La utiligado de esperanto dum la hispana intercivitana milito

En tiu ĉi komuniko ni konigos elementon tre malmulte traktitan en la studoj pri la Hispana Intercivitana Milito publikigitaj en la hispana lingvo, nome, la dummilitan utiligadon de la internacia lingvo Esperanto. Ni konsideras ke ?i povas trovi intereson inter la fakuloj pro kelkaj motivoj. Unualoke, temas pri aspekto de la propaganda batalo disvolvita dum la milito, en si mem interesa en la kunteksto de la ideologia lukto ĉirka ? ?i.

Dualoke, ?i permesos al ni alproksimi ?i al socia movado kies trajtoj estas tipaj por la ideologia kunteksto anta ? la milito, kvankam kun kultura fono kiu donas al ?i propran karakteron.

Fine, ?i ebligos al ni doni al la hispanaj historiistoj ekrigardon al la historio de la esperantista movado, kolektivo tre nekonata en la akademia medio, se ne submetita al fortaj anta ?ju ?oj, kiuj en certaj kazoj transdoni ?is al ?iaj anoj, kolektivo kiu tamen entenis en si aron da personoj influaj en la politika, socia kaj kultura vivo, kiuj konsideris Esperanton grava elekto inter siaj interesoj.

Oni tiurilate devas indiki ke la Milito ka ?zis fortegan krizon al la hispana esperantista movado, kiu estis atinginta imponan evoluon dum la 30-aj jaroj. Äœi praktike malaperis ?is la fino de la 40-aj jaroj, kaj kapablis relevi ?i nur kun multe da malfacila ?oj, tiel ke ?i ne plu atingis ?is nun la gravan disvasti ?on, kiun ?i havis tiuepoke. Tio okazigis anka ? gravan rompon en la historia kontinueco de la organizita esperantista movado. Tial, la historio de la esperantista movado estas konata nur fragmente, preska ? sole en publikiga ?oj verkitaj en la lingvo Esperanto mem.

1. La esperantista movado anta ? la komenco de la intercivitana milito

Kiel estas konate, la internacia lingvo Esperanto havas kiel naski ?daton la jaron 1887, per la publikigo de libro enhavanta la proponon de nova konstruita lingvo, fare de juda okulisto, naskita en la tiama Rusa Imperio, Lazaro Zamenhof. Inter la lingvoj en kiuj li sinsekve publikigis sian proponon ne trovi ?as la hispana, sed rapide ekestas intereso de kelkaj hispaniaj intelektuloj, kaj jam sekvontjare komenci ?as la organizado de nukleoj de interesitaj homoj.

La movado kreskas rapide, kaj komencas altiri personojn de ĉiuj sociaj klasoj kaj ideologioj, eble kun plimulto de membroj de tio kion ni povus nomi progresema etbur ?aro. Oni kreas diversajn klubojn, kiuj en 1903 formas la “Hispanan Societon por Propagando de Esperanto†(HSpPE). En 1909 oni celebras en Barcelono la 5-an Internacian Kongreson de Esperanto. La movado kreskas forte, sed kun notindaj organizaj mankoj.

La Unua Mondmilito provokas krizon en la internacia esperantista movado, kiu havas sekvojn anka ? en Hispanio. Tamen, dum la 20-aj kaj 30-aj jaroj la nombro de esperantoparolantoj notinde kreskas.

La esperantista movado tiuepoka estas tre plureca kaj tre fragmenta, kaj tial estas tre malfacile kaj precipe mal ?uste fari ?eneraligojn pri ?i.

Krom la parolantoj ne organizitaj, kiuj utiligis la lingvon sporade, a ? ?in uzis ekzemple nur por korespondi kun alilandaj parolantoj, ekzistis kluboj kaj grupoj organizitaj loke, la ? ideologiaj elektoj, profesiaj okupoj a ? personaj interesoj. Siavice ekzistis pli vastaj cirkloj, kiuj klopodis influi la socion ilin ĉirka ?antan, a ? kiuj formi ?is simple por la propagando, la instruado a ? la praktikado de la lingvo. Kiel ni nun vidos, inter la asocioj kutime ekzistis kunlaboro en la taskoj de disvastigo de la lingvo, sed anka ? malsamaj opinioj pri la konceptado kaj la organizado.

La plej bone organizita grupo je ?tata nivelo estis la Hispana Esperanto-Asocio (HEA). Äœi estis fondita en 1925, post la malapero de la menciita HSpPE dum la Granda Milito. Äœi estis la alekstera reprezentanto de la hispana esperantista movado, kaj disvolvis gravan propagandan laboron ĉe oficialaj instancoj. Äœia nedisputebla gvidanto dum la tuta periodo estis la fama militisto Julio Mangada Rosenörn, framasono kaj konata pro siaj ideoj, kiujn liaj armekunuloj konsideris radikalaj.

Mangada ĉefrolis en multnombraj politikaj agadoj, kaj anka ? estis tre konata lia rilato al Esperanto, pri kiu li disvolvis laborojn ne nur organizajn kaj propagandajn, sed anka ? literaturajn. Li havis famon de strangulo, kaj oni povas aserti ke tiu famo iel etendi ?is al la esperantistoj kiel kolektivo, kvankam inter la membroj de la Asocio trovi ?is tre diversaj personecoj, multaj el kiuj estis tre integritaj en la socion de la epoko. Ni povas citi, ekzemple, la altan proporcion de militistoj a ? sacerdotoj, kune kun instruistoj a ? anoj de liberalaj profesioj.

La Asocio okazigis multnombrajn propagandajn taskojn en oficialaj instancoj, kaj atingis en tiu laboro neneglektindajn sukcesojn, tiel ke Mangada kaj aliaj anoj reprezentis la registaron en diversaj internaciaj kunvenoj.

Tiu ĉi laboro estis malpli estimata de alia grava grupo de esperantistoj, kiu preferis ke la laboro de propagando kaj disvastigo de Esperanto okazu je loka a ? regiona nivelo, kaj ke la tutlanda asocio havu nur kunordigan karakteron. Tiu ĉi tendenco estis favorata de la Kataluna Esperantista Federacio, kiu estis atinginta ke Katalunujo fari ?u unu el la lokoj el la mondo kie plej frukti ?is la klopodoj por Esperanto. Kune kun aliaj grupoj aragonaj, asturaj kaj valenciaj, ili konsistigis la t.n. Hispanan Esperantistan Konfederacion. Amba ? grupoj, la Asocio kaj la Konfederacio tenis gravan rivalecon, kiun influis anka ? personaj malamikecoj, kaj en kiu ne mankis eĉ oficialaj denuncoj.

Trian grupon konsistigis la laborista esperantismo. Diversaj grupoj de laboristoj estis adoptintaj Esperanton kiel rimedon de favorado de la tiam nomata proleta internaciismo. En 1921 estis fondita asocio kun la nomo Sennacieca Asocio Tutmonda (SAT), kiu havis sian bazon en Parizo, oponis al la la ?noma ne ?tralismo de la ĉefa fluo de la esperantismo, kiun ?i nomis bur ?a, kaj pretis utiligi Esperanton kiel revolucian ilon.

Legu plu...