Em. J. Nicola ? : Mensoga Paco.

De D-ro K. Rakovski, trad. de Em. J. Nicola ? el rumana soc.-dem. organo „Laborista Rumanujo".

En la momento kiam ĉi-tiuj linioj aperos, la paco estos, kredeble, subskribita de la interdisputantoj. La ega plifacila ?o, kiun tiu ĉi okaza ?o alportos al la balkanpopoloj, ombri ?as, kiam ni pensas al estonteco. -

Ĉiuj sin demandas : kiom da tempo da ?ros tiu ĉi paco ? ’ Neniu faras al si iluziojn ; la paco de Bukure ?ti estas mensoga paco, ?iaj kondiĉoj estas ?ermoj de estontaj militoj.

La filozofoj povas verki, kiel faris Kant, volumojn pri eterna paco. Sed tio ĉi restas kaj restos utopio en societo, bazita sur la klasa milito ; en societo, kies le ?oj estas : ekspluatado kaj rabado. Estas absurde atendi, ke la rilatoj inter la popoloj sin bazu sur la respekto de la individuaj kaj opaj rajtoj, se la rilatoj en la interno de ĉiu popolo estas fonditaj sur maljusta ?o, kaj se la egaj malmultoj, sed fortaj sur
militarismo, altrudas sian tiranecon al la tuta laborista popolo. El tia societo, kvaza ? el marĉaj akvoj, ellevi ?as la militaj miasmoj.

La nuna paco, skribita per la pinto de l’ glavo, ne atendas [pli] ol alian glavon pli akran por ?in disrompi.

Kaj tio ĉi des pli vere, ju pli ?i ne entenas eĉ tiun minimumon de socia kaj morala ekvilibro, kiu estas la nepra kondiĉo de la da ?rebleco tre relativa, kiun havas la rilatoj inter la popoloj en la bur ?a socio.

La nuna balkana ekvilibro, tiel kiel ?i rezultis el la traktadoj de Londono kaj Bukure ?t’o, havas ĉe siaj bazoj vulkanajn fortojn, kiuj minacas ĉiam eksplodi kaj ?in detrui.

En la unua vico ?i estas malefika al la interesoj de l’ turka popolo. Estas vere, ke la reinstali ?o de la turkoj en Adrianoplo estas nenia pruvo de viveco kaj nenia pruvo de militista supereco. Parolante pri Turkujo speciale, tiu ĉi ago povas esti komparata kun tiu de mortanto, kiu konservas ankora ? kelkajn momentojn la refleksajn movojn. Sed se eĉ ni supozos, ke Turkujo tute malaperos kiel ?tato, tiam la
turka popolo tamen da ?ros ekzistadi. En ?ia spirito, maltrankviligita per tiom da teruraj rememora ?oj, en ?ia vundita animo pro la humila ?oj, maljusta ?oj kaj senekzemplaj barbara ?oj, faritaj en la nomo de l’ kruco, bolos la sento de ribelo kaj la sento de reven ?o. Kaj tiuj ĉi milionoj da turkoj, certe, iam revi ?os je nacia konscio, kaj iam profitos la malharmonion de la iama balkana ekvilibro. Kaj se Turkujo restas ankora ? kiel nacia ?tato, tiam ?ia kontra ?a milito povas esti multe pli proksima ol ni pensas. Kaj hodia ? oni ne scias, ĉu la Turkoj, sen nova milito, estos forpelataj el Adrianoplo, kiu apartenas al ili, la ? ĉiuj rajtoj kaj kiun la bulgaroj postulas, sur la bazo de rajtoj de konkiro.

Sed, ĉu oni povas paroli pri longda ?ra ekvilibro inter la kristanaj balkanaj ?tatoj ? Tute ne ! En la rilatoj, kiuj stari ?is tie ĉi, oni forigis ?uste la justecon. En Bukurest’o triumfis la egoismo, la falseco. Rumanujo forprenas el la korpo de Bulgarujo teritorion de ?i, teritorion de 7500 kv. Km. kun 305 000 lo ?antoj, inter kiuj, duono estas bulgaroj kaj duono turkoj, kaj nur 7500 rumanoj.

Kia justa kaj honesta konscio povas sen ribelsento toleri tiun forrabon, tiun ĉi „verkon de l’ kugloj" !

Ni scias, ke en nia gazetaro oni spekulacias multe la bonvolecon de la bulgaroj en la cedo de la teritorio.

La bonvoleco de l’ homo kun manoj kaj piedoj enkatenigitaj, kiu donas al iu sian monujon por savi la nudan vivon !

Sed kiu povas fari al si iluziojn, ke iam la konscio de l’ popolo pardonos al ni tiun ĉi forprenon de ?iaj rajtoj ! Kaj kiu povas esti tiel naiva por ne anta ?vidi en tiu ĉi situacio la ?ermon de estonta milito inter ni kaj Bulgarujo ?

Se, de la nordo de l’ Balkana duoninsulo ni iras suden apud la maro Egea, ni vidas tie, kie apena ? la nuna milito fini ?is, prepari sin la estonta milito.

Se la registaroj estus volintaj, tiam inter grekoj kaj bulgaroj facile estus stari ?inta interkonsento. En Sud-Makedonio
pasos sub la regado de la grekoj 150.000-200.000 bulgaroj.
En Trakio okazas la malo. Se amba ? registaroj estus garantiinta al ili instruan kaj religian a ?tonomion por la elementoj alirasaj, tiam ili povus facile starigi ekvilibron kaj reciprokan tolerecon. Sed amba ? ?tatoj estas kaptitaj de la febro de l’ imperiismo. La Grekoj prirevas la regadon de l’ bordo
Trakia, la Bulgaroj de l’ bordo Makedonia.

Kaj tiu ĉi imperiismo ne datumas de hodia ? a ? de hiera ?. Äœi estas malnova ĉe unuj kiel anka ? ĉe aliaj. La greka oligar ?io havis kune kun Turkujo longatempe la regadon de l’ bakanaj popoloj. Oni scias, ke ?is jaro 1862 Bulgaroj ne havis proprajn lernejojn, nek proprajn pre ?ejojn. La edukado de l’ infanoj kaj la hava ?o de l’ pre ?ejoj trovi ?is en la manoj de la greka klerikala oligar ?io, kiu, cetere, etendis en certaj
okazoj sian regadon anka ? ?is ĉe ni, lando, kie ?i posedis vastajn bienojn.

Aliparte, la greka negocista bur ?aro kaptis la tutan komercon sur la turka bordo de l’ maroj Egea kaj Nigra. La etendi ?-povo de ĉi tiu bur ?aro estis tiel granda, ke ?i povas stari ?i anka ? sur la rusa arbordo ĉe Odessa kaj Batum kaj sur la Adriatika marbordo ?is Marseille, kie anka ? la grekaj komercistoj nun havas kolonion.

Samtempe kun la komerco, en la manojn de la greka bur ?aro pasis anka ? la monpruntmetio, la procentsuĉado. De la marbordo ?i etendi ?is en la internon de l’ landoj. Äœi penetris en la plej malgrandajn urbojn de Makedonio kaj Trakio, lasante la vila ?ojn al la turka, bulgara, arumana [1] a ? albana agrikultura elemento.

La greka klerikularo, kune kun la negocista bur ?aro, estis la anta ?irantoj de la greka imperiismo.

La vila ?a lo ?antaro ne estante gajnebla, oni klopodis grekigi la fremdajn elementojn.

Nutrita per tiaj ideoj de grandeco, Grekujo despli facile povas i ?i ilo en la batalo por supereco inter la duobla kaj triobla alianco.

Dum A ?strujo kaj Italujo helpas la Bulgarojn sur la Egea marbordo, Francujo helpas la Grekojn. Kaj tiu ĉi mara antagonismo inter amba ? balkanaj ?tatoj ka ?as en si la dan ?eron de nova milito.

Sed la vera sorĉujo, el kiu eli ?os anka ? estonte la plej multaj ventegoj por la bur ?aro, estas Makedonio kaj Albanio. La ?tato, kiu krei ?is tie, estas portanto de la plej teruraj internaj kaj eksteraj luktoj.

Individuaj ven ?oj, amasaj ven ?oj, atencoj, ribeloj, milito, jen kio atendas la malfeliĉajn lo ?antojn, precipe de Makedonio.

LA BULGARA IMPERIISMO.

La bulgara politiko en Makedonio estis krimula kaj detruiga politiko por la lo ?antaro bulgara-makedonia. Sekvinte bone tiun ĉi politikon dum dekkvin jaroj, studinte ?iajn rezultojn dum miaj ripetitaj voja ?oj en Makedonio, mi povas montri tie ĉi per sennombraj faktoj, kiom dan ?era estas por la popoloj la naciismo militema.

Tiun ĉi priskribon mi faros iam. Nun mi volas nur limigi la tendencojn kaj la rezultojn de tiu ĉi politiko.

La celo de Bulgarujo estis la aneksado [2] de Makedonio.
La bulgara registaro defendis la interesojn de la Makedonia-bulgara lo ?antaro nur tiom, kiom tiu ĉi defendo konkordis kun la celoj de la Sofia politiko. Kiam la interesoj de la lo ?antaro en Makedonio estis kontra ?aj al tiu celo, ili estis forlasitaj sen la plej malgranda kompato.

Ni alportas tie ĉi du faktojn, kiuj krude lumigos la procedojn de la bulgara registaro.

Dum la jaroj 1903-1908 la bulgara ekzar ?ato [3] - tiu ĉi fakto estis al mi komunikata de la plej alta bulgara eklezia a ?toritato - petegis la aprobon de Bulgarujo por starigo de bulgara agrikultura banko por aĉetado de bienoj kaj propra ?oj en Makedonio kaj ilin dividi inter la bulgaraj kamparanoj. Tion ĉi oni povas fari tre facile, ĉar la grandaj bienposedantoj - tielnomataj begj - estis forlasintaj siajn propra ?ojn pro la ribeloj kaj ili volonte vendus la terenojn el kiuj ili ne plu eltiris profiton. Sed la bulgara registaro kiel anka ? la makedonia revolucia komitato rifuzis tiun ĉi helpon, ĉar se la bulgaraj kamparanoj el Makedonio ricevus teron, ili ne plu estus varbeblaj por la bandoj de insur ?entoj ! La dua fakto estas la sistema lukto de oficiala Bulgarujo por ka ?zi malkontenton pri la re ?imo juna-urka en Makedonio, por pruvi tiel la senkapablecon de reformita Turkujo.

Tiu ĉi registaro pruvis, kion mi certigis ĉiam, nome, ke la idealo por la unueco de la bulgara popolo transformi ?is en la spirito de la bulgara bur ?aro en idealon por divido de la otomana teritorio.

Al Bulgarujo, frandema por teritorio, konvenis pli bone forpreni parton el la makedonia teritorio, forlasante la reston, kun lo ?antaro bulgara, al la serboj kaj grekoj, ol forlasi la konkiritajn teritoriojn kaj postuli la a ?tonomion de Makedonio.

La detruigaj rezultoj por la bulgara popolo de tiu ĉi politiko vidi ?as : la tuta bulgara lo ?antaro el Makedonio pasis sub fremdan regadon. - Du nomoj estas kaj restos kiel tragedia simbolo por la krimula politiko de la kondukantaj klasoj en Bulgarujo. Mi parolas pri Koĉana kaj I ?tip, kiuj pasas nun sub la Serbojn.

Oni scias, ke la klasika procedo de Bulgarujo por la dekreditigo de la turka re ?imo, estis jene : eksciti per iu atenco la turkan fanatismon kaj poste, kiam el tio rezultis masakro, ?i apelaciis al la e ?ropa publika opinio kontra ? la turkaj barbara ?oj.

Similaj atencoj, sekvitaj de teruraj masakroj, estis farataj dum 1911 unue en I ?tip kaj poste en Koĉana. Pli ol 300 da kamparanoj bulgaraj-makedoniaj estis buĉata de la turka amaso.

Ni lasas al la bulgara popolo postuli konton de siaj krimulaj registoj, kiuj provokis la senpopoligon de Makedonio. Depost la ribelo de 1902 ?is 1908 falis 30.000 makedoniaj bulgaroj, alia parto de la lo ?antaro forkuris por liberi ?i de la terorismo de la bandoj kiel anka ? de la turka militistaro. Ni lasas al la bulgara popolo postuli konton de sia oligar ?io, kiu pereigis en la lastaj militoj en Turkujo kaj Makedonio proksimume 200.000 homojn, pro kugloj, gangreno, tifa febro kaj ?olero, dum dekmiloj restos invalidaj por la tuta vivo. Mi lasas al la bulgara popolo postuli konton de ?iaj registoj, kiuj elartikigis la bulgaran nacion, disdividante ?iajn partojn inter la rumana, serba kaj greka oligar ?ioj.

Sed, oni ne devas supozi, ke similaj faktoj forpasas sen konsekvencoj por tiuj, kiuj profitas de ili. Makedonio povas esti la tombo de Serbujo, same kiel la Kvarflanklando [4] povas montri ?i morgaii tro granda por enteni nian (rumanan) kadavron.

LA SERBA IMPERIISMO.

En la „Socia Estonto" [5] mi montris, por kiaj motivoj niaj (rumanaj) imperiistoj sentis specialan simpation por la serba imperiismo kaj komencis per sia plumpinto desegni strategiajn landlimojn inter Bulgarujo kaj Serbujo sur la sanga konto de la Makedonianoj.

A ?strio kaj Rusujo forprenis al Rumanujo kaj Serbujo ĉiun eblon por etendi ?i norden, kie trovi ?as iliaj samnacianoj. Estis do la ? la logiko de l’ aferoj sub kapitalista re ?imo klopodi etendi ?i en la direkto de malplej forta rezisto, t. e. suden, sur la konto de l’ nacio bulgara. La ? la etnika vidpunkto la serba imperiismo estas tiel same malmulte pravigita kiel la rumana.

Tiom da Rumanoj ekzistas en la Kvarflanklando, same tiel proporcia estas anka ? la nombro de la Serboj en Makedonio.

La ciferoj el diversaj fontoj konkordas tiurilate.

La ? la oficiala turka statistiko en 16 subdistriktoj okupitaj de Serboj, estas 467.012 bulgaroj ; sed serboj, a ? pli ?uste serbigitoj, nur 49.224. En felietono titolita „Tri tagoj en Uskjub" kaj publikita en „Radnicke Novine", serba kamarado, deputito Liapĉeviĉ, montras ke el la tuta lo ?antaro da 58.000 de Uskjub, estas 30.000 turkoj kaj albanoj. Sed nek tiu ĉi cifero estas vera, kion k-do Liapĉeviĉ mem rimarkas, skribante : la cifero de 30.000 estis al mi donita de Serboj, kaj la ? la aliaj ne tion atingas.

Cetere, ?is anka ? tridek jaroj, en la serba literaturo oni ne parolis pri Serboj en Makedonio.

Irinte Belgradon fari esploron pri la agado de Sava Racovski kaj trafoliumante malnovajn serbajn gazetojn, mi trovis ion priskribitan pri la slavoj en Makedonio kiel pri bulgaroj.

Tamen, la serba registaro faris jam de tiam planojn de konkiro ne nur de Makedonio, sed anka ? de Bulgarujo. Äœi provokis ĉiam ribelajn movadojn apud la najbara landlimo, kiel estis apud Vidin. Äœi postulis de la greka patriarkio, ke li rekonu kiel dependajn de la serba pre ?ejo, ne nur la episkopejon de I ?tip sed anka ? tiun pure bulgaran de Olirida. Äœi penetris pere de la itala registaro en sekretaj traktadoj kun Grekujo por la divido de la bulgaraj provincoj.

Tiu ĉi fakto kiu okazis dum 1862 estas tial des pli karakteriza, ĉar en la momento kiam Serbujo faris projektojn por dividi la bulgarojn, ili (bulgaroj helpis ilin kontra ? la turkoj. Interesajn deklarojn faris tiurilate, la konata migranto kaj revoluciulo itala Marco Antonio, en libro titolita „Souvenirs d’Exil’ (ekzilmemora ?oj) aperinta dum 1868 en Parizo kaj kiun mi povis konsulti dank’ al afableco de nia politika kontra ?ulo s-ro N. Iorga [6].

Jen kion skribis Antonio :
„La bulgaroj venis helpi siajn fratojn, serbojn, kaj formis organizitan korpuson sub la komando de Racovski. Ili estis forgesintaj sian malnovan mal ?aton kaj ĉian antagonismon. Sed mi konis la traktadojn, kiuj ekzistis inter la re ?o Othon kaj la serba princo Mi ?aelo, por fari el Balkanoj la sudan
limon inter la suda Slavujo kaj Elada kaj kiu dividis Bulgarujon en du partojn. Kompreneble, ke mi detenis min diskonigi en tiu ĉi momento tiun ĉi projekton".

Fino en la proks. no.

El Internacia Socia Revuo, septembro 1913, p233-239.

PS : Jen aldone ankora ? foto de la artikolotradukinto kun Leo Trotsky