La 04an de septembro

La 4an de septembro

MorgaÅ­ mi ekiros al Francio por prelegi pri Japanio dum 20 tagoj. AntaÅ­ tio mi volas raporti pri mia vojaÄ o al la damaÄ ita regiono en la gubernio IÅ­ate, kiu situas pli norden ol la gubernio Mijagi, kiun mi vizitis la 21an kaj la 22an de junio. S-ro Kamata, esperantisto loÄ anta en Morioka, la ĉefurbo de la gubernio, gvidis nin, s-inojn Sanpei kaj Sato el la urbo Sendai kaj min per sia aÅ­tomobilo.

Tute malaperinta urbo Rikuzen-Takada

La registaro nuligis “la instrukcion pri preparo por rifuÄ ado†al kelkaj urboj ĉirkaÅ­ la nuklea centralo n-ro 1 de FukuÅ ima la 30an de septembro. Tiu nuligo sekvis la intervjuon de s-ro Madarame Haruki, la prezidanto de la Komitato pri nuklea sekureco, kiu klarigis, ke jam la kondiĉaro por nuligi tiun instrukcion estas plenumita, ĉar Ä i havas perspektivon pri la regado, malpurigado kaj infrastrukutura reordigado de la nukleaj reaktroj.
La 22an de aprilo la registaro difinis tiujn lokojn inter la radiusoj de 20-30 kilometroj de la nuklea centralo, kiuj ne povos ricevi pli ol 20 sivertojn jare, kiel “preparajn lokojn, kie homoj preparu sin por rifuÄ i okaze de la eventuala severa akcidento†. Tiuj lokoj situas en 5 urboj kaj en tiuj loÄ is 60000 homoj. Oni rajtis plu loÄ i en tiuj lokoj, sed devis prepari sin por rifuÄ i okaze de la denova serioza akcidento. Al infanoj kaj malsanuloj estis rekomendite ne resti en tiuj lokoj, pro kio infanÄ ardenoj kaj lernejoj estis fermitaj.
Tamen ĉu vere la reaktorj nun estas sub la regado ? La komitato diras, ke la suba parto de ĉiu reaktor-premujo en la reaktoroj 1, 2, 3 jam estas sufiĉe malvarma, nome sub 100 gradoj. Tamen ĉu vere la reaktoroj estas sub la regado ? La 9an de septembro en la ĵurnalo Asahi s-ro Koide Hiroaki, asista profesoro de Kioto-Universitato, diras jene :
La akcidento ankoraÅ­ nun estas okazanta. Tuj post la akcidento mi opinias, ke la venko aÅ­ malvenko de la batalo kontraÅ­ la akcidento decidiÄ os en unu semajno, sed ankoraÅ­ nun oni ne sukcesis fermi radioaktivajn substancojn kaj oni ne povas scii, ĉu ni venkos aÅ­ ne en la daÅ­ra malstabila stato. Preciza informo en la reaktoroj ne estas publikigita, tial ni devas konsideri diversajn eblecojn. Mi opinias, ke estas ebleco, ke pli granda kvanto da radioaktivaj substancoj eliÄ os.
Post kiam tiu ĵurnalo aperis, pasis nur 21 tagoj. Ĉu la situacio tiel draste plibonÄ is. _ Ne kredebla afero. Tiu prezidanto Madarame estas dubinda homo, kiu ĉiam parolas por TEPCO, kaj estis multe kritikita antaÅ­e. Mi ne povas kompreni, kial tia homo ankoraÅ­ restas la prezidanto kaj ludas tiel gravan rolon. Eble same multaj homoj ne kredas lian aserton.
Por pli ol 20000 eksaj loÄ antoj, kiuj nun loÄ as ekster sia urbo, tiu nuligo estas bonvena, sed ili ne povos reveni hejmen tuj, ĉar la tero ankoraÅ­ estas malpuraj, kaj eĉ se ili aÅ­dace revenus hejmen, ili ne povus vivi bone, ĉar mankas vendejoj kaj hospitaloj. Iuj lernejoj planas malfermi sin, sed kiom da lernantoj revenos ? Multaj gepatroj timas la influon de radioaktiveco al siaj infanoj, do ne volas reveni al tiaj danÄ eraj lokoj.
En la sama tago. la 30an de septembro, en la ĵurnalo estis novaĵo, ke en la urbo Iitate, 45 kilometroj fore de la reaktoroj, oni trovis plutonion, kaj en la urbo Ŝirakaŭa, 79 kilometrojn fore de la reaktoro, oni trovis stroncion. Tiu esploro estas farita en junio kaj julio, do jam pli foren ili disflugis.

HieraÅ­ mi vizitis la plej grandan librovendejon en mia gubernio por serĉi librojn rilatajn al la katastrofo, sed mi tre bedaÅ­ris trovi la specialan bretaron por la libroj pri la katastrofo jam malaperis. AntaÅ­e Ä i estis Ä uste malantaÅ­ la pordo, por ke la vizitantoj tuj povu trovi librojn. Suferantoj pro la katastrofo plej timas, ke ili estos forgesitaj. Librovendejoj ne sekvu la Ä eneralan fluon, sed veku la endormontan publikon. Kaj ankaÅ­ amaskomunikiloj.
Difektita Å ildo de benzinstacio. Dekstre vidiÄ as hotelo.

ĈirkaÅ­ la tagmezo de la 30a de aÅ­gusto ni atingis la urbon Rikuzen-Takada, sed antaÅ­ niaj okuloj nenio troviÄ is krom kelkaj betonaj konstruaĵoj. La urbo fariÄ is ebenaĵo aÅ­ herbejo kun lagetoj tie kaj ĉi tie. Ni ne kredis, ke ĉi tie ekzistis bela urbo. Ni haltis antaÅ­ la vendejo nomata “Vojstacio Takada-macubara (Takada-pinarbaro)†, kie oni vendis lokajn produktaĵojn kaj donacetojn al turistoj. La konstruaĵo Å ajne ne estis difektitaj, sed en Ä i estis nenio krom rubaĵoj. Apude estis granda hotelo “Capital Hotelo 1000†, kiu aspektis bela, sed Ä i estis atakita de la cunamo Ä is la 3a etaÄ o. Nun la ambaÅ­ konstruaĵoj staras Ä uste apud la maro, sed antaÅ­e antaÅ­ ili estis unue lageto, due arbaro kun 70000 pinarboj kaj fine la maro. La tero malaltiÄ is, tial ili nun staras apud la maro.
Iom fore staris pinarbo, kiu postvivis la cunamon. Mirinde Ä i postvivis, sed tio signifas, ke la cunamo estis tiel granda, ke Ä i mortigis ĉiujn aliajn pinarbojn. AnkaÅ­ tio estas mirinda. En la damaÄ itaj regionoj ĉiuj arboj kaj herboj salite velkis, kaj ankaÅ­ tiu pinarbo ekvelkis. Äœi estas “Pinarbo de espero†por la loÄ antoj, tial arbo-kuracistoj kuracis kaj vartis Ä in. Äœia trunko estas kovrita per tuko, kaj folioj estas nun iom verdaj. Äœi ne mortos kaj donados esperon al la loÄ antoj.

La vilaÄ o Tooni

Mi komencis helpi s-inon Takadate Ĉieko, kiu projektis ĉiun monaton mondonaci al 130 lernantoj en tiu vilaÄ o, tial mi volis vidi Ä in.

VilaÄ eto KataÄ iÅ i. Fore vidiÄ as elementa lernejo kaj Ä ia gimnastikejo

Estis jam 3a horo kaj iom malheliÄ is. Trapasinte la tunelon Kumaki, ni atingis la malgrandan golfeton. Inter la maro kaj la ĉefvojo estis vilaÄ eto KataÄ iÅ i (unuflanka marbordo). Mi kalkulis la restaĵojn de la malaperintaj domoj kaj supozis, ke eble 30 domoj tie ekzistis, sed en efektiveco tie staris 90 domoj. Ĉiuj jam malpaperis. Ĉe la fino de tiu kvartalo ni vidis tri-etaÄ an konstruaĵon kun Ä ia gimnastikejo. Äœi estis elementa lernejo Tooni, sed Ä is la 3a etaÄ o Ä i estis atakita de la cunamo kaj detruita. Äœi jam ne funkciis.
Ni plu veturis, kaj aperis pli granda golfeto. Tiu estas vilaÄ eto KoÅ irahama (Malgranda blanka plaÄ o). Ni subeniris en la sendamaÄ an strateton kaj atingis la mezlernejon Tooni. En la gimnastikejo kaj sportejo eÄ¥is viglaj voĉoj de lernantoj. Ni renkontis la lernejestron s-ron Fuĵidate Åœigeru. Li parolis pri sia sperto jene :

Post la tertremo venis informo de la fiÅ ista asocio, ke la maro retiriÄ is kaj vidiÄ is Ä ia fundo. Tio estas la antaÅ­signo de grandega cunamo. Tamen mi sciis, ke estas kelke da tempo antaÅ­ la alveno de la cunamo, do mi hastigis la lernantojn helpi maljunulojn kaj infanojn, kaj kiam ĉiuj kolektiÄ is, ni fuÄ is al la alta loko.
Dum unu semajno post la cunamo, la vilaÄ o estis izolita, ĉar la vojo estis blokita per rubaĵegoj transportataj de la cunamo. 67% de la vilaÄ anoj estas fiÅ istoj, kaj tio signifas, ke tiom da homoj estas senlaboraj nun, ĉar ili ne povas fiÅ kapti, perdinte Å ipojn kaj aliajn ilarojn. Lernantoj Å paris monon por la lerneja ekskurso al Tokio, sed mi opiniis, ke gepatroj bezonas monon, kaj mi redonis Ä in al ili. Sed je mia Ä ojo, devenantoj de Tooni loÄ antaj en Tokio kaj ĉirkaÅ­aj gubernioj proponis kovri la tutan sumon por la ekskurso. Pro tio en la venonta marto lernantoj povos vojaÄ i al Tokio. La 3an de septembro okazos la lerneja sporta evento, por kio lernantoj nun trejnas sin. Estas certe, ke ili kaj la vilaÄ anoj sentos solidarecon por restarigo de la vilaÄ eto.

S-ro Huĵitate kun malÄ oja mieno aldonis, ke unu lernantino mortis. Kial kaj kiel tio okazis, li ne klarigis. Nun la lerneja konstruaÄ o fariÄ is tre danÄ era pro la tertremo, tial lernantoj lernas en la provizoraj ĉambroj faritaj en la gimnastikejo. Sur la muro de la lernejestra ĉambro, ankaÅ­ provizora, estis jena devizaro :

5 ĵuroj

Ni lernantoj de Tooni strebu !
– BuÅ on ni uzu por eldiri kuraÄ igojn kaj dankemojn al aliaj.
– Orelojn ni uzu por aÅ­skulti aliajn Ä is la fino.
– Okulojn ni uzu por trovi alies meritojn.
– Manojn kaj krurojn ni uzu por helpi aliajn.
– Koron ni uzu por kompreni alies malfacilojn.

AdiaÅ­inte la lernejestron kaj lernantojn, ni iris al la haveneto. Staris grandega digo 12.5 metrojn alta kaj 420 metrojn longa. Okaze de la unua atako de la cunamo du el la pecegoj konsistigantaj la digegon falis kaj marakvo eniris. Poste venis la dua kaj la tria. Akvo kirliÄ is ene de la digego, suprenkuris kaj forviÅ is domojn. Apud la digego restis kelkaj damaÄ itaj aÅ­tomobiloj.
En la haveneto fiÅ isto klarigis al ni jene :
Tiun tagon du Å ipoj estis perditaj, sed feliĉe aliaj nur turniÄ is en la golfo. La cunamo suprenkuris al la unua etaÄ o de la oficejo de la fiÅ ista asocio. Post la tertremo la tero sinkis 50 centimetrojn, do la kajo subakviÄ as en la alta tajdo.

Ni suprenrigardis kaj trovis tiun oficejon sur la deklivo pli ol 20 metrojn alta. Kaj sube sur la kajon venis marakvo. TroviÄ is fiÅ kaptaj retoj. Domoj en la haveneto estas jam renovigitaj. Mi supozis, ke baldaÅ­ komenciÄ os fiÅ kaptado.

Tooni kaj cunamoj

Tiu ĉi cunamo ne estas la unua por la loÄ antoj. En la libro “Grandaj tertremoj laÅ­ la marbordo de Sanriku†verkita de JoÅ imura Akira, jene aperis la vilaÄ a nomo.

– 1. Cunamo en 1896 : alteco de la cunamo estis 16,7 metroj en la vilaÄ o KoÅ irahama de Tooni
– 2. Cunamo okazinta la 3an de marto je la 2a kaj 32 minutoj en 1933 : Sekvante la vilaÄ on Taroo, la vilaÄ eto Hongoo de Tooni estis la dua, rilate al la grandeco de la damaÄ o. Tiu vilaÄ eto estis tute detruita, nome el la 101 domoj 100 estis perditaj kaj tiu restanta unu estis tute damaÄ ita. El 620 vilaÄ anoj, 326 mortis kaj 21 vundiÄ is.

– 3. Sperto de la tertremo en Hongoo (nekonata verkanto)
Mi vekiÄ is pro la skuo de tertremo. Mi timis la sekvontan cunamon, pakis valorajn aĵojn kaj hastigis miajn familianojn fuÄ i al la alta loko. Dum kelke da tempo ni rigardadis la maron, sed Å ajnis, ke nenio okazos. Ni trankviliÄ is kaj subeniris. Maljunuloj interparolis kun certeco : “En la bona vetero kiel hodiaÅ­ cunamo ne venos†.
Estis froste malvarme ekstere. Homoj fariÄ is trankvilaj pro la aserto de tiuj maljunuloj, revenis hejmen kaj enlitiÄ is. Tamen mi estis iom maltrankvila kaj ne endormiÄ is. BaldaÅ­ viro, kiu eble rigardis la maron sur la plaÄ o, preterpasis mian domon kun laÅ­ta voĉo : “Venos cunamo !†, sed vilaÄ anoj jam endormiÄ is kaj neniu reagis. Mi ekstereniris kaj aÅ­dis bruojn de frakasitaj domoj kaj krioj de la vilaÄ anoj. AnkaÅ­ mi kriis per mia plej laÅ­ta voĉo “Cunamo ! Cunamo !†kaj suprenkuris al la templo Oosugi.
Miaj najbaroj vekiÄ is kaj ĉiuj kuris al la templo, sed estis tute mallume kaj homoj estis tiel timigitaj, ke ili ne povis paÅ i bonorde. Grandega ondo postkuris la forkurantajn homojn kaj englutis 300. Dum unu horo ni povis aÅ­di tristajn kriojn kaj Ä emadojn de tiuj dronantaj homoj, sed baldaÅ­ la voĉoj malaperis. Postvivintoj tremis pro teruro kaj timo kaj preskaÅ­ svenis. Ĉiuj nur ploris kaj tremis.

– 4. Post la cunamo de 1896 en Tooni s-ro JamazaÅ­a Curumacu proponis la translokiÄ on de la vilaÄ eto al la alta loko, donaconte sian terenon. Nur 4 akceptis tiun proponon, sed ankaÅ­ ili baldaÅ­ revenis al la eksa loko.

Fine de tiu libro aperis vortoj de s-ro Hajano Kootaroo (87-jara), kiu spertis ĉiujn cunamojn post 1932 : “Eĉ se la socio Å anÄ iÄ os, cunamoj neniam ĉesos veni. Certe atakos nin cunamoj. sed nuntempuloj havas sufiĉajn informojn kaj rimedojn, tial mortoj pro cunamo estos nur malmultaj†.

Apud la digego estis monumento memore al Ä ia finkonstruo, sur kiu la tiama guberniestro skribis jene : “Frakasu ondojn por protekti hejmlokojn†. Sed la forto de la naturo estas multe pli forta ol nia homa forto. Multege da homoj mortis ĉi-foje, kaj tiuj grandega digego tute ne utilis.