La Granda Franca Revolucio

Meze de la 17a jarcento, Pollando komencis ekonomie kaj politike postresti kompare kun siaj najbaroj, des pli kun okcident-E ?ropaj landoj. En la 18a jarcento ekzistis en Pollando ankora ? netu ?ita farm-servuta sistemo. Politikan povon havis ununura, konsideranta sin nacio, nobelara klaso. Kaj nur ?i havis en siaj manoj ĉiujn rajtojn.

La tiaman stagnan situacion influis diversaj faktoroj : ekonomiaj, kiam montri ?is, ekde la fino de la 16a jarcento, granda bezono de polaj agrikulturaj produktoj necesaj al Okcidento disvolvi ?anta direkte al kapitalismo, - religiaj, kiam fiaskis en Pollando la Reformacio kaj triumfis la katolika eklezio, - militaj, pro la malvenkoj en la 17a jarcento kaj komence de la 18a.

* * *

Pro tiu situacio, la plej racie pensanta parto de progresema nobelaro estis decide konvinkita, ke oni nepre ?an ?u, per fundamentaj reformoj la socian vivon en Pollando. La ? tiuj projektoj, la reformoj devas ampleksi plurajn sferojn : ekonomian, politikan, socian kaj militistan. Esti ?is kelkaj programoj de reformoj, inter kiuj elstaris tiu lanĉita de familio Czartoriski [1] kaj tiu pri reformo de edukado iniciatita de pastro Stanislao Konarski. Tamen nekleraj malriĉaj nobeloj, kiuj sin vivtenis apogante kiel klientoj la konservativajn aristokratojn, decide malhelpis pozitivajn ?an ?ojn. La progresema kaj reformema, socia tendaro de nobeloj apogata de tre malfora urbanaro - kiun oni tamen ne povas nomi bur ?aro, ĉar temas ĉefe pri intelektuloj - estis forte influata de la franca klerismo : verkoj, sociaj programoj kaj sloganoj de enciklopediistoj.

Signifan provon savi la patrion de stagnado, kaoso kaj risko perdi entute sian sendependecon entreprenis patriota-reformista tendaro en 1788. Tiam estis kunvokita Sejmo (pola parlamento), kiun oni nomas Sejmo Granda, ĉar ?i alprenis signifajn decidojn, a ? Sejmo Kvarjara, ĉar ?i debatis de 1788 ?is 1792. La tempo favoris proklamon kaj enkondukon de reformoj necesaj por tiri Pollandon el katastrofa situacio : ĉar en 1787 la najbaraj Ruslando kaj A ?strio ekmilitis kontra ? Turkion, do ne tiel facile ili povas tiam interveni malhelpe al ?an ?oj.

Dum la debatoj de la Sejmo Kvarjara, en Francio eksplodis la Granda Revolucio (1789), kiu abolis la anta ?ajn klasajn diferencojn, proklamis civitanan egalecon kaj deklaris la ekziston de nur unu nacio, alivorte, la nacian unuecon. La Granda Franca Revolucio skuis tutan E ?ropon, kaj anka ? Pollandon influis tre signife. Por Pollando, sociaj ?an ?oj estis decida kondiĉo, por ke ?i entute povu, kiel sendependa ?tato, da ?re ekzisti.

Sekvante la debatojn kaj decidojn de la Kvarjara Sejmo, oni povas klare konstati grandan ree ?on de la Franca Revolucio je ili. La polaj radikalaj demokratoj, Viktoro Heltman kaj Johano Nepomuceno Janowski, komparante la atingojn de la franca Nacia Asembleo kun tio, kion faris dum siaj debatoj la Kvarjara Sejmo, kondamnis kaj Sejmon kaj ties decidojn, pro ilia nesufiĉeco. Oni tamen ne forgesu, ke en Francio tiutempe ekzistis potenca « Tria Stato » grandaj urboj kun reprezentantoj, kies agado havis karakteron radikalan kaj decidan.

En la franca Nacia Asembleo, 688 deputitoj de la « Tria Stato » reprezentis 26 milionojn da popolanoj, fronte al 270 deputitoj de la nobelaro kaj 290 de la klerikaro : cetere pluraj inter ĉi-lastaj privilegiuloj apogis la ?Trian Staton ?. La franca bur ?aro, ĉefa gvida forto de la « Tria Stato », akiris sian venkon super la nobeloj apogite de la kamparanoj.

Pollando tiam estis lando nobel-kamparana. Äœia tuta forto ku ?is sur fe ?da kamparo, ne sur urboj. Polan Sejmon konsistigis nur nobelaro. La pola kaj litova nobelaroj (Pollando ja tiam estis amba ?nacia ?tato), progresemaj sed ne multnombraj, ligis rilatojn kun tre malforta alta ta­volo de urbanoj (ĉefe intelektuloj). Ili estis pretaj eĉ iom cedi al kamparanoj, sed tamen ne tu ?ante la ekonomiajn fundamentojn de fe ?dismo, do tute kontra ?e al la francaj radikaluloj, kiuj decidis forigadi ?in.

En la plej signifa dokumento de la Kvarjara Sejmo, nome la Konstitucio de la 3a de majo (1791), la urbanoj estis en civilaj le ?oj egaligitaj kun la nobeloj. Se temas pri politikaj rajtoj, oni enlasis ilin en Sejmon kaj en aliajn ?tatajn instituciojn, sed en limigita nombro kaj kun limigita voĉo. Ili rajtis sin decide esprimi per voĉdonado, nur en aferoj ligitaj kun la urboj. La ? la konstitucio, la kamparanoj ne atingis multon : nek teron, nek redukton de servuto, nek civilajn rajtojn. Tamen io, koncerne ilin, okazis : la ?tato prenis ilin en sian jurisdikcion. La fe ?da senjoro ĉesis do esti decidanto pri ilia ?vivo kaj morto ?.

Post la proklamo de la konstitucio, la Sejmo da ?re laboris por demokratiigi la landon. El pluraj prilaboritaj le ?oj menciindas tiuj, kiuj celis egaligi al la ceteraj civitanoj la judajn lo ?antojn kaj plibonigi la situacion de la grekortodoksa eklezio. Anka ? financaj reformoj, malpliigantaj la influon de la grandbienuloj kaj levantaj la polan armeon ?is almena ? 100.000 soldatoj, atestas pri la klopodoj de tiu Kvarjara Sejmo por savi, per reformoj, la patrion.

Malgra ? grandaj diferencoj de la situacioj en Francio kaj Pollando, kiujn spegulas amba ? konstitucioj balote adoptitaj samjare (1791), oni povas konstati, kiel decide influis la Franca Revolucio sur la okaza ?ojn en Pollando. Äœis nun la nobelaro sin konsideris - kaj fakte tia estis - kiel identan kun la nacio. En la Konstitucio de la 3a de majo, trovi ?as tiu konstato, ke la kamparana popolo konsistigas la plej grandan parton de la nacio. Tio estis io nova kaj grava. Kvankam rezultanta el interna bezono, tamen anka ? sub la influo de revoluciaj francaj ideoj, ekestis en la konstitucio divido de la ordonpovoj je respektive le ?odona, ekzekutiva kaj ju ?a a ?toritatoj. Tio signis la progreseman tendencon de evoluo en Pollando.

Tamen la influo de la Franca Revolucio eĉ pli senti ?is ekster la Sejmo, dum ĉestrataj okazinta ?oj en Varsovio. Tie la politika temperaturo estis tre alta. Äœi evidenti ?is en la cirkulado de diversaj politikaj pamfletoj. Per ili la a ?toroj batalis kontra ? ĉiujn privilegiojn, ĉian ekskluzivecon. Al la plej radikalaj pamfletistoj apartenis pastro Francisko Jezierski, kiun kun granda interesi ?o oni a ?skultis en pluraj, ?us kreitaj, politikaj kluboj. Spegulante la ?eneralan tiam en Varsovio regantan etoson, la historiisto Boleslavo Limanowski citas unu el la malamikoj de revoluciaj ?an ?oj, kiu jene skribis : « Oni diskutis pri homaj rajtoj, pri bezono egaligi la sociajn klasojn, eĉ pri forigo de la vorto klaso el la nacia vortaro kaj pri la atribuo al ĉiuj, senescepte, sur nia tero vivantaj homoj, de la nomo civitano. » [2]

Anka ? en pola gazetaro okazis signifaj ?an ?oj. Malgra ? diversspecaj malhelpoj, reprezentantoj de progresemuloj : Urseno Niemcewicz, [3] Tadeo Mostowski kaj Johano Weyssenkoff, komencis eldoni revuon, Gazeta Narodowa i Obca (Gazeto nacia kaj fremda), kiu forte apogis la strebojn de reformistoj al pozitivaj ?an ?oj. Aperadis bro ?uroj kaj libretoj kun politike aktuala enhavo. En libreto pri Kamparanoj (Varsovio 1791), la a ?toro opiniis necesa, ke : « ili kunsidu, havu siajn reprezentantojn en instancoj (magistratura), kiuj la ? konstitucio devas okupi ?i pri iliaj ju ?aferoj. »

Resume, oni povas diri, ke en ĉiuj sferoj de la soci-politika vivo en pol-litova Respubliko senti ?is signifa influo de la Franca Revolucio. La diferenco en grado de radikaleco de la postuloj dependis de interna ekonomi-politika situacio fundamente alia en Francio ol Pollando.

Grave influis la eblecon realigi sociajn ?an ?ojn anka ? tute malsama pozicio de tiuj du ?tatoj koncerne la najbarojn. Kiam en Francio komenci ?is la revolucio, ?i ne devis timi ilian intervenon. Tute alia aspektis la afero koncerne Pollandon, kies nepran, plian dispartigon [4] la najbaroj, precipe Ruslando de Katarina la dua, pravigis per tio, ke povos okazi tie revoluciaj ?an ?oj minacantaj la socian ordon en tiu parto de E ?ropo. La tiaman situacion de Pollando ĉirilate oni povas kompari (malgra ? pluraj diferencoj) kun tiu de Francio, atakita kaj malgrandigita en 1871. Ke Ruslando en alianco kun Prusio kaj eble anka ? A ?strio povus, reage al reformoj, okupi la tutan landon, tiu timo paralizis mensojn kaj agojn eĉ de plej revoluciaj personoj kaj grupoj. Konsciaj pri la neevitebleco de milito kontra ? Ruslandon, ili volis, per atenta agado ?in prokrasti, por pli bone prepari kaj fortigi la landon.

Beda ?rinde, decida kontra ?staro de multaj grandbienuloj al iuj ajn, eĉ tre limigitaj reformoj, difinitaj en la Konstitucio de la 3a de majo kaj ilia perfida subi ?o al protekto de la carino Katarina la dua ka ?zis militon kun Ruslando jam en 1792. El la pola malvenko rezultis la dua dispartigo de Pollando, en 1793, inter Ruslando kaj Prusio. Pollando tiam fari ?is malgranda ?tato. Al la reganta fe ?da klaso la okupantoj certigis plenan netu ?eblon de ties posedrajto. Triumfis la reakciuloj, nomitaj Targowiczanje [5], de la loko Targowica, kie ili ligis sin en konfederacion por la Konstitucion de la 3a de majo neniigi. La procezo de reformoj, tiel forte inspiritaj de la Franca Revolucio estis haltigita.

* * *

La patriota tendaro, kiun oni por tiu tempo povas plene identigi kun progresemuloj, malgra ? plej malfavoraj internaj kaj eksteraj kondiĉoj, plu bataladis por reformoj kaj sendependi ?o. Forpeli invadintojn egalis tiam, en Pollando, ali ?i al la principoj de libereco, egaleco kaj frateco. Ĉi-lasta devizo, veninta de la revolucia Francio, ĉiam pli enpenetris la mensojn de la juna generacio. La kontra ?uloj de ĉia socia progreso nomis ilin jakobenoj kaj ilian agadon, jakobenismo. Tiuj nomoj en iliaj bu ?oj estis ofenda akuzo, pri kiu fieris la revoluciaj patriotoj.

En 1793, kiam Ruslando kaj A ?strio trovi ?is en milito kontra ? Turkion, la patriota tendaro komencis preparojn al insurekcio. Tiu da ?ris de la 24a de marto ?is oktobro 1794. Ties ĉefgvidanto estis Tadeo KoÅ›ciuszko [6], jam vaste konata kiel heroo de la milito por la Usona sendependi ?o. Montri ?is tamen, ke sen signifaj ?an ?oj, sen decida faligo de la fe ?dismo, ne eblas allogi, ardigi la popolamasojn al batalo kontra ? la malamikojn. La dokumento proklamita de KoÅ›ciuszko - la Manifesto de Po ?aniec -, donanta al kamparanoj la liberon forlasi siajn senjorojn kaj reduktanta la servutajn devigojn dum la milittempo (kion cetere la nobeloj ne respektis), ne povis sufiĉi. Rezultis malvenko, kaj en 1795, la tria kaj lasta dispartigo de Pollando.

Dum tiu insurekcio, kiu ja okazis dum la pinta periodo de la Franca Revolucio, la polaj jakobenoj kapablis movi, kvankam ne sufiĉe por venki decide, la popolamasojn por batalo kontra ? internajn kaj eksterajn malamikojn. Sub ilia gvidado, la popolo, apogante insurekcian armeon, forpelis la okupantojn el Varsovio kaj Vilno. En amba ? urboj, oni faligis konservativajn urbajn instancojn kaj anstata ?igis ilin per revoluciaj.

Sed kio pleje montras la rektan influon de la eventoj tiam okazantaj en la revolucia Francio, tio estas la instalo de Militista Kriminala Tribunalo kun la celo ju ?i kaj puni la perfidulojn al la nacio. La popolo starigis pendumilojn. La unuaj revoluciaj agoj ĉi-rilate okazis en Vilno, kie, liberiginte la urbon de la rusaj okupantoj (23an de aprilo 1794), la revoluciuloj, sub kolonelo Jakobo JasiÅ„ski, unu el la ĉefaj polaj jakobenoj, pendigis la plej mal ?atatan perfidulon trovi ?antan tiam en la urbo, la hetmanon (armeestron) Simono Kossakowski [7]. Tio okazis la 25an de aprilo 1794. Pri da ?raj malsukcesoj de la insurekcio, la popolo kulpigis perfidulojn, kiuj sabotas la ordonojn de Kosciuszko kaj rekte kunagas kun la malamikaj najbaroj. Per da ?raj elpa ?oj de la popolo, oni volis ilin timigi kaj ĉefe mobilizi la amason al batalo por savi la patrion.

La 8-9an de majo 1794, dum revoluciaj eventoj en Varsovio, oni kondamnis je morto, sen anta ?aj proceduraj formala ?oj, kelkajn perfidulojn kaj tuj ilin pendigis. Inter la pendumitoj trovi ?is fifamaj Targoviĉanoj : hetmanoj Petro O ?arowski kaj Jozefo ZabieÅ‚Å‚o, mar ?alo (prezidanto) de la Konstanta Konsilio patronata de Ruslando, Jozefo Ankwic [8] kaj episkopo Jozefo Kossakowski. Stanislaon Potocki, mar ?alon de la Targowica Konfederacio, kiu tiutempe trovi ?is eksterlande, oni kontumace kondamnis je morto. Mikelo Poniatowski, primaso de Pollando, sin mortigis anta ? la plenumo de la popola verdikto. La 28an de junio 1794, la popolo de Varsovio, senpacienca pro la malfrui ?emo de la Plejalta Nacia Konsilio en punado de perfiduloj, denove starigis pendumilojn kaj punis aliajn. Ĉi-foje oni for ?iris el malliberejo kaj tuj pendumis i.a. episkopon Ignaco Johano Massalski, princon Antono Stanislao CzetwertyÅ„ski-ÅšwiatopeÅ‚k [9] kaj Karolo Boscamps-Lasopolski. Tiu apliko de plej drasta formo de teroro, t.e. la pendumado, montras rektan influon de la jakobena revolucia teroro en Francio.

La organizintoj de tiuj popolaj elpa ?oj en Vilno kaj Varsovio estis polaj jakobenoj, kaj inter ili Jakobo JasiÅ„ski, kiu fine de la insurekcio heroe pereis dum defendaj bataloj apud Varsovio, Johano Dembowski kaj Kazimiro Konopka - poste avanaj batalantoj por via kaj nia libero en la polaj legioj, dum la Napoleonaj kampanjoj. Pluraj historiistoj asertas ke la eksplodo de la insurekcio, en la printempo 1794, retenante grandan parton de la rusa kaj prusa armeoj, signife helpis al Francio defendi la revolucion kontra ? la samajn malamikojn.

* * *

Rezulte de malvenko de la insurekcio, Pollando, post la tria dispartigo en 1795, ĉesis por pli ol cent jaroj ekzisti. Äœi estis for ?irita, kiel ?tato, el mapoj de E ?ropo. Sed dum la lukto por la defendo de Pollando, minacata perdi sian sendependecon, anka ? sub la influo de la Franca Revolucio kaj Napoleona periodo, forti ?is la nacia identeco de la poloj. La plej konsciaj el ili neniam akceptis dividon de la lando inter la najbaroj. Decidinte batali por ?in reakiri, ili ligis sian esperon kun la revolucia Francio. Unue tial, ke amba ? landoj havis la samajn malamikojn ; due, ĉar oni forte kredis, ke la ? sia revolucia devizo - libereco, egaleco, frateco, - Francio devas alporti helpon al la subjugitaj popoloj.

Tio klarigas, ke dum la tuta periodo de dispartigo kaj anka ? poste, la ?vicaj generacioj de poloj ligi ?is kun Francio, ekde la partopreno de polaj legioj en la Napoleonaj militoj ?is la organizado de militistaj fortoj kaj la kunbatalo dum la unua kaj dua mondmilitoj. Tra la tuta 19a jarcento, poloj ligis la esperojn reakiri sian sendependecon kun la fido en la helpo de Francio. Tio rilatas kaj militajn batalojn (insurekciojn en 1831 kaj 1863), kaj kredon pri signifa diplomatia helpo. Al Francio direkti ?is emigrantaro post malvenkoj en sinsekvaj insurekcioj. Tie niaj plej grandaj scienculoj, verkistoj, artistoj, kiel Lelewel, Mickiewicz( [10], SÅ‚owacki [11], Norwid [12], Chopin, se mencii nur kelkajn, trovis lokon por vivi kaj verki, kiam ne eblis resti en la patrio.

La ideoj de la Franca Revolucio signife influis la formi ?on, dum la 19a jarcento, de progresemaj sociaj programoj servantaj al evoluigo de Pollando. Aparte gravan lokon en la pola historio havas Napoleono Bonaparto. Li estis ne nur amata, kiel komandanto, de tiuj, kiuj partoprenis liajn kampanjojn, sed, konsiderata kiel relevanto de Pollando, li estis admirata de ĉiuj sociaj tavoloj. Romantika amo inter li kaj Maria Walewska ankora ? pli lin ligis kun poloj. Ĉio ĉi trovis respegulon en ekzisto de generacioj de bonapartistoj, kiuj sian fidon al li transigis eĉ al Napoleono la tria. Ateston pri tiu ĉi speciala influo de la Franca Revolucio sur Pollandon kaj emocian ligon inter amba ? landoj oni povas trovi en la polaj belarto, pikturo kaj en tre riĉa historia literaturo.

La vortojn, kiujn la kreinto de Esperanto turnis al « glora lando Francujo », en sia festparolado, dum la unua Universala Kongreso, en Bulonjo ĉe maro, oni devas konsideri ne kiel ?entila ?on, en tiaj okazoj kutiman, sed kiel la esprimon de estimo kaj de granda emocia sento, kiujn lo ?antoj de la pola tero konservas ?is nun al Francio, lando de la Granda Revolucio.

S.B.-F.


El Sennacieca Revuo, 1989