por Anglio Stead, por Usono Conway. Estas cento aliaj bonegaj partoprenantoj ; nur hazarde : Novikov, Ferri, Costa, Robertson, Frederizzi (germano, estro de la Freiden-kers), Collajani, Barzilai, Buisson, Vandervelde, ktp. Furnemont, la viro kun la leona voĉo, komencas denove. Li petas de la asembleo voĉdoni favore al la propono de profesoro Haeckel, ke telegramo estu sendita al Combes : "La Kongreso de Liberpensuloj de la Tuta Mondo en Romo sendas al Ministro-prezidanto Combes gratultelegramon por kuraĝigi lin en sia lukto por la rajto de homa penso kontraŭ la subpremo de teokratio kaj por la radikala apartigo de Eklezio kaj Ŝtato, en signifo de la ĉefaj homaj rajtoj, uzataj en ĉiuj filozofiaj kaj sociaj formacioj (appliqué á tous les concepts philosophiques et sociales)". Daŭrigita hurao estis la respondo. Hektor Denis el Bruselo denove parolas pri tio "Pri dogmo kaj scienco".La prezidanteco faras tre specialan impreson, ĉiuj blankharaj viroj kun densaj vangoj ; Denis ankaŭ estas tia, sed lia voĉo estas malforta. Li proponas, interalie, ke universitatoj starigu katedrojn de kompara religia scienco, kiuj studus ĉiujn religiojn de la mondo kaj klasigus la sciojn akiritajn de ili. Nur trapenetrante la tutan vastan abismon de opinioj de ĉirkaŭ 40 000 religioj kaj sektoj eblos al la mondo malkovri la moralajn verojn, kiuj kuŝas ĉe la fundo de ĉiu religio, kaj tiel la homaro estos instruata pri toleremo al aliaj religioj kaj konscienco en sia agoj ; same, la religia sento fariĝos pli konscia kaj verema, t.e. pli emfazante moralan kaj homan konduton ol sur formalaĵojn kaj supraĵaĵojn. — Tiu ĉi parolado, plej bone refutante la aserton de la klerikaluloj, ke la kongreso estas tute kontraŭreligia, estis ricevita kun kora aprobo kaj laŭdo.

Post li, Domela Niewenhuis, denove blankhara fortika maljunulo kun vira vizaĝo, prenas la aferon de la belgaj anarkiistoj. Post li Conway, la novjorka redaktoro por la usonanoj, ankaŭ blankhara. Tiam Robertson, prezidanto de la Association de la Presse rationaliste en Angleterre, grandulo kun ŝultroj de taŭro kaj voĉo kiel sonorilo. Estas la sesa kaj Furnemont sciigas, ke kelkaj parolantoj estas registritaj, sed ke ili devas atendi ĝis morgaŭ, ĉar la elektoj por la laborsekcioj devas okazi. Estas sep el ili. 1. Internacia juro. 2. Civila juro. 3. Instruado. 4. Publika partopreno en ŝtataj eventoj. 5. Religia kaj laika misia laboro. 6. Organizo kaj propagando de Libera Penso. 7. Dogmo kaj scienco. VI. Roma, la 22-an de septembro 1904. Sekcioj formiĝis frumatene, elektis siajn prezidiojn kaj faris diskutojn ĝis duono post la 11-a. Rezolucioj kaj proponoj estas submetataj al internacia komisiono, kiu ilin administras kaj prezentas al la Ĝenerala Asembleo. Mi ĉeestis la sekcion por la organizo Libera Penso. La Ĝenerala Asembleo komenciĝas per la parolado de la itala respublikano, deputito Cristoforis. Grizhara elegantulo parolas pri propagando ; necesas fondi internacian revuon Volná Mišlénky, organon de ĉiuj liberpensuloj en la mondo. Prof. Ghisleri de la Universitato de Bergamo raportas ke ekzistis pli ol 200 telegramoj ; li ne legos ilin, ĉar li estas konvinkita, ke la tuta progresema mondo sendas al ni salutojn ĉi-momente. Nome de la organiza komitato, li proponas, ke oni sendu telegramon al Karl Scholl, prezidanto de la germana nacia sekcio de Libera Penso, kaj al la vidvino de Emil Zola, la granda apostolo de vero kaj beleco de vivo. Muĝanta aprobo. Li plue proponas, ke la Kongreso salutu la malfeliĉajn homojn de Rusio, la malriĉajn viktimojn de tirana registaro kaj teokratio. Nova ŝtormo de aprobo. Kiel delegito de la Asocio de Nereligiaj Civitanoj Augustin Smetana en Prago, mi faris france mallongan skizon pri la historio kaj nuntempa vivo de Ĉeĥio, kaj aranĝis la saluton de la ĉeĥa progresema popolo de la kongreso jene : „En ĉi tiu granda manifestiĝo de Libera Penso, kvankam ĝi havas milojn da sekvantoj, estos nur malmultaj, kiuj konas la ĉeĥan nacion, la ses milionojn da loĝantoj de la nordokcidenta angulo de Aŭstrio. Kio estas la kialo ke nacio kiu iam estis tiel fama estas tiel malmulte konata ? Tio estas, resume, Vatikano. Se aliaj nacioj plendas nur pri lia influo sufokanta la tutan vivon, pri lia aŭtoritato, kiu paralizas ĉiun liberan penson : la ĉeĥa nacio havas mil kialojn por lin malbeni ; ĉar estas lia laboro, ke li trovas sin en politika dependeco ; estas lia laboro, ke li malfrue en kulturo ; li vivas nur malvastan vivon, li ne povas montri al civilizita Eŭropo sian forton kaj sian talenton, li restas nekonata kaj malgranda.
Eble skizu, kiel eble plej rapide, kiel ĉi tiu floranta lando estis detruita, kiel tiu sendependa kaj potenca nacio estis reduktita al malforta kaj senefika nacio, kiel ĝia karaktero estis ŝanĝita por esti pli liberema kaj libereca batalanta. Mi povus citi al vi multajn tre interesajn dokumentojn, kiuj ilustras la altan civilizacion de la ĉeĥa popolo en la 15-a jarcento. kaj la 16-a jarcento, ĝia kulturo, ĝia ekspansio kaj ĝia rolo kiel pioniro — sed necesas limigi sin. Ĉu vi ne memoras, ke estis la nacio, kiu unue en Eŭropo — fine de la Mezepoko — komencis la lukton kontraŭ la Eklezio de Romo por libera penso, kaj ĉu vi ne scias, ke miloj da filoj sangis kontraŭ Vatikano en la husano. militoj ? Ĝuste en sia lando naskiĝis Jan Hus (Aplaŭdoj kaj krioj : Evviva Giovanni Hus !) kiu vigle parolis kontraŭ la senlima aŭtoritato de la Katolika Eklezio. Li pagis sian kuraĝon en Konstanco en 1415 kun la sama morto kiel la granda italo Giordano Bruno, ĉar Vatikano provis pruvi, ke ĝi neniam toleros alian opinion ol la sia propra. La historia valoro de Hus ja estas esprimita de historiistoj per la vortoj, ke se ne estus por Hus, ne estus Lutero, tio estas, sen la aŭtodafo de Hus la Vatikano ne suferus la redukton de sia aŭtoritato. La ĉeĥa nacio, por venĝi la morton de sia amata predikisto, leviĝis kontraŭ Vatikano, kaj la armeoj de la husanoj forpelis la krucmilitojn, kiujn la roma eklezio kolektis kontraŭ ili tra Eŭropo. Tial, Vatikano, ne povante mortigi la ĉeĥajn herezulojn, faris kompromison, ĉe la Koncilio en Bazelo, ĝi konsentis pri iuj devojiĝoj de sia kulto, kaj tio estis la unua koncesio de la papoj al liberpensuloj, se oni povas diri. tiel. Sed kiam la Ĉeĥa Eklezio sub ambaŭ, klinante pli kaj pli al Romo, subpremis la radikalulojn, sed la evoluo iam konceptita ne povis esti tiel abrupte haltigita, kaj ĝi estis konservita en la 16-a jarcento de la Ĉeĥaj Fratoj, kiuj jam tute apartiĝis de la Roma Eklezio kaj kiuj okupante sin per sciencoj kaj artoj, ili konsideris nur moralon en la vivo. (Laŭdo. Voĉo : C’était la première séparation de l’Èglise !)

Sed ankaŭ ili devis esti ekstermitaj. Kun la regado de Ferdinando la 1-a en la 16-a jarcento, la jezuitoj estis enkondukitaj en la ĉeĥan landon. Ilia subfosa laboro post la malfeliĉa Bílá Hora ĉesigis ĉeĥan sendependecon. Tiam venis sanga tempo tre simila al la heroa lukto de la nederlandanoj aŭ la tragedio de la polabaj slavoj. La Vatikano atakis la malriĉan landon kaj alportis la nacion en staton de kompleta intelekta, ekonomia kaj politika malkresko. Ekzekutejoj funkciis kiel ili iam faris en Nederlando, kaj Bohemio iĝis sanga stadio de terorismo inda je la Duko de Alba. La plej bonaj homoj pelitaj eksterlanden, la posedaĵon de la loĝantoj konfiskitaj, ĉiuj rajtoj subpremitaj ; la dragonoj en akompano de la jezuitoj konvertis la kamparanojn al la katolika kredo, al kiuj estis malpermesite forlasi la landon, eĉ se ili estis evangelianoj kaj se ili ne volis reveni al la sino de la katolika eklezio. Ĉeĥaj libroj estis amase bruligitaj, sub la preteksto, ke ili estas herezaj, kaj ne nur libroj kun religia enhavo estis bruligitaj, sed ankaŭ libroj de naturhistorio kaj geografio. Unu el la jezuitoj, nomita Koniaš, fanfaronis ke li bruligis 30,000 el ili. (Moriĝante ; krias.) Nu, kio igis la ĉeĥan nacion kultura nacio, estis tute detruita, kaj estis neniu — krom jezuito kaj neklera pastro — por instrui ĝin. Ni eĉ trovas inter la ekzilitoj trankvilan erudiciulon kaj afablan pastron, la faman pedagogon Jan Amos Comenius, kiu vagis la mondon sen pano aŭ ŝirmejo. La potenca kaj fama ĉeĥa nacio fariĝis malforta, neaktiva nacio, kiu estas malfacile vekebla. Vatikano rebatis tiel, ke la ĉeĥoj, kiuj bone konas la historion de sia patrujo kaj la nunan situacion de sia nacio, aŭdante la nomon Romo, ne povas ne malbeni la Vatikanon. Tiuj ĉi nebuloj de intelekto, tiu ĉi politika nekapablo daŭris ĝis la komenco de la 19-a jarcento, kiam ankaŭ la ĉeĥa nacio, en la epoko de la ĝenerala renesanco de eŭropaj nacioj, vekiĝis. Sed lia vivo komenciĝas nur en 1848 ; apenaŭ li ekkonis sian situacion kaj sian historion, ekbrulis en li la kontraŭ-Kflerika spirito. La plej fama ĉeĥa ĵurnalisto, Karel Havlíček, konata ankaŭ eksterlande siatempe, estis ĉeĥa ĉampiono kontraŭ Vatikano. Kaj la unua en Bohemio forĵetinta la ligilojn de la eklezio, forlasi ĝin kaj fariĝi homo "sen religio", kiel la aŭstraj leĝoj nomas ĝin, estis la katolika pastro D-ro Augustin Smetana, kiu en siaj skribaĵoj donis vivecan esprimon al lia konvinko pri la nekongruo de katolikaj dogmoj kun la konscienco kaj la scienco.Li deklaris sian eliron el la eklezio kaj estis solene malbenita.En lia memoro estis fondita en Bohemio societo por defendi la rajtojn de tiuj, kiuj apartenas al neniu eklezio.i portas la nomon de tiu ĉi filozofo kaj mi havas la honoron subteni ĝin denove en ĉi tiu kongreso. Kia estas la nuna stato de la libera penso en Ĉeĥio ? Se la historia tradicio, la vekiĝo en la koroj de la ĉeĥoj malhelpas la klerikalismon fariĝi pli agresema, du okazaĵoj de la nuna tempo paralizis ĝin : la defraŭdo de ok milionoj en la Ŝparkaso de Sankta Venceslao kaj la depono de ĉefepiskopo Kohn de Olomouc. . Sed klerikalismo ankoraŭ havas grandan influon en edukado kun la helpo de la registaro ; li persekutas progresemajn instruistojn, progresemajn revuojn kaj librojn. Socialistoj, anarkiistoj kaj la vera intelektularo batalas kontraŭ li. Koncerne asociojn, ni ankoraŭ havas kremacian societon, estas ankaŭ framasonoj, mistikuloj, teozofoj, Martinistoj kaj Illuminati en Bohemio, de kiuj mi devas adresi la saluton de la kongreso, se ni ne kalkulas kelkajn asociojn. kies spirito estas antiklerikala. Ĵurnaloj estas plejparte kontraŭklerikaj. Kiel vi vidas, la fundamento estas bona kaj necesas labori, labori, labori senĉese. Tio estas skizo de la nuna stato de la libera penso en Ĉeĥio. Ĝi certe rajtigas min saluti la kongreson nome de ĉiuj liberpensantaj ĉeĥoj, kiuj kun intereso sekvas ĝin, kaj saluti ĝin ĉi tie en la lando de la antikvaj latinaj per la latina proverbo : Vivat, crescat, floreat !" (Ŝtorma aplaŭdo). .) Certa delegito petas, ke neniu saluto estu permesita ; ĝi malŝparas tempon por laboro !
Prof. Ghisleri respondas, ke la ĉeĥa nacio devas rajti esprimi siajn dezirojn, ĉar ĝi estas, same kiel la rusa nacio nun, historia viktimo de la perforto farita de la eklezioj ; krome, la ĉeĥa nacio estas politike subpremata, kiel certa parto de nia nacio, de la samaj agentoj, kaj tial decas, ke la monda kongreso de liberpensuloj esprimu sian plej plenan simpation al la ĉeĥa nacio, kiu batalas por sia libereco kaj progreso. Do mia kapo estis iom konfuzita de ĉi tiuj vortoj. Mi eĉ ne scias, kion faris la Kongreso : la gazeto "Capitan Fracassa" diras, ke la propono estis akceptita "aplaudissimo" — Nun mi sendas al vi la saluton ; ni povus iomete respekti lin. . . Hubbard, advokato de Parizo, parolas pri la apartigo de eklezio kaj ŝtato ; impeta, bela viro kun longa nigra barbo. Ĝi estas interrompita subite per la ekkrio : "Evviva l’Espagna !", post kiu estas alia hurao. Tio venas en la salonon la dua ekspedicio de la hispanoj ; belaj homoj, plejparte kun nigraj haroj kaj bruna haŭto, inter ili blankaj maljunuloj, rektaj kaj fieraj kiel abioj. Lorrand, la belga deputito, tiam prezidanto, bonvenigas ilin kaj profitas la okazon por anonci, ke ankaŭ Magnaud, le bon juge (la bona juĝisto), venis al la kongreso. Konsiderante lian laboron (mondfamaj juĝoj gvidataj de la pura spirito de la homaro), li sugestas, ke li estu elektita ankaŭ honora prezidanto. La huraoj kaj aplaŭdoj ne finiĝas kiam Magnaud, griziĝinta, alie simplaspekta viro, prenas sian sidlokon inter Haeckel kaj Björnson. Mi estas ankaŭ inter la ĵurnalistoj sur la tribuno laŭ la prezidio ; Mi povas vidi ĉion perfekte kaj la informojn liveras al mi volonte kolegoj per inko. Hubbard finas la raporton. Posttagmeze la delegitoj denove kunvenas por publika diskuto. Parolas la hispano Lozano, redaktoro kiel hidrargo, vireca kaj lerta ; finiĝante per la ekkrio : Viva la republica universale ! Saluton kaj aplaŭdon kiel ĉiam. Tiam denove Paul Robin el Liono deziras al la laboristoj de Italio fruan respublikon, ne burĝan, sed vere socian. Denove la tondro de sono, kiun homaj voĉoj kaj manoj povas doni. Kaj plue : Hins, redaktoro de "Mouvement International de la libre pensée", Luigi Fabbri, redaktoro de "Il pensiero", Domela Niewenhuis ; ĉi-lasta, ambaŭ anarkiistoj, parolas kontraŭ eklezio kaj ŝtato. Sekcioj nuntempe funkcias ; ilia konduto estas tute freneza por nordulo, nekutimiĝinta al la kolerikoj de la sudo. Tri parolantoj samtempe parolas, ili ĉiuj komprenas, kontraŭdiras, konfirmas, gestikulas, krias, la publiko ensaltas, ŝercas, grimpas sur la peronon, diskutas inter si, kaj la rezulto : la fina rezolucio estas adoptita kun tia entuziasmo, ke ĉiuj miras. ili ne manĝas unu la alian kun amo kaj brakumoj. Nordanoj havas nenion por fari ĉi tie. La Sudo aplikis sin, kaj vere ne estis oficiala germana vorto ekster Haeckel. La angla estis ankaŭ parolata de nur unu kaj unu usonano. Ĉion alian regis la rumanoj per sia lerta lingvo. Ankaŭ ruso, d-ro Balabanova el Svislando, parolis en la franca pri la misuzo de karitato fare de la katolika eklezio en Svislando. Ĉi tie estas ĉirkaŭ dek rusoj. Eminentaj gastoj estas la forto ĉi tie ; Oni montris al mi Alleman, la gvidanton de la samnoma socialisma partio, Riccioti Garibaldi, Costa, la estro de la eŭropaj budhanoj, Costa, la itala socialisma deputito, multe da francaj, italaj kaj belgaj deputitoj, redaktoroj, profesoroj, krome. laboristaj gvidantoj, ĵurnalistoj, ktp., kies nomoj absolute ne estas mencieblaj. Costa, budhano, deklaris, ke lia religio tute ne starigas dogmojn, sed ke ĝi emfazas nur kaj nur la moralan vivon kaj fratecon de ĉiuj homoj ; ĝi neniam kontraŭas la sciencon, male, ĝi bonvenigas sian tutan komprenon kaj deziras ĝian evoluon, ĉar budhismo tra sia sistemo sopiras kaj serĉas la veron kaj ordonas al ĉiu el siaj sekvantoj serĉi la veron. Dogmoj kaj formalismo estas nura ŝelo de budhismo, eĉ malbona, se en la vivo oni ne estas bona al ĉiuj vivantaj estaĵoj. Tial budhismo neniam esprimis ian dogmon pri Dio, vivo post morto ktp., sed volas nur la homaron elaĉetita, sen sufero kaj konsciante pri la vero, al kiu strebas la scienco. Li do petegis, ke budhismo, en sia religia kerno, ne estu miksita kun eklezioj proklamanta dogmon, kontraŭstarantaj sciencon kaj tiel neglektante socian amon kaj justecon. Kaj ankaŭ nur tiu eklezio havas estontecon, kiu provos iri kun scienco kaj emfazi moralajn agojn, ne dogmojn, formalaĵojn kaj vortojn.

La parolado de Costa estis pruvo, ke Libera Penso akceptas ĉiun opinion, eĉ la eklezion, kondiĉe ke ĝi ne perfortas kaj ne volas mem detrui la Liberpenson. Ĉiu partoprenanto rajtas diri kion ili pensas kaj tiu rajto estas uzata, ekzemple, materialo por denuncoj estas donita al klerikoj. Estas tri mil el ni ĉi tie, kaj ĉiuj tiuj miloj kiuj pensas, kiuj volas paroli kaj debati en sekcioj. Kiel aspektos la Oficiala Protokolo ? Tiel finiĝas la dua tago, glore ĉar laboreme. Ĝenerale impreso : Latinoj ne estas en dekadenco ; ĝi estas raso tute sana, viva kaj energia, kiu kondukos la popolojn de Eŭropo dum multaj epokoj veni al la idealo, kiu hodiaŭ estas reprezentata de la triunuo de justeco, libereco kaj progreso. La latinaj estas ankoraû junaj, ankoraû sanaj ; kaj kie ajn ni diris, ke ili estas en dekadenco, ke ĝi estas vetkuro en dekadenco, tie la latina spirito ne aperis al ni pura, sed koruptita de la veneno de Vatikano. Ni vidis malmoralecon, spiritismon, etajn etajn kaj la malkreskon de la homaro kaj de la racio ĝenerale, rezultigante socian kaj sciencan mizeron, kaj ni diris al ni : jen la latinoj. Ni eraris : ĝi estis nur katolikismo, vermo forronĝanta fruktojn de sana streĉo. Kiam la ĝardenistoj de la granda homa ĝardeno, kleruloj kaj sociaj politikistoj povos bone prizorgi la arbojn de la nacioj, tiam evidentiĝos, ke la latina arbo ankoraŭ alportos al la homaro la plej belan frukton, kiu povas naskiĝi nur el la vivo de la tuta naturo varmigita de la mirakla suno de la sudo.

VII.
Romo la 22-an de septembro 1904.

Komenciĝas la tria labortago de la kongreso. Sesioj en sekcioj estas tre bruaj ; plejparte individuecoj tie kolizias, kaj ĉiu, kredante, ke ĝi estas vera, pasie kontraŭstaras la opinion de la kontraŭulo. La kunsidoj okazas en la klasĉambroj de la gimnazio, en kiu la Collegium Roman transformiĝis, en la unua ; arkadplanko de la korto. De tempo al tempo aŭdiĝas tondra aplaŭdo de iu sekcio, ke la monedoj, loĝantaj sur la tegmento de la najbara preĝejo de Sankta Ignaco, flugas supren en la aeron pro teruro kaj ne povas trankviliĝi. La plej ekscitita parolturniro estas en la sekcio Dogmo kaj Scienco kaj poste en la Organizo pri Libera Penso. Kontraŭuloj tamen ne batalas por refuti siajn proponojn — kiel verŝajne ŝatus nia Ĉeĥio — sed por plifortigi ilin per eĉ pli akraj vortoj kaj apliki ĉi tiun pli radikalan opinion de ili. Progresema oratoro, kies vortoj svenigus nian komisaron kaj kiu ĉi tie certe estus enŝlosita, estas trumpeta de respublikano, jen de socialisto, jen denove de socialisto-revoluciulo, kaj fine venas ekzemple italo. anarkiisto. Plia eskalado en krioj kaj sovaĝaj gestoj ne eblas. Laŭ Hamon, la speco de anarkiisto estas kolera kaj profunde sentema al ĉiu malĝusta kaj malbono ; nun aldonu italan, hispanan aŭ almenaŭ francan sangon al ĉi tiu vigla mensa ondo, kaj vi havas inter la homoj kio estas hidrargo, aŭ pli bone, la eksplodema hidrarga joduro inter amasoj. Je la deka horo en la rubriko "Organizo", post brua debato, parlamentano Alleman el Francio trarompis ĉi tiun proponon pri la tagordo de la kongreso : "La delegitoj al la Monda Kongreso de Libera Penso en Romo la 20-an de septembro salutas la Proletaron. de la tuta mondo ; ili asertas fronte al Vatikano la neforigeblajn rajtojn de la Racio, gvidata de la Scienco ; ili kondamnas ĉiujn premojn de religio kaj kapitalo ; ili vokas el la fundo de sia koro por registaro de Justeco kaj Egaleco, kiu sole ĉesigos internaciajn militojn kaj klasajn antagonismojn kaj garantios la mondan Pacon, kiu ankaŭ anstataŭigos la tiel nomatan religian moralon per homa Solidareco, kiu fariĝos universala leĝo." La stilo de Thermidor, malzorgema kaj simbola ! — En la sama tempo, Augagneur venkis kun la rezolucio : "La Kongreso esprimas sian simpation al ĉiuj viktimoj de la reago kaj esprimas al la registaroj la deziron, ke la politikaj kondamnitoj estu liberigitaj." La decidpropono ŝajnus malsaĝa, se la masonismo estus ŝajninta malsaĝa. ne ĉeestis, neniu mano estis levita kontraŭ la kontraŭa provo, do la Maestri segreti, la Sekretaj Majstroj de Masonismo, voĉdonis favore al la proponoj. Kaj nun sekvas longa vico da parolantoj el ĉiuj landoj kaj nacioj, kiuj unuflanke liveras salutojn, aliflanke esprimas dezirojn, legas la rezoluciojn de la sekcioj, defendas siajn poziciojn. Interesaj prelegantoj kun klasika prezentado, tiel ke anstataŭ kvaronhoro ili parolas unu horon laŭ duobla peto de la ĉeestantaro ; oratoroj kun malfortaj voĉoj, en kiuj regas neatentemo, tiel ke ili mallongigas siajn paroladojn kaj formetas siajn paperojn ; kaj viroj kaj virinoj ; pure sciencaj kaj simplaj agitaj paroladoj ; ĉiu rajtas esprimi sian opinion, ĉar ĝi estas kongreso de Libera Penso kaj ĝi ne estas limigita.

Ĉi tie parolas brazilano en ruĝa frigia ĉapo ; eta, vigla rusa D-ro Balaban el Lugano ; Lorrand, belga socialisma parlamentano ; Olivetti, malgranda, ronda, sed mirinde lerta respublikana parlamentano el Italio ; la redaktoro Chiarelli parolas kontraŭ la vakuado de artistoj kaj kontraŭ la prostituado de la arto de plumo, peniko kaj ĉizilo fare de preĝejoj ; aliaj kaj aliaj, kies nomoj estas konataj nur de la prezidio al kiu ili kandidatiĝis, kaj kies opinioj estos registritaj en la protokolo ; oni eĉ ne povas kompreni ŝian parolon, ĉar krom la rapidaj parolantoj estas flustrantoj, raŭkaj, kaj krom tio ili parolas hispanan, francan, italan, anglan, germanan, svedan. Babelo de lingvoj kaj opinioj, sed nova Babelo, laboranta por konstrui turon, kiun neniu ĝenos ; el ĉiuj tiuj paroladoj, en ĉiuj nuancoj de filologio kaj tono, oni ankoraŭ aŭdas la vortojn : Progreso, Justeco, Racio, Libereco, Homaro, Vero, ŝtonoj kaj ŝtonetoj por konstrui la grandan Idealon de la Homaro. Kaj denove, novaj kaj novaj parolantoj kaj novaj kaj novaj proponoj kaj voĉdonoj. Li eĉ ne plu volas skribi ; estas pli bone sin indulgi en revado, eble, en ĉi tiu brua maro de laboranta cerbo. La salono instigas ĝin ; ĝiaj glataj muroj, vastaj vastaĵoj trapikitaj nur jen kaj jen de fenestroj (la romia suno tro lumigas la salonon), estas pentritaj lazure, kaj sur ili estas oraj, brilantaj steloj, tio estas la ĉielo en sia diverseco kaj diversa beleco. Nur iomete pripensu la bruon kaj ŝajnas kvazaŭ oni fluas en la immenseco. Ŝi ne maltrafas la Laktan Vojon ; miloj da steloj, miloj da sunoj rigardas de la senfineco, donante ideon pri senfina nombro da orbitoj kaj sur ili en miliardoj da formoj vivo, ŝanĝiĝas, ŝaŭmanta al la Vero. Kien flugos la homa penso, kiam ĝi estos libere disvolviĝi ? Jen, ĉi tie jam tiuj homaj sikofantoj, kaj eĉ malpli al la universo, volas regi la kosmon per sia penso, ili volas vivi sur sia malriĉa sfero la plej altan vivon, kiun oni povas doni nur al la racio : ili volas la vivon de ĉiu kreitaĵo. pleniĝi de bono kaj beleco, ĝis la fajrero de la vivo, ekbruligata momente en ĉiuj, estis kiel eble plej hele kaj arda, ĉiuj, anarkiistoj, socialistoj, revoluciuloj, respublikanoj, masonistoj, ĉiuj, kiujn la senmova mondo rigardas pere. teruro kiel krimuloj, volas doni al la homaro la plej belegan vivon, volas forigi malbonon en ĉiu formo, sopiras al la nediluita gloro kaj potenco de la evoluinta Homo. Malgraŭ ĉiuj iliaj minacaj vortoj, en la fundo de iliaj animoj estas kaŝita amo al ĉiuj suferantoj, ŝanĝiĝanta ĉe la vido de tiom da mizero kaj tiom da malbono en la mondo en sanktan malamo al ĉio, kio minacas la feliĉon de ĉiuj. Kaj kun la veno de tiuj belaj tempoj de la homaro, ne estas mirinde, kiam fajraj naturoj postulas la forigon de ĉio, kio ekzistas, ĉar ŝajnas al ili malĝuste, ili proklamas la detruon de ĉiuj formoj, sur kiuj alkroĉiĝas la signo de mallumo kaj barbareco. Ĉi tie en Italio, ĉe tiaj kunvenoj, oni povas kompreni la junan anarkiiston ĉe la fino de la Romo de Zola, kiu postulas la malkonstruon de la tuta Romo kun ĉiuj monumentoj de la Cezaro kaj la Papoj, por ke nova, pli bela, pli potenca urbo, ĉar kun feliĉaj homoj, floros en sia loko. Malnova Romo, tio estas sango, krimoj kaj perforto de korpo kaj ideoj ; for kun li ! junulo ebriigita de ĉi tiu ideala deziroj. Ĝi ne estas papera figuro, ĝi estas realo. Tiaj homoj loĝas en Italio. Deputito Mirabelli, respublikano, parolas, kaj priskribas kiom feliĉa estus Italio, se ŝi estus liberigita de la hodiaŭaj katenoj. Kaj ĉe la fino de sia brila priskribo de la nova, bela estonteco, Italio falas en ekstazon, levante ambaŭ manojn, tremante sub la blindiga vizio de sia feliĉa patrujo, lia buŝo tremante kaj minacante eksplodi en larmojn de entuziasmo, skizante tion, kion Romo volus. tiam signifi al ĉiuj nacioj de la mondo ; kaj per voĉo de profeto, en ravo de spirito, levita kiel statuo, vokas per supernatura voĉo, kian feliĉon alportos Romo al la nacioj, kiu ĝis nun alportis al ili nur pereon kaj perforton. "Romao moderna. — Roma scienza — Roma republicana !’

VIII.

Romo la 23-an de septembro 1904.

La malbonoj, kiujn la Vatikano ĵetis en la mondon dum mil kvincent jaroj, estas tia amaso, ke estis neeble al la kongreso kapti ilin en tri tagoj ; li devis aldoni kvaran tagon. La interkonsiliĝoj de la kvara tago komenciĝis jam je la 8-a, kaj la sekva kongreso estis fiksita. Konsiderante — kiel diras la oficiala pravigo — ke la plej grava laboro farenda estas la apartigo de eklezio kaj ŝtato ; dum la lando, kie ĉi tiu disiĝo okazos kiel eble plej baldaŭ, estas Francio ; dum estas afero de liberpensuloj helpi Francion en ĉi tiu laboro de publika bono ; pro tio, ke tiu ĉi laboro estos plenumita dum la jaro kaj ke estas konsilinde ĝin festi, aŭ, se aperos obstakloj, akceli ĉi tiun laboron, Parizo estas proponita kiel la venonta loko de la kongreso. Kaj konsiderante, ke necesas protesti kontraŭ la katolika terura regado en Hispanio, alia kongreso okazos samtempe en du lokoj en Barcelono kaj Bonaero ; la pariza fariĝas faro en 1905, la hispana kaj usona en 1906. Mi ankaŭ scias, kie estos la kongreso de 1907, sed tio estas sekreto. La proponoj estis ricevitaj kun ĝojo. Pliaj diskutoj temas pri instruado ; prof. Sergi priskribas la malutilan influon de konfesiaj lernejoj kaj postulas ilia elimino. Li estas kontraŭata de Buisson, prof. Paris Sorbonne, kaj Demblon, prof. Universitato de Lieĝo. Libereco en ĉio ! Ĉiu konfesio estu permesita establi siajn lernejojn ; ĉi tiu rajto devas esti donita al ĉiuj ; la libereco de instruado devas esti kompleta, tiu kiu volas instrui ; nur individua edukado sen regularoj kaj libera konkurenco en edukado havas estontecon. Ni ne bezonas timi konfesiajn lernejojn, ĉar iliaj lernantoj ĉiam estos pli malbone ekipitaj por la vivobatalo ol la progresemaj el la lernejo ; konf lernejoj foriros per si mem sen perforto ; do ne malpermesoj, sed libereco por ĉiuj opinioj kaj religioj ! Putra foriros, sana restos ! Kaj denove, kelkaj parolantoj, kiujn la prezidio donas nur 5 minutojn da tempo por paroli. La limdato ne estas plenumita ; oratoroj parolas tiel brile, ke la publiko fortigas ilin per aplaŭdo, kaj la oratoro parolas preter ĉiuj limoj. Kaj ne estas sufiĉe da spaco ĉi tie por la enhavo, eble nur skizita.. Finfine, je la unua kaj duono, Furnemomt alproksimiĝas al la fino. Li antaŭparolas kaj, resuminte la laboron de la kongreso, montrinte, ke la kongreso markas novan epokon de la Libera Penso en sia dua kvaronjarcento, dankas la roman popolon pro siaj esprimoj de koreco kaj gastamo, kiujn ili montris al la kongreso. „Mi dankas ĉiujn, kiuj respondecas pri la kongreso, kaj tial mi ne devas forgesi tiun, kiu plej multe kontribuis al la realigo de la kongreso, kaj tio estas kardinalo Merry del Val. Jes !” Brua gajeco flugas tra la halo. Aplaŭdo, voko de kongresa gloro kaj kantado de la Internacio. La partoprenantoj iras hejmen por iom da tempo. Je la tria horo la Collegio Romano denove pleniĝas. Du grandegaj laŭrokronoj estas pretaj, unu por la monumento de Bruno, la alia por la monumento de Garibaldi sur la Janicula. Ruĝaj rubandoj portas nigrajn surskribojn : Liberi pensatori kaj Bruno kaj Garibaldi. La procesio komencas marŝi. Guardia zorgas, ke nenio okazu al li ; li trenas kelkcent virojn apud sia flanko kaj en procesio. La romia popolo kuniĝas en la kantado kaj tiel la Piazza dei Fiori, kie la monumento staras ĉe la loko, kie Bruno estis bruligita, estas kovrita de maro de homoj. Furnemont denove parolis : Ni estas potenco, ni estas vivo. Ni batalas kontraŭ perforto kaj kontraŭ mallumo. Unu liberpensulo, kiu estis nomita herezulo, mortis en la flamoj en ĉi tiu loko, miloj da ili staras ĉi tie kiel pruvo, ke ideo ne povas esti mortigita. Ĝia signo estas senmorteco, kaj tial vana peno ; nur homo povas esti mortigita, neniam ideo. Tial ŝi devas esti libera, tial ni volas liberecon por ŝi. Venas la komenco de la fino de tiuj, kiuj ŝin mortigis. Miloj da martiroj de la Libera Penso, batitaj de la Vatikano kaj la institucioj kiujn ĝi kreis en la mondo, devas esti repagitaj ; iliaj pensoj revenas kaj rompas la regnon de mallumo. Ili havas la potencon fari tion, ĉar ili vivas hodiaŭ en centoj da miloj, ili vivas en ni kaj ni estas forto kaj vivo. Parolis ankaŭ socialisto, anarkiisto kaj respublikano. La procesio moviĝis al la Janikolo kantante. Sur la piedestalo de la monumento de Bruno estas medaljonoj de liberpensuloj, liaj antaŭuloj. Ili estas : Wiclef, Johannes Huss, Paolo Sarpi, Publius Ramus, Lucretius, Vannin, Caglerio, Paolo Servieto kaj unu pli, kiu estis kovrita per florkrono. La procesio alvenis ĉe la Janicul. Granda monumento leviĝas tie, kun grandega statuo de Garibaldi surĉevale rigardanta super Romo. La surskribo legas : Roma o morte (Romo aŭ morto) A Giuseppe Garibaldi Italia e Vittorio Emanuele.

Profesoro kaj socialisma parlamentano el Belgio Demblon ekstaris al alta piedestalo. Fronte al la grandioza panoramo de Romo, li devas paroli kun entuziasmo. Kaj li parolas poezie : Li salutas Italion, la belan patrinon, la landon de la plej alta arto, kiu donis al la mondo Danton, Mikelanĝelon, Rafaelon kaj Vinci. Lando de la plej glora kaj terura historio kiun la mondo iam vidis. La lando de la Cezaroj, kiuj sklavigis la naciojn politike, la landon de la Papoj, kiuj sklavigis la naciojn mense. Lando, kiu sangis tiom, kaj kiu estas tiel bela kaj nobla, ke eblus fari ĝin la paradizo de la mondo, la eterna loĝejo de paco kaj ĝojo. Ÿi sangis de fremduloj, ÿi batalis inter si, ho Gracchus, ho Rienzi, ho Garibaldi, tribunoj de la popolo, kiu revis pri sia feliça patrujo, viaj klopodoj iam devas esti plenumitaj ! Kaj ili elkuras, Italujo vekiĝas ; ĝi forskuos la tutan mensan mizeron, kiu alkroĉiĝas al ĝi kaj pro kiu Vatikano estas kulpa, kaj ankaŭ reala malriĉeco, socia malriĉeco, malaperos malantaŭ ĝi. Vekiĝu, ho Italio ! Iru ĉe la kapon de la novlatinaj nacioj, gvidu Francion, la hispanojn, konduku nin, la latinojn de la nordo en Belgujo, jam envolvitajn en la nebuloj de la germanaj ebenaĵoj ! Iru, veku en ni la tutan belecon kaj noblecon, pri kiuj kapablas la homa spirito, pruvu al la mondo, ke la novlatinoj ankoraŭ mense ne pereis, ke ni havas en si dormantan potencon, kiu povas konduki la tutan homaron al feliĉo kaj beleco. Sed forigu, ho Italio, ĉiujn vampirojn, kiuj jam formanĝas vin. Rigardu, vi fanfaronas pri via arto, vi fieras pri viaj artaj filoj, kaj kio okazas hodiaŭ ? Jen miloj da inteligentaj homoj venis al Romo, soifantaj vidi la verkojn de via Rafaelo, Mikelanĝelo kaj aliaj el viaj grandaj artaj filoj. Tamen la Papo ordonis fermi Vatikanon, por ke eĉ unu liberpensulo ne vidu, pri kio vi prave fanfaronas. **)

Eble li faris tion, por ke ni ne anoncu al la mondo la papan kastradon de Sistine, sed ĝi atestas pri nia forto, kiam ni devigas la Papon fermi al ni lian domon per nia apero. Italujo, bela patrino, vekiĝu, iru antaŭ la tuta mondo, Romo eterna, fariĝu estro de la tuta homa civilizacio, de la tuta homa Justeco kaj Bono ! La lasta krio formortis, la homamasoj retiriĝis ; foriris ankaŭ la gardisto kaj la soldatoj, kiuj estis pretaj en la korto de la preĝejo de S. Onofrio ; Mi restis sola ĉe la laboro de Garibaldi apud la muro. Antaŭ mi kuŝis Romo, bela kaj nepriskribebla en la pureco de siaj koloroj, kiel la nokta ŝtormo kaj pluvego faris ĝin ekbrili. El ĝi elstaras gigantaj konstruaĵoj de ĉiuj epokoj, blanka marmoro kaj brika malriĉeco, palmoj kaj cipresoj, kaj malproksime la ĉenoj de la Sabine-montoj kun blankaj urboj kaj malhelaj arbaretoj. Beleco, beleco, beleco ! Kial homoj nur batalas, kial ili subpremas kaj malamas unu la alian en mondo, kiu estas tia paradizo, kial ili ĉie doloras unu la alian, kiam nur kun iom da kompato ili povus vivi kiel dioj ? Kaj Roma ŝajnis respondi per sia tuta historio, de la mamnutranta lupino ĝis la sciopero generale, per sia senfine verŝita sango de la etruskoj ĝis la pafitaj laboristoj, kun sia tuta gloro kaj mizero, per la lumo de la spirito kaj la mallumo. de la eklezio : La homa gento sopiras al la vero, ĝi postkuras ĝin, ĝi volas atingi. Vero, pasema kaj mistera, sed ĉiam nobla, indas batali, malami, ami kaj morti pro tio. La vivo de la homaro serĉas la veron, kaj kiam ĝi konos ĝin plene, ĝia misio estos plenumita : ne plu estos eraroj, ne plu estos aferoj por serĉi kaj sopiri, ne plu vivos.

Jes vere ! Ŝin sekvas Volná Mišlénka, sub ŝia influo estis verkitaj tiuj raportoj. Eble ili estis sovaĝaj, eble multaj kaj multaj ne ŝatis ilin pro unu aŭ alia kialo. Sed ili estas veraj kaj devas esti pardonitaj ; ili nur aŭskultas unu ĉeĥan liberpensulon, kiu diris al siaj samlandanoj serĉi la veron, ami la veron, lerni la veron, defendi la veron, defendi la veron ĝis sia morto.

IX.
Romo la 20-an de septembro 1904.

Nur nun mi povas klarigi tion, kion skribis la klerikalaj artikoloj pri la kongreso. Mi neniam sentis tian ĝojon kaj tian internan ridon kiel foliuminte la papajn gazetojn ĉi tie. Ekzemple, Osservatore Romano, la ĉefa ĵurnalo de la Romkatolika Eklezio. De nenie, linio estas subite desegnita inter ĉiaj mesaĝoj,

„La redaktoroj esprimas al la Kongreso sian plej profundan malestimon kaj bedaŭras, ke tiom da homoj lasas sin gvidi per la nazo de la ĉarlatanoj de la geto kaj framasonismo. Tamen, iliaj furiozaj klopodoj neniel damaĝos la eklezion kiu triumfos super ili."

denove, la linio kaj la orgeno daŭre parolas, kvazaŭ ĝi ne haltus. Vere aspektas kvazaŭ la hundo havas koleregon kaj reiras en la hundejon. Sed la "Osservatore" estas serioza tagĵurnalo ; sed vi devus legi militantan gazeton, tian ĉeĥan kiel la Vera Roma (Vera Romo) ĉi tie ! Li verkis bonegan artikolon pri la Kongreso, "Asembleo de Satano", kie li priskribas en sukaj koloroj la tutan dezerton, en Romo kun Libera Penso. Mi devas doni al vi specimenojn, ili estas tro bongustaj : „En la malfeliĉa kaj hontinda tago de la 20-a de septembro, la malpura hidro de la Libera Penso organizis reziston kontraŭ la Dipatrino, kaj la tuta framasonista, juda, protestanta, socialisma, liberala kaj kosmopolita putro okazigis sian senhontan kaj satanan kongreson en Romo. Ne sufiĉas malgaja tago de breĉio, insolentaj kaj malpuraj apostatoj, aliancitaj kun la plej famaj masonistoj kaj kun la plej ĉifonaj Sansculottes, man en mano kun senhontaj kaj hontindaj virinoj, dancis la hidan kaj malmoralan Cancan en Romo, ŝajnigante esti ; furiozaj bestoj kontraŭ la registaro, kiu laŭdire estas la protektanto de Vatikano. ("Kontraŭ la registaro" — tio estas eta denunco, kiel konate, la kutima klerikala metio.) Tiuj ĉi furiozaj bestoj kun venena siblado de vipuroj alkuras sur lian sanktecon, insultas, malpurigas kaj mordas lin. Kiom da kontrauloj de la papado estis, kaj tamen ili malaperis kaj la papo estas i tie !Kaj la papo vivos kaj estos i tie, kiam iuj tiuj telegrafoj, drato kaj sendrata, estos deponitaj en muzeoj kiel antikvaoj kun iuj diablaj inventoj kaj progresoj. .."

Ĉu ne estas ĝojo legi tian mezepokan diron ? La fino ankaŭ estas bonega : “Ho Virgulino Maria, premu la drakon de nekredemo per viaj diaj piedoj, donu verajn katolikojn, ne Fariseojn, kiuj donas al si ĉi tiun nomon kaj kiuj, estante riĉaj, ne kontribuas al la sankta afero, forton kaj kuraĝon por senkompate bati la ĵurita malamiko de la homa gento, la framasona serpento, filo de la diablo el paradizo.’ Ĉu eblas deteni sin de ridi, amikoj ? Mi memoras, kiel kondutas la klerikalaj paperoj en Bohemio : ĉu ili silentigas ĝin aŭ ĉu ili polemigas kontraŭ ĝi kaj ankaŭ nomas ĝin framasona, socialisma, ktp... Kaj ĉi tie necesas fakte klarigi, kian spiriton portas Libera Penso, por ke ili ne alproprigu ĝin aŭ ataku ĝin malsamajn partiojn aŭ personojn. Post la kongreso, kiam ĉiuj naciecoj kunvenis por konfidenca interkonsiliĝo pri propagando de Libera Penso, estis establita la jena difino de Libera Penso : "Libera Penso estas tutmonda ligo por defendi la rajton je libera esprimo de ĉiu homa penso en la religia, politika kaj sociaj sferoj." Libera Penso staras sur la starpunkto de la scienco, kiu montras evoluon en ĉio kaj do evoluon en la tuta homaro ; la rimedoj, per kiuj okazas la evoluo de la homaro, estas ideoj, novaj ideoj, kiuj ekestas el la sintezo de malnovaj kaj movas la homaron ĉiam antaŭen ; ĉiu malhelpo de penso estas malfruo de la evoluo de la homaro, malhelpo al ĝia celo, kiu estas ĝia ĝenerala bonfarto kaj scio. Kiu senarmigas la liberan penson, tiu senarmigas la evoluon kaj retenas la homaron survoje al pli feliĉaj tempoj. La internacia federacio de la Libera Penso rekonis tion kaj volas, ke ĉi tiu stato, la stato de perforto kontraŭ penso, estu mallernita de la homaro same kiel suferanta leĝo en la juĝistaro, forbruligo de herezuloj ktp. Tial la Libera Penso postulas libereco, libereco kaj nenio krom libereco por ĉiu homo, por ke tio, kion li sentas, estu permesata esti esprimita tute sen premo kaj persekutado. La historio instruis al ni, ke liberpensuloj, de kristanoj ĵetitaj al bestoj en romiaj arenoj ĝis sociaj justecoj, ĉiam deziris la bonon de la tuta homaro, kaj ke mortigi ilin ĉiam haltigis progreson kaj ĝiajn pli bonajn tempojn. La penso, tiu ĉi mistera interna premo, kiu koncentras la tutan kosmon de fenomenoj en unu sola individuo kaj kiu, aliformiĝinte en agon, transformas la mondon en pli bonan strukturon per evolua vojo, devas esti libera ĉiakoste, sen la plej eta katenoj. La Federacio de Libera Penso do ne parolas por certa filozofia, religia aŭ socia sistemo ; ĝi estas nek framasona, nek socialisma, nek anarkiisma, nek tia aŭ tia ; ĝi estas nek idealisma nek raciisma, nek pozitiva nek negativa ; ĝi ne starigas certajn postulojn, nek detruas ekzistantajn. Libera Penso postulas nur la rajton al libera penso, kaj krom ĉi tiu klopodo, ĉiu povas esti en ajna partio, eklezio, konfesi ajnan sistemon kaj ajnan kredon. Libera Penso scias, ke milionoj da ĉi tiuj pensoj, t.e. pensantaj individuoj, ĉiam kreos mondon gradon pli bonan, kaj ju pli libera estas ĉiu homa penso, des pli rapide estos farita la progreso al ĝenerala mensa kaj socia bonfarto. Ĉar ekzistas internacia asocio por seksperfortado de Libera Penso — la Eklezio, Libera Penso ankaŭ ampleksas ĉiujn naciojn ; ĉiu, kiu sentas la subpremon de sia pensado, havas la devon subteni ĝin, fariĝi membro de ĉi tiu kuniĝo kontraŭ la perforto de la racio. Libera Penso estas do etika kuniĝo, sed kun la plej potenca postulo, kiun la etiko iam manifestis : ĝi enhavas ĉiujn specialajn postulojn, kiuj celas la reviviĝon de la homaro, kaj kiuj, unuvorte, volas havi la Homaron, la idealon de ĉiuj. belaj kaj noblaj kvalitoj, realigitaj ĉi tie en la mondo. Estas nature, ke klerikismo kaj ĉiuj klopodoj, kiuj malobservas la Liberan Penson, devas konsideri ĉi tiun federacion kiel sian malamikon kaj ke ili batalos kontraŭ ĝi kaj per perforto kaj per silentigo. Sed li petas batalon. Dum dudek kvin jaroj la federacio modeste kaŭris en la ombron, nun, post la Kongreso de Romo, akompanita de kompleta kaj ĉiuflanka sukceso, ĝi eniras novan periodon ; juneco estas finita, vireco venas. Dum kvar mil jaroj la homa penso estis sufokita, la homa evoluo prokrastita ; komenciĝas la kvina jarmilo de kulturo, la homa penso devas fariĝi libera ; perforto devas fariĝi metodo de socia vivo same neebla kiel la piramidoj de la kapoj de kaptitoj de la venkaj Faraonoj.

X.

Vieno, la 10-an de oktobro.

Ŝajne, ne estis sufiĉe da tumulto, kiun la kongreso de Libera Penso vekis en diversaj rondoj, do Lia Moŝto decidis fari alian kaj ĝisfundan reklamon por ĝi. Semajnon post la kongreso, kiam la tempofluo komencis disvastigi la sablon de novaj eventoj en la publikon, el la bluo presita letero de la papo al kardinalo Respighi, la vikario de Romo, estis algluita en romiaj preĝejoj. En ĝi, la vatikana kaptito anoncis al la mondo, ke kun neesprimebla amareco kaj doloro li eksciis pri ia kongreso de adeptoj de la tiel nomata libera penso kaj ke la eĥoj de la paroladoj atingis liajn orelojn. Ĝi laŭdire temis pri levado de diablaj fortoj kontraŭ la eklezio kaj detruado de la reputacio de Romo kiel la paca sidloko de la posteulo de Kristo. Tial, necesas protesti kontraŭ ĉi tiu insulto al Dio kaj religio. Estas do ordonite, ke oni okazu solenajn mesojn kaj procesiojn, samtempe ke kardinalo Respighi ricevu de ni la apostolan benon. "Pio X., Pontifex maximus." Kiel vi povas vidi, la defendo estas sufiĉe malforta. La revuo "Avanti" faris bonan ŝercon, dirante, ke ĝi estas nur fumo sen fajro — sur Campo Fiori, t.e. la papa ĝojfajro. Kaj bedaŭrinda — por la klerikalulo — koincido signifis, ke eĉ tiu ĉi manifestacio, kiu laŭsupoze montris al la klerikalaj klasoj etan venĝon kontraŭ liberpensuloj, rezultis tre malbone. Kardinalo Respighi elektis la 2-an de oktobro por tiu ĉi manifestacio ; eble estis intence, aŭ pli ĝuste preterlaso, ke estis elektita tago kiu denove falas en nacia itala festo, la tago de la plebiscito. En tiu tago antaŭ 24 jaroj, la roma popolo voĉdonis por nova registaro anstataŭ la papa ; kaj per cent sesdek mil voĉoj kontraŭ ĉirkaŭ mil kvincent, la Savoja dinastio estis elektita en Romo, kaj tiel iĝis la estro de la tuta unuiĝinta Italio. La registaro ankoraŭ memorigas al italoj ĉi tiun gloran tagon, des pli forte, ke respublikaj, socialismaj kaj anarkiismaj fluoj plifortiĝas ; kaj tial eĉ la 2-an de oktobro ŝi provis veki lojalaj sentoj, kiujn italaj koincidoj ĉiam helpas malpliigi la potencon de Vatikano. Romo denove hisis siajn flagojn, belaj tapiŝoj kaj tapiŝoj estis pendigis de la registaraj konstruaĵoj — finita muzeo — ĉefe en la Kvirinalo kaj la Kapitolo — muziko moviĝas tra la urbo, vespere okazas torĉluma procesio de la rojalistoj kaj festa lumigado de la urbo — kaj kompatinda kardinalo Respighi aranĝas solenajn mesojn kaj procesiojn. Kun la konata kleriĝo de la klerikala popolo, ĉi tiuj ideoj certe kuniĝis, kaj tiel la tuta manifestacio kontraŭ Libera Penso efektive malsupreniris al la ĉielarka papa suko. Ĉi tio estas, kompreneble, kruele malagrabla afero por Vatikano, kiu ankoraŭ esperas la ideon de la papa ŝtato ! Estas kompreneble, kiam mi vidis en Italio la manifestiĝojn de la registaro, la popolo, la intelektularo kaj la armeo, ke mi devis kompletigi ĝin per la manifestiĝo de la eklezio. Kaj mi iris al la templo de S. Maria Maggiore, unu el la malmultaj vere belaj preĝejoj en Romo, nobla kaj grandioza baziliko. Sed anstataŭ iu impona montrado de la potenco de la eklezio, mi vidis - ĝian dekadecon. Multaj homoj, sed ne spuro de ia impreso. Pro manko de seĝoj, ili sidas sur diversaj kornicoj, sur la ŝtupoj de la altaroj, sur la malaltaj piedestaloj de la kolonoj ; kaj ĉar ĉio ne estas direktita al la altaro, kie ĉirkaŭ deko da pastroj nun festas la meson, oni sidas sufiĉe komforte kun la dorso al ili kaj la sindonemo okazas aŭ, pli bone, ne okazas. Homoj admiras unu la alian, sinjorinoj kritikas la necesejojn, du komercistoj kverelas pri io — kaj tio en la ĉefa ŝipo ! — kaj inter ili cent eksterlandanoj promenas, Baedekra, Meyera, Italien in zwanzig Tagen en la mano, la kapoj alte tenitaj, kaj tute laŭte parolas en ĉi tiu bruo de siaj impresoj kaj opinioj. Li trairas de unu ekscelenco al alia, tuj antaŭ la altaro trupo da fremduloj sin turnas for, ĝuante la vidon de la koruso ĝis la pordo ; la pastroj bele kantas, la orgeno ludas gajajn pecojn por ĝin akompani — italo ne portus la melankoliajn himnojn de la nordo — estas agrabla malvarmeto en la preĝejo — ho, kia ĝojo esti en ĉi tiu popola amuzado !

Ĉu tio supozeble estas manifestacio kontraŭ Libera Penso ? Ho, mizero, via nomo estas Vatikano ! Kaj la profetaĵo de Voltaire frapis min, ke post cent jaroj la pompo de la Katolika Eklezio montriĝos en muzeoj, kiel historia afero el pasintaj tempoj. Tiu tempo jam venis kaj, ironie, la komencon faras la ĉefa sidejo de la Eklezio, Romo. Ĉi tiu urbo, kun ĉiuj siaj preĝejoj, grandiozeco, riĉeco kaj tradicioj de la Eklezio, fariĝis unu grandega muzeo, kie la tuta mondo kunvenas por rigardi ilin kiel historiajn restaĵojn de antikva epoko de la homaro. En la preĝejoj la mem fremdulo, tiel ke eĉ vere pia Italo ne povas plenumi sian sindonemon ; kaj la gardantoj de la temploj, antaŭe personoj ĉirkaŭitaj de sankteco, estas hodiaŭ insolentaj monkaptistoj, kiuj kiel rekompenco lasas tiujn fremdulojn vidi kaj tuŝi, ekzemple, ĉiujn relikvojn, antaŭ kiuj la Mezepoko sinkis en religia hororo. Ne estas pieco en Romo, nur historia panoramo. En la preĝejo de St. Ignaco la pastro servas la meson ; en tio, grupo da germanoj rapidas en ĝin, ravas en la ĉefnavon kaj ili komencas kvereli kaj legi el libroj kie la ŝtono estas, de kiuj la freskoj de Father Pozzo povas esti tiritaj malsupren nur de perspektivo. Fine ili kuniĝis ; la pastro genuiĝas antaŭ la monstraĵo, leviĝas kaj plenumas sian transsubstanciigon per mistera potenco ; li levas supren la kalikon al la sonorilo, kaj la germanoj, kun la kapo alte, krias entuziasme : “Kolosa ! Grandioza ! Wunderschön !" — — Muzeo - nenio pli ! Kaj la kapo mem de la eklezio estas submetita al ĉi tiu koroda influo de la elektrojarcento. En siaj leteroj el Parizo, Heine rakontas pri Ludoviko Filipo, ke sub la fenestroj de lia palaco formiĝis kompanio de senlaboruloj, kiu ĉiam ĉirkaŭis la fremdulon, kiu venis : "Ĉu sinjoro volas vidi la reĝon ?" Ĝi kostas nur kvin frankojn ! Aŭ ĉu li volas vidi, kiel parolos la reĝo ? Tio kostas dek frankojn. Aŭ ĉu li volas aŭdi la reĝon kanti la Marseillaise ? Pagu nur dek kvin frankojn.” Kaj kiam la fremdulo donis kvin frankojn pro miro, tiuj ĉi mallaboremaj homoj ekploris : Vive le roi ! Vive le roi ! (Vivu la reĝo), ĝis la reĝo aperis sur la pavlano kaj dankis la homojn. Kiam la fremdulo donis dek frankojn, la krio : Vive le roi ! estis senfina, kaj la reĝo devis fari paroladon, en kiu li dankis pro la amo de sia popolo.Kaj kiam fremdulo eĉ mendis dekkvinfrankan artikolon, la senlaborulo. homoj tiom bruis kaj kantis, ke la reĝo eliris, dankis lin, kaj fine donis manon sur koron kaj entuziasme kantis "Marseillaise" kun amatoj. — Temas pri terura ŝerco, per kiu Heine rekte mortigis Ludoviko Filipon, sed ĝi montras, kiel la bona "Pear King" klopodis ĉiakoste konservi sian popularecon kaj sian popularecon. Io simila komencas okazi en Vatikano. Antaŭe, vizito al la Papo estis maloftaĵo ; hodiaŭ ĉiu povas atingi la papon. Sufiĉas prezenti vin ĉe la konsulejo, kaj li faros rekomendon al la papa kanono ; spektantaro, sed nur amase, estas garantiita. La Papo prezentas sin al tiuj homoj kiel romia specialaĵo, kaj ĉiu kiu grimpas en la katakombojn, sur la kupolon de St. Petro, ĉiu, kiu vidis vivajn lupinojn kaj aglojn en la Kapitolo kaj anserojn en la Borghese-ĝardeno, la simbolajn bestojn de Romo, ankaŭ rapidas al Vatikano, por ke li povu hejme diri, ke li vidis, inter aliaj maloftaĵoj, la Papon kiel nu. Dufoje semajne, la Sankta Patro bele vestiĝas, ĉirkaŭas sin per siaj diversaj eminentuloj, enlasas ĉirkaŭ cent homojn en la salonon, parolas al ili latinan paroladon, kiun malmultaj homoj komprenas, paroladon, kiun li jam centfoje parolis kaj kiu. komencas ne nur enuigi lin, sed kun eterna ripeto jam forbruli, kaj tiam li donos benon al la genuantaj vizitantoj. En la salono estas ankoraŭ deco, krom la buŝomalfermo kaj puŝpelado de kubutoj, kiuj silente atentigas konatojn pri gravaj momentoj, kaj poste la pilgrimantoj iras hejmen. Li eĉ ne kisas plu la pantoflon ! Sed jam sur la ŝtupoj de Vatikano, sur la Scala Regia, langoj estas malfiksitaj, ŝercoj estas ĵetitaj al la Sankta Patro kaj diversaj spicaj anekdotoj pri Vatikano, kiuj estis kolektitaj en romiaj hoteloj dum la vespermanĝo : Mi staris tuj apude. al la svisaj gardistoj kaj paŝtiĝantaj sur ilia nigra-ruĝa-flava vestaĵo, kiam tia mense fortigita kohorto enruliĝis de la sankta patro. Kaj el la amaso falis la vorto "unser Dalai-lama", vorto, kiun la svisaj gardistoj de Vatikano, kiuj sciis la germanan, certe komprenis... Sed ili jam kutimas al tiaj rimarkoj kaj mem vidas en sia makula vesto de la Mezepokon, ke ili estas parto de tiu ĉi granda muzeo, ke ĝi ne plu apartenas, eĉ kun Vatikano, al la hodiaŭa vivo, al ĉi tiu grandega fluo de teknologio kaj ĵurnalismo... Sed mi preskaŭ forgesis ; ne ĉiuj povas esti akceptitaj ĉe la Papo. Estas unu grava kondiĉo, sen kiu oni ne povas vidi la sanktan patron. La vizitanto devas porti frakon. Se ĝi estas ankaŭ klak, mi ne scias, sed sen vosto rezignu, ho kristana animo, la esperon, ke vi povus vidi la posteulon de Kristo, la reprezentanton de tiu, kiu sidis kun fiŝkaptistoj kaj metis la manojn sur leprojn almozulojn. . . Kiel vi povas vidi, estas efektive du romiaj preĝejoj : katolikoj kun frakoj kaj katolikoj sen frakoj. La unuaj havas la rajton vidi sian propran kapon kaj ĵeti al ĝi ŝercojn ; la lasta, denove, la rajton faldi la pencon de Petro, kiu estis ofte eluzita, por ke la unua povu pendigi sian brokitan kazulon, mem sen espero pri frako kaj vidi ĉi tiun ĉielan ŝlosilon. . . Nu, muzeo, muzeo !

Kaj malgraŭ tio, la Papo esperas, ke lia ŝtato denove stariĝos. Liaj ĵurnaloj ĉiam emfazas ĉi tiun postulon, por ke ĝi ne estas malaktuala, kaj uzas ĉiun movadon en Italio por pruvi, ke necesas redoni la registaron al la Papo. Agante tute freneze, ĉar la papofico kiel suverena potenco ludis sian rolon por ĉiam en la historio. Ne eblas reestabli la romian ŝtaton, eĉ se miliardoj estis elspezitaj por ĝi. Estas ĉi tie granda kontraŭulo, la registaro de Italio mem ; kaj eĉ pli da suko — popolo, en kiu bolas ideoj, danĝera por la liberala monarkio mem, des malpli por la reakcia Vatikano. La homoj ne plu konstruos barikadojn, ili ne prenos fusilojn por alies afero, maksimume eble por sia propra ; popola revolucio por la papa ŝtato estas neebla, ĉar la socialismo jam tro disvolviĝis en la amaso por servi al iu alia afero, krom la popola. Eble estus milita revolucio, simila al la Beograda ; sed la patriotaj tradicioj de Mazzini, Cavour, Garibaldi tion ne permesos. Kaj ni diru eĉ se ĝi faris ; Romo neniam kaj neniam povas fariĝi papa, tio estas, ekskluzive katolika. Unue, la detruo de la urbo kaj ĝia arkitekturo, rememoriga pri la hodiaŭa kontraŭpapa epoko, devus okazi. Vasta monumento al Viktor Emanuel, granda kiel nova alo de kastelo en Vieno aŭ muzeo en Prago, devus esti fajrodetruita ; la monumento al Bruno devus esti detruita, la monumento al Garibaldi malkonstruita, la monumento al Goethe sur Monto Pincia, donaco de la germana imperiestro, krevigita per dinamito, amaso da slaboj prirabita kaj dekoj da statuoj rilataj al tiu tempo. frakasita ; kaj la truoj kaj la rubo denove anoncus tion, kio jam okazis en Romo, kaj Italio denove leviĝus por fariĝi redenta, tio estas, savita kaj elaĉetita. La reĝo devus esti forigita, aŭtoritatoj reestablitaj, stratnomoj ŝanĝitaj, ĉiuj aliaj religioj kondamnitaj kaj iliaj preĝejoj aboliciitaj. Ĝis 1870, la judoj de Romo devis vivi en geto kaj iri al katolikaj preĝejoj dimanĉe ; la falo de la papofico signifis liberecon por ili, kaj hodiaŭ granda blanka sinagogo kun arĝenta kupolo staras sur la loko de la malkonstruita geto en Romo. Protestantoj havas preĝejon kontraŭ la Castel Sant’Angelo, iama papa malliberejo, kaj alian sur Via Nazionale, la plej trafikata travojo de Romo. La usonaj baptistoj ankaŭ havas preĝejon ĉe la fino de ĉi tiu strato, la Eklezio de Anglio mi suspektas estas sur Corso Umberto, ankaŭ la plej brua strato en la urbo. Ĉio ĉi devus esti forigita, se Romo estus tia, kia ĝi estis, la sidejo de la senlima potenco de la Papo. Resume, estas absoluta neeblo por la papa ŝtato fariĝi realo, kaj tiu, kiu obstine ĝin proklamas al la mondo eĉ hodiaŭ, estas afliktita de frenezo, monomanio kaj fiksa ideo. Prave diris Furnemont ĉe la kongreso ; "La papofico ricevis mortigan baton en 1870 ; nun nur retiriĝo restas". Ekzemple, li daŭre estas konsiderita suvereno kaj la ĉefe katolikaj ŝtatoj ricevas liajn ambasadorojn kaj sendas siajn al li. Sed tio estas farata kontraŭleĝe, nur per la forto de konservativa tradicio ; en la kongreso, advokato kaj parlamentano Hubbard el Parizo, surbaze de internacia juro, pruvis la malĝustecon de tiu ĉi agado, kiun la ŝtatoj ankoraŭ faras, kaj laŭleĝe kaj filozofie. Tamen, ĉi tiu temo devas esti diskutita aliloke. Sed jam estis jam tempo, ke la papa suvereneco falis ; la papofico degeneris etike Romon, ke reprezentantoj de ĉiuj politikaj frakcioj plendis ĉe la kongreso pri la korupteco, cinikismo, manko de idealismo de preskaŭ ĉiuj tavoloj de Romo. La papofico, kun sia sistemo de sociaj mensogoj, kreis dum jarcentoj romian tipon, fieran, senskrupulan kaj ruzan, kiun nur modernaj pensfluoj komencas forigi. Sed tamen vidi lin en la tuta vivo ; nenie ekzistas tiaj senskrupulaj traktadoj kun eksterlandanoj, tio estas ŝtelo, fraŭdo, rabado, antaŭzorgo, kiel en Romo. Fremdulo ne estas najbaro en urbo, kie la kristana moralo supozeble regis dum mil jaroj kaj duono ! Nenie ekzistas tia senhonta kaj insolenta prostituado, malriĉa kaj riĉa, kiel en Romo, la urbo de celibaj pastroj, kiuj do povus roli kiel modelo ! Nenie estas tiom da loka fiero kaj fiero, elmontrita de la vastaj konstruaĵoj ĝis la insulta fiero kaj malhumileco de la kelistoj, kiel en Romo, la sidejo de la kristanismo, kies ĉefa virto estas humileco. Nenie ekzistas tiom da malpura traktado en ĉio de grafregnoj ĝis ĉifonoj kaj falsaj antikvaĵoj kiel en Romo, la sidejo de preĝejo kiu ankoraŭ rekonas uzuron kiel peko ; vi povas aĉeti ĉion tie, ĉion. Nur ekzemple : mi aĉetis ĉe antikvaĵisto tie plenrajtan papan indulgon en articulo mortis, belan diplomon kun multaj poŝtmarkoj ; kaj mi ne donis pli ol soldon por ili, rezonante, ke ĝi ne pli valoras. "Si. jes !" la antikvaĵisto atestis. Restas la arto pri kiu la papofico fanfaronas kiel sia protektanto kaj patrono. Sed tio estas nur fikcio ; tiuj artistoj, Rafaelo, Mikelanĝelo, estus farinta la samon, se monda princo estus paginta ilin ; sub la Medici en Florenco kaj Vittoria Colona en Venecio arto prosperis same multe, sen la papofico.
Kaj se iu volas alian pruvon, jen ekzemplo de kiel la papofico komprenas arton : Kiam ni eniras la preĝejon de St. Petro, en la unua kapelo dekstre estas Pietà de Mikelanĝelo sur la altaro. Senmorta, miregiga verko, la verko de la juneco de Mikelanĝelo, kiam lia arto ankoraŭ havis la molecon de la cinquecento (XV-a jarcento) kaj ne kreskis en tiujn superhomajn formojn de la Sikstino kaj Moseo. Patrino Maria metis sian mortintan nudan filon sur sian genuon kaj klinis la kapon en silenta ĉagreno ; de ĉi tiu sino venis, en ĉi tiu brakumo li ripozis kiel infano, inter tiuj brakoj li ludis kiel infano ; kaj nun la mortinto, maljuste mortigita viro ripozas ĉi tie, kaj malespero sen vortoj kaj larmoj plenigas la menson de la patrino.. . Bonega verko, verko antaŭ ĉio homa, alloga. Kaj la papofico intervenis en ĉi tiu kreado de genio : en ĉi tiu pura, blanka marmoro, en la kapo de Maria, ili martelis du ferajn stangojn kaj pendigis sur ilin du barokaj, vulgaraj, amasecaj, orumitaj anĝeloj, kiuj mallerte tenas la kronon super la kapo de Maria en sia dumpling-similaj manoj. Ne super Kristo — pensu ! — sed super Maria. Kristo, tiu danĝera viro ; li parolis malagrablajn aferojn al cxiuj potenculoj, la Fariseoj kaj la skribistoj de cxi tiu mondo ; Maria, de kiu ni ne konas vortojn, povas esti glorata, kaj eĉ se por ĉi tiu gloro estus detruita senmorta artaĵo. Ne eblas pensi pri io pli etike kaj estetike pli kruda kaj banala ol tiuj ĉi barokaj, oraj anĝeloj sur feraj stangoj super ĉi tiu verko de Mikelanĝelo. Kaj dum tiuj ĉi putti en la preĝejo de Sankta Petro, en la unua kapelo dekstre, kaŝas la dian fajreron, manifestitan en marmoro, ĝis tiam la papofico ne povas paroli pri arto kiel ĝia rezulto, ĝis tiam ĝi ne rajtas fanfaroni pri la verkoj de fremdaj penikoj kaj ĉiziloj. Kaj ĝis tiam la tuta parolado pri la katolika arto, la tuta "Nova Vivo" de Lutinov estas nur babilaĵo, aŭ pia trompo.Ne ekzistas tria. Sed jam sufiĉe ; libroj povus esti verkitaj pri la dekadenco de la papofico, pri ĝia laŭgrada sed certa forpaso. Do finiĝos iam, kiel skribis Machar, ke la lasta papo mortos nekonata kaj malriĉa. Kaj eble sufiĉe, ke ĉi tiu jarcento, la stadio de grandaj ideologiaj kaj sociaj ŝanĝoj, faros grandan paŝon al tiu ĉi ŝanĝo. Komenciĝas la granda ludo de mortado kaj novaj kulturoj ; la kartoj estas distribuitaj. Multaj nacioj, multaj klasoj kaj multaj individuoj partoprenos en ĝi ; kaj multaj el ili gajnas aŭ suferas neripareblan damaĝon. Du el tiuj ludantoj estas rimarkindaj pro sia grandeco kaj forto ; ĝi estas la Proletaro kaj la Eklezio. Sed la granda diferenco inter ili estas ke la Proletaro povas perdi nenion en tiu granda ludo kaj povas gajni ĉion, dum la Eklezio povas perdi ĉion kaj neniam gajni ion.

Epilogo.

La Kongreso de Libera Penso en Romo finiĝis kaj la delegitoj iris hejmen. Tamen ne venis la samaj homoj, kiuj iris al la kongreso ; ili revenis kiel homoj riĉigitaj per multe da scio kaj novaj ideoj, homoj, kiuj konsciis, ke ili batalas ne por nur ia fantomo, sed por vera, tre necesa kaj necesa principo en la vivo ; la frateco de ĉiuj nacioj kaj homoj aperis al ili kiel tute ebla kaj facila afero, farebla nur kun iom da kompreno kaj homa sento. En la kongreso estis multaj naciecoj, sed ĉiuj sentis sin kiel membroj de unu familio, aŭ pli bone dirite, kiel membroj de unu korpo. Oni komprenis, ke la tuta homaro estas unuopa organismo, kiu estas sana nur kiam ĉiuj membroj, jes, ĉiu unuopa ĉelo en ĝi — la homa individuo — estas tute en ordo. En la kongreso ne estis nacia rankoro : la germano parolis kun la italoj, kun la slavoj, la italoj kun la slavoj, la francoj kun la angloj ; kaj oni rekonis, ke denove la inhibicio de Libera Penso estas kio kreas interspacojn inter nacioj kaj tiel ilian reciprokan malamon. Kun ekvilibro, respekto al la konvinko kaj kompreno, ke la alia persono de fremda lingvo diferencas de mi nur per siaj komunikiloj kaj alie, ke li estas homo tute simila al mi, nacia rankoro ĉesas kaj nur rezisto restas kontraŭ ĉiuj, kiuj uzas ĉi tion. diferenco por siaj propraj egoismaj celoj kaj ankaŭ por sufoki liberan penson. Kaj sammaniere oni instruis la kongreson esti tolerema al aliulaj opinioj : opinioj de ĉiuj nuancoj estis aŭditaj sen ke iu protestu kaj sen la prezidanteco kontraŭstaranta iun direkton. Kredantoj kaj eklezianoj parolis apud ateistoj, masonistoj kun idealismaj vidpunktoj parolis kiel materiistoj, liberalaj respublikanoj de politikaj koloroj parolis apud socialistoj kaj anarkiistoj. La esprimlibereco estis tia, ke la Kongreso preskaŭ metis armilojn en la manojn de la klerikalaj kontraŭuloj, kiuj tiam denuncis la deklarojn kiel tro radikalajn ; sed la principo estis respektata, neniu estis seksperfortita en la kongreso kaj tial la Federacio de Libera Penso plene levis sian principon de plena opiniolibereco kaj forigo de perforto. Eraraj opinioj foriros per si mem, sed pensado, ke tio povas riĉe profiti al la tuta homaro, ne devas esti subpremita por ili - tio estas, la vero, kiu devas esti enkorpigita ĉie, kie iu potenco aŭ organizo estis atingita, tiam subpremante aliajn opiniojn kiel malĝustajn aŭ malpli. ĝusta. Libera Penso do volas eduki la homaron al tiu ĉi vidpunkto kaj scias, ke aliaj bonaj ideoj tiam estos aplikataj kaj ke ili ŝanĝos la mondon en ĝia ĝenerala aspekto ; li ankaŭ scias, ke tiu ĉi libereco kondukos ĉiujn homojn al la kono de justeco en la socia vivo, al bono en la morala sfero kaj al beleco en la tuta vivo de la individuo. Tio estas ŝia programo kaj ĉiu, de kia ajn orientiĝo kaj persvado, devus helpi ŝin ; Libera Penso ne petas nuancon de kredo, sed idealon al kiu oni volas reveni. Ĝis nun, la homaro marŝas al sia idealo kiel al la supro de alta monto, unu malrapide, la alia rapide, unu per cirkvito, ke rekte, unu preterpasante kaj la alia rompante obstaklojn ; sed ankaŭ anstataŭ ĉiuj rapidi tien, ili ofte forlasas siajn vojojn kaj prokrastas per kvereloj, obstakloj, prokrastante unu la alian ĉiaspecajn nur en la kredo, ke lia vojo estas la plej ĝusta kaj plej certa. Libera Penso volas forigi tiujn reciprokajn miskomprenojn kaj tiel akceli progreson al pli bonaj formadoj de la mondo ; tial, ĝia fratino en Ameriko, la Federacio de Liberpensuloj en Usono ankaŭ estas nomita la "Unio por la Progresema Pliboniĝo de la Mondo". Ĉiu ideala homo do havas la devon helpi ŝin ; vojoj povas esti malsamaj. La ĉeĥa branĉo de Libera Penso laboros laŭ sia kapablo per prelegoj, broŝuroj, organizaĵoj, kaj eble eĉ letero ; tial ĉiu povas kontribui al ŝia helpo laŭ siaj kapabloj, ĉiu povas fari ion por ŝi laŭ sia kapablo kaj tiel doni manon al la ĝenerala laboro. Disvastigi scion pri ĝi, doni legadon, disvastigi eldonaĵojn, asocii liberpensulojn en sia ĉirkaŭaĵo — kia senfina agadkampo por ĉiuj ! Kaj se ĉiu plenumas tion, kion ili povas fari, do jam en la venonta kongreso en Parizo 4-6. Septembro 1905, la ĉeĥa nacio ankaŭ povas fanfaroni, ke la tradicioj de siaj prapatroj, la unuaj liberpensuloj de Eŭropo, ne pereis en ĝi kaj ke ili estas ankoraŭ hodiaŭ inter la progresemaj kaj progresintaj nacioj. Kaj por tiu celo estas eble nur unu : kiel en milita mono, mono kaj mono necesas, en tiu ĉi klopodo necesas nur laboro, laboro kaj laboro kaj venko estos atingita.

Societo Augustin Smetana en Prago estas asocio de liberpensuloj, kiuj starigis sin en federacia unio tiel ke, kiel diras la dua artikolo de la statutoj ; ili subtenis kaj protektis siajn mensajn kaj materiajn interesojn. Laŭ § 2 de la statuto, la asocio, kies agadkampo etendiĝas tra la tuta Bohemio, povas procedi laŭ la jenaj manieroj : a) organizi asociojn kaj publikajn asociojn, sciencajn prelegojn kaj intervjuojn kun nepolitika enhavo ; b) starigo de bibliotekoj kaj legejoj ; c) aĉetante librojn kaj revuojn por membroj de la asocio ; d) eldonado de dosieroj kaj gazetaraj komunikoj, nepolitika enhavo, aŭ eldonado de perioda revuo ; e) per starigo de sciencaj trejnaj kursoj ; f) sendado de peticioj kaj memordosieroj de nepolitika enhavo al aŭtoritatoj, parlamentoj kaj publikaj korporacioj ; g) havigi liberan juran protekton al membroj en disputoj, en kiuj ili trovas sin memstare sen religio ; h) subteni malriĉajn membrojn, kiuj bezonas pro sia agado kiel membroj de la asocio, aŭ kiuj estis trafitaj de grava akcidento. Ĉiu aŭstra civitano, sendepende de sekso, kiu estas laŭleĝe agnoskita kiel havanta neniun religion, povas fariĝi plena membro. Estas aliĝkotizo de 50 h, monata kontribuo de 20 hal. Ajna Kankro povas fariĝi eksterordinara membro. civitano sendepende de religio. Estas aliĝkotizo de 2 kronoj, monata poŝmono de 70 hal. Se membro (regula aŭ eksterordinara) estas malsana dum pli longa tempo, aŭ se li estas senlabora, li estas esceptita de pagado de kontribuoj en kazo de malriĉeco. La asocio estas administrata de dekdu-membra komitato, kiu, surbaze de skribaj petoj, decidas pri la akcepto de membroj per du trionoj de la voĉoj. La Asocia Komitato invitas ĉiujn amikojn de libera intelekta esploro, kiuj volas kontribui al la Asocio en sia klopodo disvastigi liberajn ideojn, alproksimiĝi al la membroj de la Asocio. Konsciaj kaj strebantaj individuoj, kiuj volonte havigas siajn mensajn monrimedojn por la profito de asocia agado, trovos en la unueco de nia varma bonvenigo ; ni ankaŭ kore bonvenigos ĉiujn, kiuj, kvankam ĝis nun pro diversaj obstakloj preter lia volo, ne eblis akiri pli grandan perspektivon de la penso, kiu tamen enhavas varman deziron al plibonigo de sia konscio. La asocio ne limigas siajn vicojn al certa socia klaso, sed ĝi ekskludas el la agado de la asocio ĉiujn politikajn partiajn agadojn, ne nur formale, sed ankaŭ fakte. Rezulte, la komitato de la Asocio povas jam kun plezuro konstati, ke ĝiaj membroj apartenas al diversaj tavoloj, ĉefe al la laborista klaso kaj al la intelektularo. En la mallonga periodo de sia ekzistado, la Asocio jam pruvis, ke ĝi prenas sian taskon serioze ; tial esperas, ke estonte, per la kuna klopodo de sia membraro kaj siaj amikoj, ĝi multe profitos la disvolviĝon de la Libera Penso en Bohemio. Ĉiu, kiu volas kontribui al tio, aliĝu ! Komitato de la Asocio Augustin Smetana.

La ĉambro de la asocio estas en la restoracio de s-ro Čížka en Prago II. en strato Ječná. Adreso : ekzekutivo : Václav Adamec, Smíchov, Mozartova ul 492. Membro-kandidatoj estas akceptataj de la ekzekutivo. La Societo Augustin Smetana havas en stoko grandan parton de la ekzempleroj de la libro de D-ro J. A. Bulova : “La Interpreto de la Vivo el la Leĝoj de la Naturo.” La Puno de la Skribaĵoj de Darwin kaj Haeckel. Dua duplikata eldono el 1904. Kopio estas akirebla por 1 krono (anstataŭ K 2.20), per poŝto K 1.10 de la kasisto de Asocio Karel Hrázský, Žižkov, Jakoubkova ul. 239.