Djémil Kessous : RaÅ­mismo kaj postmodernismo (artikolo)

Averto


En Sennaciulo (2010, 07/08), mi rapide priskribis la modernan revolucion (aÅ­ Modernadon), kun ties fulmaj progresoj, ekonomia, demografia, kultura, ktp… ankaÅ­ kun la paroksismigo de ĉiaspecaj malegalecoj. Ekinta antaÅ­ du kaj duona jarcentoj, Ä i estas la plej grava evento, kiun la homo iam spertis … Mi ankaÅ­ elvokis Ä ian freÅ an kvietiÄ on, komenciÄ inta en la lasta kvarono de la 20a jarcento (notinde kun la malakcelo de la demografia kaj ekonomia kreskoj).


La Modernado prezentas ankaÅ­ vastan ideologian superstrukturon, la modernismon, kiu estas kompleksa mondkoncepto, kun ties klerisma, liberalisma au socialisma eroj. La pli freÅ a postismo, kiun mi priskribas ĉi-poste, montriÄ as same grava ideologia superstrukturo de tiu modernado dum ties malfortiÄ anta stadio… ankaÅ­ kompleksa fenomeno, kvankam interesa… ni provu pli klare vidi…

Post la Dua Mondmilito okazis la plej favora periodo de la Modernado, glora epoko de la kapitalismo kun ties altiÄ o de la profitkvoto (forta sed provizora), ankaÅ­ kun la "fordisma kompromiso", kiu kreskigis la mezajn klasojn en la riĉaj landoj de la Centro. Sekve de Ä i, dum la lasta kvarono de la 20a jarcento, pli precize ekde la nafta krizo de 1973, montriÄ is du grandaj signoj de malfortiÄ o de la homa progreso, kaj do de la moderna revolucio : la progresiva malakcelo de ambaÅ­ tutmondaj kreskoj, ekonomia kaj demografia. MalgraÅ­ la konverto de kreskanta kvanto de landoj al la liberala sistemo, malgraÅ­ ilia traÅ­mata integriÄ o en la tutmonda merkato (vd. Naomi Klein, "La Å okdoktrino, kresko de ruiniga kapitalismo", 2007), malgraÅ­ la daÅ­rigo de la tekno-scienca progreso, tiu malakcelo pli kaj pli evidentiÄ is (pri kio ĉiuj homoj, aÅ­ preskaÅ­, devas Ä ojegi).

Eĉ iom antaÅ­ la komenco de tiu malfortiÄ o, ekmontriÄ is ideologio karakteriza al la fina periodo de la moderna revolucio : la postismo. Tiun ideologion oni povas retrovi en la samcelaj raportoj rilate al la "fino de ideologioj" (Bell, 1960), la "fino de la politiko" (same), la "fino de l’ historio" laÅ­ Ä ia usona versio (Kojève, 1968, Fukuyama, 1989), la "post-industria socio" (Touraine, 1969, Bell, 1973), la "postmoderno" (Lyotard, 1978), la Esperanta raÅ­mismo (ekde la manifesto de 1980) kaj finfine en la "postcionismo" (Åœlomo Sand, 2008). Mi rapide resumos la genezon de tiu ideologio antaÅ­ ol ekzameni pli atente, iujn el Ä iaj komponantoj.

En 1960, la usona sociologo Daniel Bell publikigis verkon La Fino de Ideologio. Äœia subtitolo, la elĉerpo de politikaj ideoj en la 1950aj jaroj, eksplicite difinis la enhavon. La aÅ­toro, meze de la glora periodo, kiu sekvas la Duan Mondmiliton, vidis en sia lando la finon de sociaj klasoj, de radikalaj alfrontoj, de paroksismaj, pasiaj, politikaj antagonismoj, la malaperon de la kontestema intelektulo kun la samtempa elstariÄ o de politikulo, kiu pli ĉefas ol sia programo, kun lia kapo, kiu pligravas ol siaj entenantaj ideoj. La grandaj diferencoj inter respublikanoj kaj demokratoj komencis malaperi enkondukante tion, kio estis okazonta en la aliaj liberalaj demokratioj. Kun tiu socio de la spektaklo, kiun Debord estis baldaÅ­ trafe analizonta (1967), ekis la erao de la amaskomunikiloj kaj ties fakistoj. Sed jam la pragmatismo (aÅ­ praktikismo) fariÄ is "la fundamenta usona politiko" (vd. Birnbaum, 1975). Kaj la maljuna EÅ­ropo estis alvokita sekvi tiun movadon origine usona.

Kelkajn jarojn sekve de tiu "post-ideologiismo", montriÄ is la korelativa koncepto de "post-industria socio". La sama Daniel Bell (The Coming of Post-Industrial Society, 1973) tiam atingis tiuteme la formalajn konkludojn de la franca sociologo Alain Touraine, kiu jam publikigis la verkon La Postindustria Socio (1969), observante prie la malprogreson de primara kaj sekundara sektoroj de la ekonomio, dediĉitaj al la produktado de materiaj riĉaĵoj, kaj la samtempan kreskon de la terciara dediĉita al servoj kaj aliaj nemateriaj riĉaĵoj.

Jam, komence de la 19a jarcento, Hegel, granda admiranto de la imperiestro Napoleono la Unua, estis imaginta lin aboli la eÅ­ropajn feÅ­dismojn kaj realigi la finon de la historio. Unu jarcenton kaj duonon poste, tiu malnova hegela posthistoriecismo iel renaskiÄ is sub sia usona formo. En 1968 la franca filozofo Alexandre Kojève (rusdevena, origina nomo Kojevnikov), spirita patro de la usonaj novkonservativuloj (kun Leo Strauss), starigis interesan tezon : laÅ­ li la usona vivmaniero (American way of life) estis "la speco de vivo propra al la post-historia periodo, la nuna ĉeesto de Usono en la mondo antaÅ­montrante la estonton, ’ĉiaman nuntempon’, de la tuta homaro". Alivorte, Hegelo erarintus nur portempe, proksimume je unu jarcento kaj duono : sekve de ambaÅ­ mondmilitoj de la 20a jarcento, "la homara avangardo" (uson-eÅ­ropa, atlantika) estus "virte atinginta la finon kaj la celon, nome la veran historifinon". La cetera mondo, la "provincoj de la tutmonda imperio", devis nur "enviciÄ i" ; en tiu historia misio la bombaviadiloj B. 52 de la prezidento Lyndon Johnson devis anstataÅ­i la "grumblulojn" de la napoleona infanterio [1].

Dudek jarojn poste, Francis Fukuyama reaktualigis la tezojn de Kojève per artikolo publikigita en 1989, iom antaÅ­ la disfalo de la berlina muro kaj la politika kolapso de la orienteÅ­ropaj Å tatoj. Iomete pli poste, sekve de la granda dissplitiÄ o de la Soveta Imperio de 1992, li pliriĉigis sian teorion per dika libro, La Fino de la Historio kaj la Lasta Homo. LaÅ­ li, la homa historio – "kohera kaj orientita" – estis kondukonta la plej grandan parton de la homaro al la liberala demokratio, "fina formo de ĉia homa registaro".

Intertempe, dum la 1970aj jaroj, naskiÄ is kion oni kutime nomas postmodernismo, unue en artoj, en literaturo (1971, Ihab Hassan, The Dismemberment of Orpheus : Toward a Postmodern Literature), en arkitekturo (1977, Charles Jenck, The Language of Postmodern Architecture), finfine en filozofio kaj sociaj sciencoj kun Jean-François Lyotard kaj ties Kondiĉo postmoderna (1979).

Envere, la postmodernismo konsistigas ege kompleksan movadon, kiun ni baldaÅ­ ekzamenos pli atenteme. Necesas antaÅ­e finfini tiun etan retrospektan raporton menciante du pli freÅ ajn ideologiojn, kiuj partoprenas en tiu ampleksa mondkoncepto : la "raÅ­mismon" de la Esperanto-movado kaj la plej freÅ an postcionismon.

En 1905, sekve de la Bulonja kongreso, estis adoptita deklaracio, kiu tiam difinas la esencon de la esperantismo notinde : "penado disvastigi en la tuta mondo la uzadon de lingvo neÅ­trale homa". La celoj de tiu esperantisma movado estis klare modernismaj, universalismaj kaj klerismaj. Sepdek kvin jarojn poste, en 1980, junaj esperantistoj kunvenantaj en RaÅ­mo (urbo de Finlando), publikigis manifeston, en kiu ili eksplicite celas kritiki tiujn "pracelojn" de la Esperanto-movado. Tiuj-ĉi, kiuj serĉadis "propran identecon", asertis, ke "la oficialigo de Esperanto estas nek verÅ ajna nek esenca dum la 80aj jaroj". Ilia manifesto difinis la esperantistaron kiel "mem elektitan diasporan lingvan minoritaton". La juna post-esperantismo celis tiel forviÅ i la malnovan klasikan esperantismon. Pli poste, en 1998, parto (sed ne la tuto) de tiu "raÅ­misma" movado kuniÄ is en nova organizo, la "Esperanta Civito". Dum la tradicia Esperanto-movado daÅ­re celis disvastigi sian lingvon "neÅ­trale homan", dum la maldekstra Esperanto-movado daÅ­re agadis en SAT, sennacieca asocio celante transpasi, jam per siaj strukturoj, la nuntempan naciisman mondon, la nova Civito komencis funkcii kun strukturoj trakopiitaj el la klasika naciisma sistemo.

Du vortojn, finfine, pri la postcionismo. Respegulante la tutan postismon, kiu konsideras nepreterpasebla realaĵo la modernan mondon kaj ties multoblajn naci-Å tatojn, la postcionismo celas finfini la klasikan cionisman tradicion kun ties teorio de la ĉiam endanÄ erigita juda Å tato. Äœi konsideras la israelan naci-Å taton realaĵo definitive starigita, nepreterpasebla : tiam la tradicia cionismo, juda naciismo, malaperas por forlasi la lokon al la israela naciismo. Åœlomo Sand, elstara israela historiisto al kiu oni Å uldas la malkonstruon de la mito pri la "juda popolo", estas grava reprezentanto de tiu movado. Li estas, samtempe, por la duÅ tata solvo surbaze de la landlimoj de 1967 (envere du naci-Å tatoj, je la plej bona kazo, sed tri teritoriaj entoj, kun debatinda statuto rilate al Jerusalemo), kaj kontraÅ­ la rajto je reiro de la palestinaj rifuÄ intoj. Tial ke li ne kontestas la esencajn strukturojn de la klasika Å tato, tiu historiisto kun, pli Ä enerale, la postcionisma movado en kiu li partoprenas, montriÄ as ege ligita al la postismo (oni povas konsulti, interrete en la franca, lian interparoladon kun Pierre Barbancey publikigitan en la komunisma ĵurnalo L’Humanité de la 15a de aprilo 2009).

Oni povas do provi koncizan difinon de tiu speciala mondkoncepto observante, ke ties diversaj ideologoj iel imagas sin alvenintaj en postmoderna socio jam realigita en la landoj de la triumfanta liberalismo tutmonde Ä eneraliÄ onta. Ĉiuj aÅ­toroj, kiuj partoprenas en tiu postisma galaksio, eksplicite aÅ­ ne, konsideras la liberalismon finfina celo de la historio, almenaÅ­ "la malplej malbona escepte de ĉiuj aliaj". Oni ja Å atus trovi iun etan mencion rilate al postkapitalisma socio ĉe la postistoj. Estis historio sed Ä i ne plu estas, moke komentus Marx tiuteme… aÅ­ Ä i estas tuj finiÄ onta. Tiel, laÅ­ Bell, "la fino de ideologioj" estas ĉefe la fino de l’ komunismo, Ä i ankaÅ­ estas la finvenko de preciza ideologio, la liberalismo.

Envere, la fenomeno, kiun ĉiuj-ĉi aÅ­toroj traktis "fino", estas nur lasta kaj senespera provo de akcelo, nur nova antaÅ­enfuÄ o realigita per tiu tuta sistemo devigata antaÅ­eniri por ne fali. Tiel, en la laÅ­dire "post-industria" socio, malgraÅ­ la notinda kresko de la terciara sektoro ĉi-supre observita, oni neniam produktis tiom da varoj (plejofte translokigante ilian fabrikadon) ; malgraÅ­ la Ä enerala kresko de la produktiveco, oni neniam tiom laboris (en aktivoj plejofte senproduktivaj, burokrataj kaj sterilaj) ; en la laÅ­dire fino de la politiko, kiu estas prefere degenero, ni estas superÅ utitaj per balotismaj polemikoj venantaj de la dekstra aÅ­ maldekstra flankoj, kiuj sin renkontas kaj alfrontas en kreskanta politika marĉo per tiom da retorikaj paroladoj malbone kaÅ antaj la pure materiajn vetaĵojn de tiuj, kiuj partoprenas en iu sensignifa politikisma ludo sub la indiferenta rigardo de kreskanta nombro da personoj ; la balota sindeteno atingas pintojn, notinde en la malriĉaj kvartaloj. Siavice, sangabundaj konfliktoj stampas la "finon de la historio" antaÅ­viditan de Kojève-Fukuyama ; la centraj Å tatoj eksportadas ilin al periferio, kiun ili daÅ­re detruas okaze de tiu murda antaÅ­enfuÄ o…

Enkadre de tiu rapida studo de la postisma ideologio, endas rapide reiri al la postmodernismo, filozofia movado pri kiu la diversaj verkoj montras la saman karakterizaĵon : ian nekompreneblecon, kiu aperas ekde Lyotard, kun komplikega frazeologio, ofte scienceca, konfuze rilatanta al la pritraktita temo kaj malfacile alirebla al la komuna popolo. La postmodernismo signas tie sian disiÄ on kun la malnova tradicio de la popola edukado iniciatinta ekde la klerismo. Tiun novan modon denuncis fama trompaĵo muntita de la profesoro Sokal [2].

Tiu obskura karaktero tamen prezentas nur akcesoraĵon, epifenomenon, tial ke ege surprizigajn tezojn montras tiu laÅ­dire "postmoderna" filozofio. Lyotard (1979), ekzemple, ne plu kredas je la "grandaj rakontoj", kiaj tiuj de "la emancipo de la subjekto racia aÅ­ laborista, la disvolvo de la riĉeco" (p. 7) aÅ­ tiu de "la senklasa socio" (malantaÅ­a kovrilo). La Ä enerala progreso realigita de la homaro, fenomeno prave starigita ekde la klerismaj filozofoj, estas finfinita : kiam venas la socioj al la erao t.n. postindustria, tiam venas la kulturoj al la erao postmoderna (p. 11).

Oni notu prie gravan kontraÅ­diron interne de la postisma movado : la hegela posthistoriecismo de Kojève-Fukuyama, laÅ­ kiu la liberala okcidenta socio devas fatale Ä eneraliÄ i en la ceteran mondon, ne vere kongruas kun la postmoderna filozofio de Lyotard ; tiu lasta, ege fascinata far la Ä¥aoso kaj la necerteco, ne multe kredas je la historio kohera kaj orientita de Kojève-Fukuyama. Dum tiuj ĉi daÅ­re sin ligas al iu optimisma tradicio de la klasika modernismo, la postmodernuloj estas senteble influitaj de ia multikulturismo, eĉ de la kultura relativismo laÅ­ kiu "ĉiuj kulturoj samvaloras".

Kvankam multaj postmodernuloj sincere kontraÅ­is la kapitalismon antaÅ­ sia "konverto" (samkiel siaj romantikismaj antaÅ­uloj cetere), iuj fojfoje evoluis akordiÄ ante bone kun tiu sistemo (kiam ili ne ludis subtilan duoblan ludon). Baudrillard, kiun oni kutime konsideras postmodernulo, tiel trapasis de eksplicita denunco de la konsumisma liberalismo (La socio de konsumado, 1970) Ä is apologio de la liberala Usono (Ameriko, 1986). Male, Hardt kaj Negri, situiÄ antaj ĉe la maldekstra alo de tiu movado, provas malfermi iujn perspektivojn. Oni agnoskos al ili la prian meriton antaÅ­vidi transpason de la naci-Å tato.

"La kapitalismo bone fartas" sugestas Hardt kaj Negri (p. 330) antaÅ­ ol aserti, ke "la modernado finiÄ is" (p. 349). AmbaÅ­ kontraÅ­dirajn tezojn oni trovas en verko publikigita en la jaro 2000, precize kiam eksplodis la interreta veziko, antaÅ­ la 11a de septembro 2001, antaÅ­ la samjara invado de Afganio kaj de Irako (marto 2003), antaÅ­ la krizo de l’ "subprimes" (aÅ­tumno 2008). MalgraÅ­ notinda malakcelo, la kvotoj de la tutmondaj kreskoj, ekonomia kaj demografia, daÅ­re estis "modernaj". La riĉeco daÅ­re akumuliÄ is ĉe iuj, la mizero Ä eneraliÄ is ĉe aliaj, ja pli plimultnombraj. La procesio de la privatigoj, senreglamentoj, malreguligoj kaj aliaj translokigoj daÅ­re antaÅ­eniris. Ni devas do disopinii kun tiuj aÅ­toroj : la Modernado ne finiÄ is, eĉ se kelkaj signoj pensigas, ke Ä i proksimiÄ as al sia fino, eĉ se la kapitalismo, kiu ludis fundamentan rolon en tiu fenomeno, neniel Å ajnas bonfarta hodiaÅ­.

Do, kvankam la tutmonda kresko senteble malakcelis depost la glora periodo de la postmilito (vd. Maddison, 2001), "la kreskado de la riĉeco" daÅ­ris, malgraÅ­ kion Lyotard asertis. "Je certa grado de sia evoluo, la materiaj produktadfortoj de la socio kontraÅ­as la produktadkondiĉojn aÅ­ – kio estas nur Ä iaj juraj esprimoj – la proprietkondiĉojn en kiuj ili Ä istiam moviÄ is. De evoluivaj formoj de la produktadfortoj tiuj ĉi kondiĉoj renversiÄ as al ties katenoj. Tiam komenciÄ as epoko de socia revolucio. Kun la Å anÄ o de la ekonomia bazo malordiÄ as ankaÅ­ la tuta giganta superstrukturo", skribas Marx (1859). La produktadfortoj konsinderinde progresis dum ambaÅ­ lastaj jarcentoj, okazigante iujn malordigojn bone konatajn. HodiaÅ­, la novaj produktivaj gajnoj realigitaj aspektas ja akcesoraj ; sed la tutrenversoj, kiujn ili okazos, ne tiel finiÄ is. Ni koncedos al la postmodernuloj (kaj pli Ä enerale al la postistoj), ke Ä ermoj de la estonta socio pli ol iam ĉeestas en la hodiaÅ­a, kvankam decidigaj Å anÄ oj ankoraÅ­ ne okazis.

… Ja grandega nebulozo estas tiu galaksio de la postismo ; ni observis ĉi-supre nur kelkajn el Ä iaj Ä eneralaj trajtoj [3].

Envere, malgraÅ­ tio, kion sugestas ĉiuj-ĉi aÅ­toroj, spite al signoj de spirmanko observitaj ĉi-supre, la moderna socio ne kvalite Å anÄ iÄ is dum la lastaj jardekoj. Kaj ĉiuj-ĉi – postpolitikistoj, postindustriistoj kaj aliaj postmodernuloj – kiuj jam sin imagas en ia post-historia socio, kiu naskiÄ intus kvazaÅ­ senkonscie (oni ne tro scias precize kiam), kuras antaÅ­ gravaj senrevigoj.

Djémil Kessous


Bibliografio

– Bell D. (1960), The end of Ideologie. On the exhaustion of political ideas in the fifties, ("La fino de la ideologio, Pri la elĉerpo de politikaj ideoj dum la 1950aj"), The free press of Glencoe, Illinois, USA 1960.

– Birnbaum P. (1975), La fin du politique ("La fino de la politiko", temas pri interesa recenzo, en la franca, farita pri la temo), Seuil.

– Fukuyama F.

(1989), The End of History ? ("La Fino de la Historio ?"), en usona revuo The National Interest, somero de la menciita jaro.
(1992), The End of History and The Last Man, New York ("La fino de Historio kaj La Lasta Homo"), The Free Press.


– Hardt & Negri M. & A. (2000), Empire ("Imperio"), Harvard University Press, la ĉi-supre indikitaj paÄ oj rilatas al la franca eldono (Exils, 2000).

– Klein N. (2007), The Shock Doctrine, The Rise of Disaster Capitalism ("La Åœokdoktrino, La Kresko de Ruiniga Kapitalismo"), Knopf Canada.

– Kojève A. (1947), Introduction àla lecture de Hegel ("Enkonduko al la legado de Hegel") Gallimard, 1947 (la elvokita piednoto estas en reeldonado de 1968, sama eldonisto, mi konsultis la pli freÅ an eldonon de 1990).

– Lyotard J.-F. (1979), La condition postmoderne ("La postmoderna kondiĉo"), éditions de Minuit.

– Maddison A. (2001), The World Economy, A millenial Perspective ("La Tutmonda Ekonomio, Jarmila Perspektivo"), verko samtempe aperigita en la franca, L’économie mondiale, un perspective millénaire, OECD-OCDE.

– Marx K. (1859), Zur Kritik der politischen Oekonomie ("Pri la kritiko de la ekonomia politiko") Berlin, 1859.

– Sokal A. kaj Bricmont J. (1997) Impostures Intellectuelles ("Intelektaj Trompaĵoj") Odile Jacob.

– Touraine A. (1969), La société post-industrielle ("La post-industria socio"), Denoë l.