DISKUTEJO
Publika letero al kamarado Lanty koncerne la « PostvojaÄ aj pripensoj »n
Moskvo, la 31 an de Julio 1923.
Mia kara amiko !
ApenaÅ alveninte en Moskvo, mi ricevis la julian numeron de S. R., enhavanta viajn postvojaÄ ajn pripensojn, per kiuj vi konkludas viajn interesajn studojn pri Sovetruslando. Mia unua impreso post la legado estis grandega kaj malÄ oja surprizo. Verdire, konante vin Ä is nun kiel akre pensantan kaj sur reala bazo juÄ antan homon, mi ne povis imagi kiel vi kapablis tiel grave erari pri ĉefa punkto de plej atendindaj faktoj.
Vi « ekdubas, ĉu socio povas funkcii kiam forestas kapitalo.. La apliko de socialismaj principoj ne donis la rezultojn, kiujn ni antaÅvidis... La sperto akirita dum la rusa revolucio montras ke nuntempe nur sociaranÄ o bazita sur kapitala ekonomio povas vigligi la industrion kaj forigi malsaton ». Tia estas via nuna opinio. :
Malofte trovebla celklareco permesis al vi, kiel la unua el ni, formuli plej konkrete kaj plej trafe la celon de la laborista Esperanto-movado. Estas Ä uste du jaroj ke en Dresdeno kaj Prago, je la kreo de S.A.T., via akra, malkompromisema logiko ektrovis la frapantan programfrazon de S.A.T. : « ...utiligi Esperanton praktike por la klasaj celoj de la laboristaro tutmonda. »
Nun, subite, vi ekdubas... Ke vi dubas, kara amiko Lanty, ne estas herezeco je miaj okuloj. Dubo estis kaj estas patro de cîuj progresoj. Ĉu la homaro povus evolui, se konstanta dubo pri la Ä usteco, praveco, laÅleÄ eco de la ekzistantaj opinioj, kredoj kaj sistemoj ekonomiaj, sociaj, filozofiaj, religiaj kaj politikaj ne detruus la regadon de ĉio malnova, putranta, mortmatura ? El duboj naskiÄ as Revolucio.
Ho, amiko Lanty, la ideinterligiteco, kiun vi prezentas en viaj postvojaÄ aj pripensoj, estas Ä usta. Sed la plej Ä uste konstruita turo disfalas kiam Ä i estas starigita sur Å ancela, malsolida fundo. Kaj la fundo, sur kiu staras via idekonstruaĵo, estas tiun ĉi fojon treege malreala. Vi ne konstruis, kiel kutime, sur fundo de realaj faktoj, sed en blua aero.
Pripensu ankoraŠunufoje la tutan problemon, sed tiun ĉi fojon sur konkreta bazo. Permesu al mi korekti la ĉefajn, fundajn erarojn, sur kiuj vi konstruis viajn dubojn. Mi ne dubas ke tiam via kutima logiko facile vin rekondukos sur la turon -ne tiel malrealan kiel vi opinias !- de kiu kredante malsuprenfali, vi vin sentas nun kontuzita... kaj vi ekrimarkos, ke ĉio nur estis kruela revo.
*
* *
En Rusio la proletaria klaso renversis la burÄ an regadon por starigi sian propran Å tatan potencon. PreskaÅ ses jarojn Ä i nun jam regas la vastegan landon... « Äœi provis apliki novan socialisman mastrumadon, vi diris, sed la sperto montris ke en la nunaj kondiĉoj estas neeble funkciigi socialisman ekonomion. »
Tio estas la ĉefa punkto de via eraro. Kun tiu fundamenta eraro disfalas tuta via idekonstruaĵo, dissolviÄ as ĉiuj viaj konkludoj.
Rusio estas ĉefe agrikultura lando, kie, el ĉiuj grandaj kapitalismaj Å tatoj de EÅropo, industrio estis malplej multe malvolviÄ inta. La industria proletariaro, formante eĉ ne dekonon de la tuta loÄ antaro, nur en esceptaj cirkonstancoj povis konkiri la regan potencon ; nur en plej intima kontakto kun la okcidenta laboristaro kaj kun la revolucio en la okcidentaj Å tatoj povas stariÄ i en Ruslando socialisma ekonomio. Pri tio serioza marksisto neniam povis dubi. Estas ja malnova verajo ke socialisma socimastrumado povas naskiÄ i nur el plene disvolviÄ inta kapitalisma sistemo. 1
Tion pripensinte, vi certe ekkonos, k.do Lanty, ke vi eraris, skribante la ĉi supran frazon. Se vi dirus : « en la nunaj Rusaj 2 cirkonstancoj », vi estus prava. Sed tio, kio ne estas ebla en neevoluita kapitalisma socio -kiel la rusa- kial Ä i ne estus ebla tie, kie kapitalismo jam plene evoluis ? Oni do ne povas diri Ä eneraligante « ke la apliko de socialismaj principoj ne donis la rezultojn kiujn ni antaÅvidis ».
La rusaj komunistoj, marksistoj unuarangaj, plene konsciis pri tiuj faktoj. Tial ili neniam revis pri enkonduko de plene socialisma mastrumado en Rusion, nek klopodis realigi Ä in. Jam en la komenco de 1918 Lenin diris kaj skribis, ke la malprogresa stato de rusa ekonomio ne ebligas kompletan realigon de socialismo, ke rusa laboristaro, konkirinte la Å tatan potencon de sia lando, devis defendi tiun strategian postenon Ä is la revolucio almnaÅ en centra EÅropo ebligos komunan konstruon de socialisma ordo. Äœis la okcidenta revolucio la rusaj komunistoj volis kontentiÄ i je socialigo de bankoj, fervojoj kaj de la grandegaj, modernaj industrientreprenoj.
La okcidenta revolucio provizore malvenkis. Sovetrustando, sola, ĉirkaÅata de sennombraj malamikoj, devis militi dum longaj jaroj por antaÅgardi siajn laborantajn amasojn kontraÅ blanka teruro. Al la intenca fuÅ politiko kaj ekonomio la soveta registaro devis respondi per ekspropriado ankaÅ de tiuj entreprenoj, kiujn oni komence ne estis volinta socialigi. La internburÄ a kaj kontraÅeksterlanda milito devigis la proletariajn diktatorojn ordoni aranÄ ojn Å irmantajn la vivon de la malsata laboristaro. Eĉ kapitalistaj Å tatoj praktikis dum la milito tian « militsocialismon  », Å ajne egalan, perkartan disdonsistemon de la plej necesaj nutraĵoj. Socialista registaro tute nature devis ordoni ankoraÅ pli akrajn disponojn. Tiel burÄ aro en Rusio dum kelke da jaroj restis komplete senposedigita. Finfine la milito ĉesis, la senĉese minacinta danÄ ero iomete malaperis,... kaj nur post la milita venko oni povis pensi pri alia laboro.
Ne estante matura por plena socialismo, Rusio devis parte reveni al antaÅsocialisma, t. e. kapitalisma produktadsistemo. Äœi devis reveni, ne ĉar socialismo en la nunaj kondiĉoj ne estus ebla, sed ĉar en sola Ruslando moderne socialisma socimastrumado neniam ankoraÅ estis matura. La rusaj komunistoj do ne forlasis iun celon kiun antaÅe ili estis volintaj tuj realigi. Ili reiris nur tien, kie Lenin jam en 1918 estis fiksinta la provizoran celon.
Mia kara amiko, Lanty, vi ekdubas ĉu socio povas funkcii kiam forestas kapitalo. Ĉu vi forgesas ke antaÅ la kapitalisma produktadordo, kaj ankaÅ hodiaÅ en aliaj malproksimaj landoj vivis kaj vivas popoloj produktante sen kapitalo, ke ties produktado funkcias sen motoro « kapitalo », plenigante iliajn bezonojn.Ke socio povas funkcii sen kapitalo, mil fojojn la historio mem Ä in pruvis al ni. Francio kaj Germanio, hodiaÅ intense kapitalismaj landoj, ankoraÅ antaÅ ducent jaroj produktis nekapitalisme Tiam kapitalo3 tute ne funkciigis la produktadon, sed nur parteton de la varcirkulado 4.
Ĉu socio povas funkcii sen kapitalo ? Vere stranga demando en momento kiam unu rigardo sufiĉas por rekoni, ke Ä uste per kapitalo nia socio ne povos plus longatempe funkcii. Kapitalo ne povas ekzisti sen milito5. Äœi troviÄ as en la kruela alternativo : aÅ krizego ekonomia aÅ milito imperialisma. Ĉu milito, ĉu krizo, ambaÅ malebligas pli kaj pli regulan funkciadon de ia produktado. Kapitalo ne plu estas motoro de la produktado, sed ties malhelpo. Ni do pli trafe demandu nin kiom da tempo socio povos ankoraÅ funkcii per kapitalo, kaj ne ĉu Ä i povas funkcii sen kapitalo. Forigo de kapitalisma produktadmaniero estas la sola rimedo per kiu la homaro kapablas sin Å irmi kontraÅ la senpardone minacanta nova mondmilitdanÄ ero.
* *
Kvankam dubante pri ebleco de senkapitala socifunkciado, vi deklaras resti fidela al la proletaria klasbatalo, fidela al la komunista Internacionalo. Ĉiu kiu konas vian profundan malamon kontraŠĉio malÄ usta, vian senliman sindonemon por la proletariaj interesoj, scias ke viaj vortoj estas plej sinceregaj. Sed la plej pura volo ne povas venki realaĵojn, kaj la praktika signifo de via nova programo, ho kamarado Lanty, vin perforte kondukos for el niaj vicoj... Oni ne povas, en nia epoko, esti, por proletaria klasbatalo kaj samtempe juÄ i necesa kapitalon por funkcio de socio. La celo de la proletaria klasbatalo estas socialismo. Oni ne povas elekti vojon pri kies celo oni dubas. Kion do vi volas atingi per klasbatalo, se ne la forigon -la kompletan forigon !- de la kapitalisma socio kaj la starigon de socialismo ?
« Estu unu sola mono !
Estu unu sola lingvo ! Â »
Tiel vi respondas al tiu lasta demando. Ĉu tio ankoraÅ estas la celo de la Tria Internacionalo ? Oni ne povas esti ano de Tria Internacionalo, samtempe defendante kontraÅan programon.
AntaÅ du jaroj, en Prago, je la fondigo de S. A.T., internacia lingvo estis por vi rimedo por faciligi la klasbatalon. HodiaÅ Ä i fariÄ is por vi absoluta, memstara celo... Pripensu tion, kaj pripensu ankoraŠĉu tia opinio ne estas karakteriza por granda parto de U.E. A.-anaro ?
Sola lingvo kaj sola mono estas celoj kiujn povas defendi kaj defendas ne nur laboristoj, sed ankaÅ multe da burÄ oj. Ekzistas en Germanio, Francio kaj aliaj landoj fortaj kapitalistaj grupoj kiuj faras la plej intensajn klopodojn por realigi unuecan monon tutmondan. Sed sen socialisma socimastrumado, unueca mono tutmonda estas utopio same kiel Ä enerale akceptata mondlingvo aÅ eterna paco. Tiuj celoj sen socialisma bazo ne nur estas nekomunistaj ; ili estas eĉ ne proletariaj. Por ilin atingi vi trovos aron da pli malpli sinceraj kunbatalantoj ankaÅ el burÄ a kampo.
Batalante por tiuj du punktoj kiel ĉefaj celoj, vi per la logiko de la evoluado estos fortirata el nia rondo. Rememoru, mia amiko. la historion de multaj, kiuj ne plu povis halti post la unua paŠo !...
Pripensu ĉion, mia kara Lanty. AÅ klasbatalo kaj socialismo, socialismo ne post cent jaroj, sed nun ! AÅ via nova programo kaj burÄ a konfuzeco ... Vi certe trovos la Ä ustan vojon, se vi ĉion pripensas.
Tremante, car mi timas perdi amikon, mi frate premas vian manon.
Lucien Revo.
Simpla rimarko. — Mi estas ja dubema homo. Mi emis pensi, ke k.do Revo, la prezidinto de nia l a kongreso, estis forperdinta por nia movado ! ... Mi Ä ojas pro mia eraro, konstatante, ke, post dujara silento, li konsentas denove kunlabori al S. R. Se mia prirusia artikolaro ne estus atinginta alian rezulton, mi tamen gratulus min....
Se la estonto montras, ke malpravaj estas miaj duboj, rilate la funkciado de socio senhelpe de mono, nu bone, neniu pli ol mi estos kontenta. KiomÄ oje mi konfesos mian eraron !
Nun, por trankviligi k.don Revo, mi tuj diru, ke mi estas el tiu kategorio de homoj, kiuj ne bezonas kredi por agi. Sufiĉas al mi opinii, ke la celo por kiu mi laboras estas inda, nobla. Mi ne estas fatalisto. Mi ne kredas je ia ajn mesio-eĉ je la mesio-revolucio. Mi simple estas konvinkita, ke ĉiuj progreso estas rezulto de homa penado, de obstina laboro.
Socialismo Å ajnas al mi efektiviginda ; -sekve mi laboras por Ä ia efektiviÄ o. Se la estonto montras, ke la socialisma mastrumado de l’socio estas ebla, nu, mi ne estos surprizata - tute same en mala okazo.
Tion dirinte, mi rimarkigu, ke k.do Revo miskomprenis la motivon, kiu igis min dubi. Socialisma mastrumado antaÅsupozas abundecon de produktaĵoj, Por atingi tian abundecon la produktado devas esti intensa. Por ke la produktado estu intensa, forta stimulo al la laboro estas necesa. En la Ä isnuna produktsistemo tia stimulo kuÅ as en la deziro riĉiÄ i flanke de la mastro kaj en la salajro flanke de la laboristo : unuvorte la stimulo estas la gajnemo.
Kia estos la stimulo dum la socialisma mastrumado ? Jen la problemo. Jen la punkto kiu ĉe mi naskigis dubon. Oni raportis al mi, ke la privataj entreprenoj pli bone funkcias ol la Å tataj, kaj en la ĉi-apuda ekstrakto el broÅ uro, verkita de tre ortodoksa komunisto, la samo estas dirita. Neniel utilas fermi la okulojn aÅ strutmaniere eviti la danÄ eron. Tial mi opiniis utila altiri la atenton de la revoluciularo pri tiu problemo.
Se mi skribus por ĉiutaga, multlegata ĵurnalo mi verÅ ajne uzus alian inkon. Sed mi opinias, ke la S.A. T.-anaro rajtas esti prikonsiderata aliel ol la amasa publiko por kiu nur taÅgas la agitrimedoj. Verdire, tiaokaze mi preferas silenti....
Mi ne starigis programon, kiel k.do Revo Å ajnigas kredi. Mi simple antaÅmetis problemon, al kiu oni devas alporti solvon. Äœis nun mi ne trovis alian solvon ol la jenan : oni eduku la venontajn generaciojn tiamaniere, ke la laboro estos konsiderata kvazaÅ religiobjekto. Oni kreu ĉe la amaso tian spiritstaton, ke ĉiu mallaboremulo estos rigardata kiel plej granda krimulo. Oni sanktigu la laboron, precipe la manlaboron. Oni faru el la laborejoj sanktejojn. Ili estu tiel allogaj kiel estas nun la preÄ ejoj. Tiam, mi supozas, povos funkcii socialisma mastrumado.
La socia demando estas ankaÅ morala demando....
... Sed mi scias, ke la gvidantoj de Komintern ne timas diri : « Ni eraris », kaj puÅ as la direktilon alidirekte. Tial mi restas aliÄ anto de tiu organizaĵo, kiun mi konsideras nun kiel plej adekvatan formon, kapablan antaÅpuÅ i la Proletaron al Ä ia emancipaĵo.
Sekve, ne timu, kara k.do Revo, mi restos ĉiam ĉe la sama flanko de l’barikado kun la Laboristaro ; kaj mi volas esperi, ke ĉiam ankaŠKomintern restos la plej kvalifikata gvidorganizaĵo la tutmonda Proletaro.
Fratece E. L.
La « Dua  », la « Tria  » kaj la « Kvara »
Post la dua kongreso de S.A.T. okazis parte malica kritiko kontraÅ la kongresan komitaton. Ni ne protestis, ĉar tio nur estus montrinta, ke tiuj kritikuloj, povus antaÅsupozi ke nur ilia opinio estus la Ä usta. Ni silentis por atendi, kiamaniere la « Tria » okazos.
Ni konstatis la jenon : La Kongresa Komitato ja entreprenis ĉion por agrabligi la restadon en Cassel ; sed k.do Deiters, tro bonkore estris sian postenon kun nesufiĉa atento ; pro tio povus okazi, ke la kongreso elreliÄ us. La k.do (?) post sia partopreno en la burÄ a kongreso en Nürnberg honorigis la Satkongreson in Cassel per sia vizito. Li jam antaÅ la malfermo de l’kongreso, alÅ irigis la gvidan potencon kun tia aroganteco, ke ankoraÅ hodiaÅ mi miregas, ke eĉ komunistoj mute obeis al la ordonoj de tiu nekonata Mussolini. En la malferma kunsido tiu arogantulo tiel akre ofendis la lokan komitatan prezidanton, dum ĉi lasta salutis la kongreson, ke al la subskribinto la sango en la vejnoj bolis, kaj kiel protesto li forlasis la kunsidon.
Dimanĉe, mi hazarde trovis en la vestiblo de la kongresejo, sur tablo, pakaĵon de presaĵoj ; mi forprenis unu. Post tralego mi konstatis, ke Ä i estis akcio de negoca trompa entrepreno el Hungario.
Post ekzameno mi konstatis, ke la eldoninto de tiuj akcioj estis tiu sinjoro, kun la komanda voĉo, kiu antaÅan tagon, diktaktaris la kongreson kaj nun sidas eĉ en la kongresa estraro mem.
Lunde, je komenco de la laborkunsido voĉdonis la kongreso, post mallonga pritrakto, ke la koncerna s.ro Starĉevits tuj forlasu la kongresejon.
Post tiu decido la prezidanto, k.do Drezen (Moskvo), kiel protesto ankaÅ forlasis la kongresejon, ĉar li sentis sin simpatie kun la eksigata « komunisto ». Strange ĉu ne ? Post la foriro de tiu pompa prezidanto, la dua, k.do Goldstein (Dresdeno) anstataÅigis lin, sed li ne gvidis la kunsidojn ne neÅtrale.
Ĉe ĉiu propono kiun oni pritraktis li tiel longe enfluigis la kongresantojn, Ä is ili laÅ sia deziro voĉdonis. Plu li ne sciis al kia fako doni akceptitan proponon kaj ĉiam li volis Ä in doni al starigota komisiono. Vere li, kiel sektorestro tute forgesis, ke ni ankoraÅ posedas ekzekutivan kaj direktan komitaton. La tagordon li tiel kunmetis, ke oni pri la plej gravaj proponoj voĉdonis merkredon, kiam granda parto de la kongresintoj pro financa mizero devis jam tagon antaÅe forlasi la kongreson.
La « Tria » montris al ni, ke ni neniam devas aranÄ i niajn kongresojn post la fino de la burÄ aj. Unue, ĉar ni devas postuli, ke S.A.T.-anoj, formetu la duonburÄ econ, kaj vizitu nur la Satkongreson kaj ne la burÄ an.
En la Nürnberga laborista kunsido partoprenis (laà » raporto) 150 laboristoj kaj en Cassel mankis da ili pli ol la duono.
Ni devas kongresi memstare, nek en la kongresurbo de la burÄ a kongreso, nek en la proksimeco, kaj je la sama dato.
La invito de la « Kvara » al Petrogrado estus bonega ideo, se al malriĉaj S. A.T.-anoj ne mankus la mono por tiel longa vojaÄ o...
Por la loka komitato de la Dua S. A.T.-kongreso Direkta Komitatano (5ª sektoro) Jean Roth
Aldona parolo de l’Red. -Mi enmetis la kritikartikolon de K.do J. R.- mildiginte kelkajn esprimojn. Pro tiu mildigo mi eble ankaÅ estos... kritikata. Nia fervora k.do estas ja direkta k.-ano kaj kiel redaktoro mi verÅ ajne devas nur obei. Sed se ĉiuj kritikatoj sendas respondon al la kritikanto, malgraÅ mia obeemo estos al mi malfacile obei. Ĉu mi devos plenigi la paÄ ojn de S. R. je tiaj polemikaĵoj ? Mi antaÅvidas min en tre embarasa situacio. Indulgu la redaktoron, karaj kritikatoj ! Vi komprenas, ĉu ne ?
E. L.
Sennacia Revuo, n°2 (43) novembro 1923, pp. 9-11.
"Liberiga Stelo" al la VerdruÄ uloj