Ian Buruma : Tibetanoj kiel apaĉoj de la nuno (artikolotraduko)

Ĉinio ne ekspluatas Tibeton, male - sed ?i postulas de la tibetanoj multekostan prezon : la rezignon pri ilia vivstilo

Ĉu la tibetanoj estas damnitaj al tio iri la vojon de la indianoj ? Ĉu anka ? ili estas reduktataj je la nivelo de nura turista atrakcio kaj strate devos vendi malmultekostajn memora ?ojn pri iam granda kulturo ? Tiu mal ?ojiga sorto ?ajnas fari ?i pli kaj pli reala.

La ĉinoj havas grandan responson. Sed la sorto de la tibetanoj estas ne nur demando pri duone kolonia subpremo. Oni ofte forgesas, ke en la mezo de la dudeka jarcento multaj tibetanoj - antau ĉio la edukitoj en la pli grandaj urboj - estis tiom avidaj modernigi sian socion, ke ili rigardis la ĉinajn komunistojn kiel aliancanojn - en la batalo kontra ? la regado de mona ?oj kaj terposedantoj, kiuj havis hejme servutulojn. La juna Dalajlamao mem montris sin impresita en la fruaj kvindekaj de la dudeka jarcento pri ĉinaj reformoj kaj verkis poemojn por la la ?do de la gvidanto Mao.

Sed beda ?rinde tio fini ?is per tio, ke la tibetaj komunistoj detruis la tibetan socion kaj kulturon anstata ? reformi ?in. La religio en la nomo de la oficiala marksisma ateismo estis forbalaita, mona ?ejojn kaj tempoljn oni detruis (ofte kun la helpo de la tibetaj Ru ?aj Gvardioj). Nomadojn oni devigis vivi en aĉaj betonsetlejoj. Kaj la Dalajlamao kaj lia sekvantaro estis devigitaj fu ?i al Barato.

Tiaj aferoj tamen ne estis limigitaj je Tibeto. La detruo de tradicioj kaj la kultura reglamentigo ekzistis ĉie en Ĉinio. En certa senco la tibetanoj estis traktataj malpli krude ol la plimulto de la ĉinoj. Same tiom malmulte sole la komunistoj endubigis la unikecon de Tibeto. Tiel klarigis generalo Chiang Kai-shek en la jaro 1946, ke la tibetanoj estas ĉinoj. Se liaj naciistoj estus gajnintaj la civitanan militon, li certe ne estus koncedinta al la tibetanoj la sendependecon.

La budhaismo de Tibeto certe estas forte dama ?ita, sed anka ? la ĉina komunismo travivis la ruinigon de la dudeka jarcento nur kun peno. La evoluo en la direkto de la kapitalismo kompreneble estis eĉ pli ruiniga por la tibetaj tradicioj. Kiel multaj imperiismaj potencoj Ĉinio legitimigas sian politikon per la atentigo pri ties materia uzo. Post jarcentoj de la detruo kaj neglekto Tibeto profitas de enormaj amasoj da ĉina mono kaj ĉina energio. La tibetanoj ne povas plendi pri tio, ke ili ĉe la trans ?an ?i ?o de Ĉinio estas neglektitaj de tria-mondo-vrako al rapide evolui ?anta a ?tonoma regiono.

Sed la prezo por tio en Tibeto estas pli multekosta ol aliloke. Regiona identeco, kultura multflankeco kaj tradiciaj artoj kaj moroj ĉie en Cinio estis tombigitaj sub betono, ?talo kaj vitro. Kaj ĉiuj ĉinoj spiras same anhele la saman malbonan aeron. Sed la etnaj ĉinoj almena ? povas fieri pri tio kiel nacio povi festi relevi ?on. Ili povas sunbani en la nova potenco de Ĉinio kaj en materia bonfarto. Kompare al tio la tibetanoj povas partopreni tiun senton nur en tioma grado, kiom ili fari ?as ĉinoj. Se ili ne faras tion, ili povas nur plendi pri la perdo de sia identeco.

La ĉinoj eksportis sian version pri moderna evoluo al Tibeto - ne nur kio koncernas arkitekturon kaj infrastrukturon, sed anka ? en formo de homoj. Kaj tion ondon post pondo : negocistoj el Siĉuano, prostituitinoj el Hunan, teknokratoj el Pekino, partiaj kadroj el Åœanhajo, magazenposedantoj el Junan. La plej multaj enlo ?antoj de Lhaso ne plu estas tibetanoj. La plej multaj homoj kampare estas tibetanoj. Sed ilia vivstilo certe tiom malmulte transvivos la ĉinan modernigon kiel transvivis la vivstilo de la apaĉoj en la Unui ?antaj Åœtatoj.

Ĉar en la tibetaj lernejoj kaj universitatoj la instruado okazas ĉine, ĉiu devas subi ?i al ĉinaj normoj, almena ?, se ?i au li volas esti pli ol etkamparano, almozpetulo a ? vendisto de malkaraj ornama ?oj. Kun aliaj vortoj : li devas fari ?i ĉino. Eĉ la tibetaj intelektuuloj, kiuj volas studi sian propran klasikan literaturon, devas fari tion en la ĉina versio. Dum tio ĉinaj kaj aliaj eksterlandaj turistoj alivesti ?as sin per tradiciaj tibetaj vestoj por lasi fotografi sin anta ? la malnova palaco de la Dalajlamao.

La religio nun en Tibeto kiel en la cetera Ĉinio estas tolerata, sed severe kontrolata. Turistcelojn kiel mona ?ejoj kaj temploj oni ekspluatas, dume spionoj de la registaro provas teni la mona ?ojn la ?linie. Kiel ni lernis ĉe la plej novaj okaza ?oj, ili ĉe tio ne estis tute sukcesaj, la rifuzo fare de la tibetanoj esta tro radiki ?inta. En la pasintaj semajnoj tiu kolero eksplodis - unue en la mona ?ejoj, tiam sur la stratoj. Äœi turnas sin kontra ? la etnaj ĉinoj, kiuj nun vivas en Tibeto kaj rapide modernigas ?in, kaj kies ĉefaj ?uantoj ili estas mem.

La Dalajlamao plurfoje klarigis, ke li ne strebas al sendependeco. La ĉina registaro certe malpravas, se ?i responsigas lin por la perforto. Sed tiom longe, kiom Tibeto estos parto de Ĉinio, malfacile imageblas kiel ties unika kultura identeco povus transvivi. La fortoj, kiuj envici ?is kontra ? Tibeto estas superfortaj. Estas tro malmultaj da tibetanoj kaj tro da ĉinoj.

Ekstere de Tibeto kompreneble la afero aspektas alie. Kiom ajn forte la ĉinoj eble estingas la malnovan vivmanieron interne de Tibeto - senintence ili per tio eble ekstere vivtenas ?in. Ĉare ili devigis la Dalajlamaon en la eksterlandon, ili establis diasporon, kiu povus transvivi en pli tradica formo ol ?i estus estinta ebla en sendependa Tibeto. Diasporaj kulturoj prosperas surbaze de nostalgiaj revoj de reveno. Tradicioj estas ?aluze protektataj kiel valorplenaj hereda ?oj kaj tiom longe plu donataj, kiom ankora ? ekzistas tiuj revoj. Kaj kiu povas aserti, ke tiaj revoj ne iam fari ?as veroj ? La judoj kapablis vivteni siajn revojn preska ? dumil jarojn.

de Ian Buruma, tradukis Dorothea & Hans-Georg Kaiser el Sudgermana gazeto, 09.04.08

PS : Ian Buruma instruas demokration, homrajtojn kaj ?urnalismon en la Bard College en Novjorko. Li ricevis la Erasmo-premion.