Em. J. NicolaÅ­ : Mensoga Paco.

De D-ro K. Rakovski, trad. de Em. J. Nicolaŭ el rumana soc.-dem. organo „Laborista Rumanujo".

En la momento kiam ĉi-tiuj linioj aperos, la paco estos, kredeble, subskribita de la interdisputantoj. La ega plifacilaĵo, kiun tiu ĉi okazaĵo alportos al la balkanpopoloj, ombriÄ as, kiam ni pensas al estonteco. -

Ĉiuj sin demandas : kiom da tempo daÅ­ros tiu ĉi paco ? ’ Neniu faras al si iluziojn ; la paco de BukureÅ ti estas mensoga paco, Ä iaj kondiĉoj estas Ä ermoj de estontaj militoj.

La filozofoj povas verki, kiel faris Kant, volumojn pri eterna paco. Sed tio ĉi restas kaj restos utopio en societo, bazita sur la klasa milito ; en societo, kies leÄ oj estas : ekspluatado kaj rabado. Estas absurde atendi, ke la rilatoj inter la popoloj sin bazu sur la respekto de la individuaj kaj opaj rajtoj, se la rilatoj en la interno de ĉiu popolo estas fonditaj sur maljustaĵo, kaj se la egaj malmultoj, sed fortaj sur
militarismo, altrudas sian tiranecon al la tuta laborista popolo. El tia societo, kvazaÅ­ el marĉaj akvoj, elleviÄ as la militaj miasmoj.

La nuna paco, skribita per la pinto de l’ glavo, ne atendas [pli] ol alian glavon pli akran por Ä in disrompi.

Kaj tio ĉi des pli vere, ju pli Ä i ne entenas eĉ tiun minimumon de socia kaj morala ekvilibro, kiu estas la nepra kondiĉo de la daÅ­rebleco tre relativa, kiun havas la rilatoj inter la popoloj en la burÄ a socio.

La nuna balkana ekvilibro, tiel kiel Ä i rezultis el la traktadoj de Londono kaj BukureÅ t’o, havas ĉe siaj bazoj vulkanajn fortojn, kiuj minacas ĉiam eksplodi kaj Ä in detrui.

En la unua vico Ä i estas malefika al la interesoj de l’ turka popolo. Estas vere, ke la reinstaliÄ o de la turkoj en Adrianoplo estas nenia pruvo de viveco kaj nenia pruvo de militista supereco. Parolante pri Turkujo speciale, tiu ĉi ago povas esti komparata kun tiu de mortanto, kiu konservas ankoraÅ­ kelkajn momentojn la refleksajn movojn. Sed se eĉ ni supozos, ke Turkujo tute malaperos kiel Å tato, tiam la
turka popolo tamen daÅ­ros ekzistadi. En Ä ia spirito, maltrankviligita per tiom da teruraj rememoraĵoj, en Ä ia vundita animo pro la humilaĵoj, maljustaĵoj kaj senekzemplaj barbaraĵoj, faritaj en la nomo de l’ kruco, bolos la sento de ribelo kaj la sento de revenÄ o. Kaj tiuj ĉi milionoj da turkoj, certe, iam reviÄ os je nacia konscio, kaj iam profitos la malharmonion de la iama balkana ekvilibro. Kaj se Turkujo restas ankoraÅ­ kiel nacia Å tato, tiam Ä ia kontraÅ­a milito povas esti multe pli proksima ol ni pensas. Kaj hodiaÅ­ oni ne scias, ĉu la Turkoj, sen nova milito, estos forpelataj el Adrianoplo, kiu apartenas al ili, laÅ­ ĉiuj rajtoj kaj kiun la bulgaroj postulas, sur la bazo de rajtoj de konkiro.

Sed, ĉu oni povas paroli pri longdaÅ­ra ekvilibro inter la kristanaj balkanaj Å tatoj ? Tute ne ! En la rilatoj, kiuj stariÄ is tie ĉi, oni forigis Ä uste la justecon. En Bukurest’o triumfis la egoismo, la falseco. Rumanujo forprenas el la korpo de Bulgarujo teritorion de Ä i, teritorion de 7500 kv. Km. kun 305 000 loÄ antoj, inter kiuj, duono estas bulgaroj kaj duono turkoj, kaj nur 7500 rumanoj.

Kia justa kaj honesta konscio povas sen ribelsento toleri tiun forrabon, tiun ĉi „verkon de l’ kugloj" !

Ni scias, ke en nia gazetaro oni spekulacias multe la bonvolecon de la bulgaroj en la cedo de la teritorio.

La bonvoleco de l’ homo kun manoj kaj piedoj enkatenigitaj, kiu donas al iu sian monujon por savi la nudan vivon !

Sed kiu povas fari al si iluziojn, ke iam la konscio de l’ popolo pardonos al ni tiun ĉi forprenon de Ä iaj rajtoj ! Kaj kiu povas esti tiel naiva por ne antaÅ­vidi en tiu ĉi situacio la Ä ermon de estonta milito inter ni kaj Bulgarujo ?

Se, de la nordo de l’ Balkana duoninsulo ni iras suden apud la maro Egea, ni vidas tie, kie apenaÅ­ la nuna milito finiÄ is, prepari sin la estonta milito.

Se la registaroj estus volintaj, tiam inter grekoj kaj bulgaroj facile estus stariÄ inta interkonsento. En Sud-Makedonio
pasos sub la regado de la grekoj 150.000-200.000 bulgaroj.
En Trakio okazas la malo. Se ambaÅ­ registaroj estus garantiinta al ili instruan kaj religian aÅ­tonomion por la elementoj alirasaj, tiam ili povus facile starigi ekvilibron kaj reciprokan tolerecon. Sed ambaÅ­ Å tatoj estas kaptitaj de la febro de l’ imperiismo. La Grekoj prirevas la regadon de l’ bordo
Trakia, la Bulgaroj de l’ bordo Makedonia.

Kaj tiu ĉi imperiismo ne datumas de hodiaÅ­ aÅ­ de hieraÅ­. Äœi estas malnova ĉe unuj kiel ankaÅ­ ĉe aliaj. La greka oligarÄ¥io havis kune kun Turkujo longatempe la regadon de l’ bakanaj popoloj. Oni scias, ke Ä is jaro 1862 Bulgaroj ne havis proprajn lernejojn, nek proprajn preÄ ejojn. La edukado de l’ infanoj kaj la havaĵo de l’ preÄ ejoj troviÄ is en la manoj de la greka klerikala oligarÄ¥io, kiu, cetere, etendis en certaj
okazoj sian regadon ankaÅ­ Ä is ĉe ni, lando, kie Ä i posedis vastajn bienojn.

Aliparte, la greka negocista burÄ aro kaptis la tutan komercon sur la turka bordo de l’ maroj Egea kaj Nigra. La etendiÄ -povo de ĉi tiu burÄ aro estis tiel granda, ke Ä i povas stariÄ i ankaÅ­ sur la rusa arbordo ĉe Odessa kaj Batum kaj sur la Adriatika marbordo Ä is Marseille, kie ankaÅ­ la grekaj komercistoj nun havas kolonion.

Samtempe kun la komerco, en la manojn de la greka burÄ aro pasis ankaÅ­ la monpruntmetio, la procentsuĉado. De la marbordo Ä i etendiÄ is en la internon de l’ landoj. Äœi penetris en la plej malgrandajn urbojn de Makedonio kaj Trakio, lasante la vilaÄ ojn al la turka, bulgara, arumana [1] aÅ­ albana agrikultura elemento.

La greka klerikularo, kune kun la negocista burÄ aro, estis la antaÅ­irantoj de la greka imperiismo.

La vilaÄ a loÄ antaro ne estante gajnebla, oni klopodis grekigi la fremdajn elementojn.

Nutrita per tiaj ideoj de grandeco, Grekujo despli facile povas iÄ i ilo en la batalo por supereco inter la duobla kaj triobla alianco.

Dum AÅ­strujo kaj Italujo helpas la Bulgarojn sur la Egea marbordo, Francujo helpas la Grekojn. Kaj tiu ĉi mara antagonismo inter ambaÅ­ balkanaj Å tatoj kaÅ as en si la danÄ eron de nova milito.

Sed la vera sorĉujo, el kiu eliÄ os ankaÅ­ estonte la plej multaj ventegoj por la burÄ aro, estas Makedonio kaj Albanio. La Å tato, kiu kreiÄ is tie, estas portanto de la plej teruraj internaj kaj eksteraj luktoj.

Individuaj venÄ oj, amasaj venÄ oj, atencoj, ribeloj, milito, jen kio atendas la malfeliĉajn loÄ antojn, precipe de Makedonio.

LA BULGARA IMPERIISMO.

La bulgara politiko en Makedonio estis krimula kaj detruiga politiko por la loÄ antaro bulgara-makedonia. Sekvinte bone tiun ĉi politikon dum dekkvin jaroj, studinte Ä iajn rezultojn dum miaj ripetitaj vojaÄ oj en Makedonio, mi povas montri tie ĉi per sennombraj faktoj, kiom danÄ era estas por la popoloj la naciismo militema.

Tiun ĉi priskribon mi faros iam. Nun mi volas nur limigi la tendencojn kaj la rezultojn de tiu ĉi politiko.

La celo de Bulgarujo estis la aneksado [2] de Makedonio.
La bulgara registaro defendis la interesojn de la Makedonia-bulgara loÄ antaro nur tiom, kiom tiu ĉi defendo konkordis kun la celoj de la Sofia politiko. Kiam la interesoj de la loÄ antaro en Makedonio estis kontraÅ­aj al tiu celo, ili estis forlasitaj sen la plej malgranda kompato.

Ni alportas tie ĉi du faktojn, kiuj krude lumigos la procedojn de la bulgara registaro.

Dum la jaroj 1903-1908 la bulgara ekzarÄ¥ato [3] - tiu ĉi fakto estis al mi komunikata de la plej alta bulgara eklezia aÅ­toritato - petegis la aprobon de Bulgarujo por starigo de bulgara agrikultura banko por aĉetado de bienoj kaj propraĵoj en Makedonio kaj ilin dividi inter la bulgaraj kamparanoj. Tion ĉi oni povas fari tre facile, ĉar la grandaj bienposedantoj - tielnomataj begj - estis forlasintaj siajn propraĵojn pro la ribeloj kaj ili volonte vendus la terenojn el kiuj ili ne plu eltiris profiton. Sed la bulgara registaro kiel ankaÅ­ la makedonia revolucia komitato rifuzis tiun ĉi helpon, ĉar se la bulgaraj kamparanoj el Makedonio ricevus teron, ili ne plu estus varbeblaj por la bandoj de insurÄ entoj ! La dua fakto estas la sistema lukto de oficiala Bulgarujo por kaÅ­zi malkontenton pri la reÄ imo juna-urka en Makedonio, por pruvi tiel la senkapablecon de reformita Turkujo.

Tiu ĉi registaro pruvis, kion mi certigis ĉiam, nome, ke la idealo por la unueco de la bulgara popolo transformiÄ is en la spirito de la bulgara burÄ aro en idealon por divido de la otomana teritorio.

Al Bulgarujo, frandema por teritorio, konvenis pli bone forpreni parton el la makedonia teritorio, forlasante la reston, kun loÄ antaro bulgara, al la serboj kaj grekoj, ol forlasi la konkiritajn teritoriojn kaj postuli la aÅ­tonomion de Makedonio.

La detruigaj rezultoj por la bulgara popolo de tiu ĉi politiko vidiÄ as : la tuta bulgara loÄ antaro el Makedonio pasis sub fremdan regadon. - Du nomoj estas kaj restos kiel tragedia simbolo por la krimula politiko de la kondukantaj klasoj en Bulgarujo. Mi parolas pri Koĉana kaj IÅ tip, kiuj pasas nun sub la Serbojn.

Oni scias, ke la klasika procedo de Bulgarujo por la dekreditigo de la turka reÄ imo, estis jene : eksciti per iu atenco la turkan fanatismon kaj poste, kiam el tio rezultis masakro, Ä i apelaciis al la eÅ­ropa publika opinio kontraÅ­ la turkaj barbaraĵoj.

Similaj atencoj, sekvitaj de teruraj masakroj, estis farataj dum 1911 unue en IŠtip kaj poste en Koĉana. Pli ol 300 da kamparanoj bulgaraj-makedoniaj estis buĉata de la turka amaso.

Ni lasas al la bulgara popolo postuli konton de siaj krimulaj registoj, kiuj provokis la senpopoligon de Makedonio. Depost la ribelo de 1902 Ä is 1908 falis 30.000 makedoniaj bulgaroj, alia parto de la loÄ antaro forkuris por liberiÄ i de la terorismo de la bandoj kiel ankaÅ­ de la turka militistaro. Ni lasas al la bulgara popolo postuli konton de sia oligarÄ¥io, kiu pereigis en la lastaj militoj en Turkujo kaj Makedonio proksimume 200.000 homojn, pro kugloj, gangreno, tifa febro kaj Ä¥olero, dum dekmiloj restos invalidaj por la tuta vivo. Mi lasas al la bulgara popolo postuli konton de Ä iaj registoj, kiuj elartikigis la bulgaran nacion, disdividante Ä iajn partojn inter la rumana, serba kaj greka oligarÄ¥ioj.

Sed, oni ne devas supozi, ke similaj faktoj forpasas sen konsekvencoj por tiuj, kiuj profitas de ili. Makedonio povas esti la tombo de Serbujo, same kiel la Kvarflanklando [4] povas montriÄ i morgaii tro granda por enteni nian (rumanan) kadavron.

LA SERBA IMPERIISMO.

En la „Socia Estonto" [5] mi montris, por kiaj motivoj niaj (rumanaj) imperiistoj sentis specialan simpation por la serba imperiismo kaj komencis per sia plumpinto desegni strategiajn landlimojn inter Bulgarujo kaj Serbujo sur la sanga konto de la Makedonianoj.

AÅ­strio kaj Rusujo forprenis al Rumanujo kaj Serbujo ĉiun eblon por etendiÄ i norden, kie troviÄ as iliaj samnacianoj. Estis do laÅ­ la logiko de l’ aferoj sub kapitalista reÄ imo klopodi etendiÄ i en la direkto de malplej forta rezisto, t. e. suden, sur la konto de l’ nacio bulgara. LaÅ­ la etnika vidpunkto la serba imperiismo estas tiel same malmulte pravigita kiel la rumana.

Tiom da Rumanoj ekzistas en la Kvarflanklando, same tiel proporcia estas ankaÅ­ la nombro de la Serboj en Makedonio.

La ciferoj el diversaj fontoj konkordas tiurilate.

LaÅ­ la oficiala turka statistiko en 16 subdistriktoj okupitaj de Serboj, estas 467.012 bulgaroj ; sed serboj, aÅ­ pli Ä uste serbigitoj, nur 49.224. En felietono titolita „Tri tagoj en Uskjub" kaj publikita en „Radnicke Novine", serba kamarado, deputito Liapĉeviĉ, montras ke el la tuta loÄ antaro da 58.000 de Uskjub, estas 30.000 turkoj kaj albanoj. Sed nek tiu ĉi cifero estas vera, kion k-do Liapĉeviĉ mem rimarkas, skribante : la cifero de 30.000 estis al mi donita de Serboj, kaj laÅ­ la aliaj ne tion atingas.

Cetere, Ä is ankaÅ­ tridek jaroj, en la serba literaturo oni ne parolis pri Serboj en Makedonio.

Irinte Belgradon fari esploron pri la agado de Sava Racovski kaj trafoliumante malnovajn serbajn gazetojn, mi trovis ion priskribitan pri la slavoj en Makedonio kiel pri bulgaroj.

Tamen, la serba registaro faris jam de tiam planojn de konkiro ne nur de Makedonio, sed ankaÅ­ de Bulgarujo. Äœi provokis ĉiam ribelajn movadojn apud la najbara landlimo, kiel estis apud Vidin. Äœi postulis de la greka patriarkio, ke li rekonu kiel dependajn de la serba preÄ ejo, ne nur la episkopejon de IÅ tip sed ankaÅ­ tiun pure bulgaran de Olirida. Äœi penetris pere de la itala registaro en sekretaj traktadoj kun Grekujo por la divido de la bulgaraj provincoj.

Tiu ĉi fakto kiu okazis dum 1862 estas tial des pli karakteriza, ĉar en la momento kiam Serbujo faris projektojn por dividi la bulgarojn, ili (bulgaroj helpis ilin kontraÅ­ la turkoj. Interesajn deklarojn faris tiurilate, la konata migranto kaj revoluciulo itala Marco Antonio, en libro titolita „Souvenirs d’Exil’ (ekzilmemoraĵoj) aperinta dum 1868 en Parizo kaj kiun mi povis konsulti dank’ al afableco de nia politika kontraÅ­ulo s-ro N. Iorga [6].

Jen kion skribis Antonio :
„La bulgaroj venis helpi siajn fratojn, serbojn, kaj formis organizitan korpuson sub la komando de Racovski. Ili estis forgesintaj sian malnovan malÅ aton kaj ĉian antagonismon. Sed mi konis la traktadojn, kiuj ekzistis inter la reÄ o Othon kaj la serba princo MiÄ¥aelo, por fari el Balkanoj la sudan
limon inter la suda Slavujo kaj Elada kaj kiu dividis Bulgarujon en du partojn. Kompreneble, ke mi detenis min diskonigi en tiu ĉi momento tiun ĉi projekton".

Fino en la proks. no.

El Internacia Socia Revuo, septembro 1913, p233-239.

PS : Jen aldone ankoraÅ­ foto de la artikolotradukinto kun Leo Trotsky