Levi : Lapenna pri la homaj rajtoj (artikolo)

Ivo Lapenna, iama eminenta prezidanto de UEA, estis anka ?, interalie, eminenta fakulo pri internacia juro. Li publikigis en 1952 interesan verkon Aktualaj problemoj de la nuntempa internacia vivo, Roterdamo 1952 [1]. Lia demonstro pri la valideco kaj « deviga karaktero » de la Universala Deklaracio de UN pri Homaj rajtoj estas en la nuna cinike malhumana mondo aparte aktuala kaj atentinda. Lia libro konvinkis min, ke kvankam la Universala Deklaracio de UN pri Homaj Rajtoj nur estas deklaracio, kiun multaj personoj asertas nedeviga, tamen kiel anekso de la Ĉarto de UN ?i evidente estas deviga por ĉiuj registaroj. Äœi ne estas la sola sed estas fundamento de internacia juro, anka ? per tio, ke ?i « ne kreas » la homajn rajtojn, sed « konstatas ilin ». Alivorte ?i konstatas, ke la rajtoj, kiujn ?i listigas, ekzistus kaj ilia respekto estus internacie deviga eĉ se la Deklaracio ne ekzistus, kaj ?i ne limigas ilin. Plie kontra ?e al tio, kion « atence al la internacia juro », la plej grandaj potencoj faris, ili ne estas disigeblaj, nek kontra ?meteblaj unuj al la aliaj.

Tiu studo de prezidanto de UEA donas okulfrapan forton al rimarko legebla en la Manifesto de la Sennaciistoj de E.Lanti (fondinto kaj unua prezidanto de SAT) : "La batalo por la rajto povas do esti tre uzebla batalvorto."

La enhavo de la libro de Ivo Lapenna havas por ĉiam universalan aktualecon, kiu koncernas ĉiun civitanon de ĉiu lando kaj de la tuta mondo. Kvankam tiu konstato apliki ?as al la tuta libro, ni ekzamenos pli detale la sekcion 6-an de la ĉapitro VIII, pri "La jura signifo kaj la atingopovo de la Universala Deklaracio" (de UNo pri Homaj Rajtoj). Tiu ĉi formale nur estas « rekomendo », kiu tial havas ?ajne neniun karakteron de jura devigo. El tiu sola vidpunkto, ?i jam havus neneglektindan signifon.

La problemo aperas sub tute alia lumo, la ? Lapenna, se oni analizas la enhavon de la Deklaracio kun konsidero pri kaj en ligo kun la Ĉarto de la Unui ?intaj Nacioj. Ĉi tiu « klarvorte agnoskas la ekziston de la rajtoj kaj liberecoj de la homo ». Äœi ne kreas ilin sed uzas la jam ekzistantan koncepton.

Ke la Ĉarto de la Unui ?intaj Nacioj havas devigan karakteron, pri tio ne povas esti ia dubo. « Tial ĉiuj partoj de la Ĉarto, kiuj rilatas al la homaj rajtoj kaj al la fundamentaj liberecoj tute same estas jure devigaj ». Ili konsistigas parton de la nuna internacia juro. Oni do povas aserti, sen timo erari, ke « la internacia juro agnoskas la ekziston de la homaj rajtoj » kaj ke la nerespekto de tiuj samaj rajtoj estas rompo de la internacia juro.

Tamen la Ĉarto ne precizigas la homajn rajtojn. Tion faras por ?i la Universala Deklaracio. Tiu ĉi nur tion detaligas, kio jam la ? la Ĉarto nedisigeble apartenas al la internacia juro. Ĉar kion oni povus kompreni sub la esprimo "fundamentaj rajtoj kaj liberecoj de la homo", se ne ?uste tion, kion la oficialaj reprezentantoj de 48 ?tatoj deklaris esti la universalaj rajtoj de la homo, dum 10 aliaj sin detenis ? « Eĉ ne unu voĉo » esprimi ?is « kontra ? » la Deklaracio !

La juraj aktoj povas havi deklaran a ? starigan karakteron. La unuaj tion nur konstatas, kio jam ekzistas. La aliaj kreas la juron. La Universala Deklaracio pri la Homaj Rajtoj evidente posedas la unuan karakteron. Tion diras ?ia nomo mem. La Deklaracio, sekve, same kiel la Ĉarto, « kreas neniujn novajn homajn rajtojn ». Äœi nur listigas tiujn el la homaj rajtoj, kies ekziston oni povas konsideri universala.

Tial, « kvankam ?i nur estas rekomendo, ?ia enhavo tamen estas fakte deviga ». Tiu enhavo estus deviga eĉ se tute ne ekzistus Deklaracio : ilin jam solene agnoskis la internacia juro per la Ĉarto de UNo. Ne povas esti eĉ la plej malgranda dubo, ke en la esprimoj "homaj rajtoj" kaj "fundamentaj liberecoj" oni devas kompreni ?uste la rajtojn kaj liberecojn difinitajn en la Deklaracio. Kvankam ?i nur estas rekomendo, « la Deklaracio estas evidenta pruvo, ke la civilizitaj nacioj agnoskas la liberecojn kaj rajtojn, kiujn ?i enhavas, kiel ?eneralajn jurajn principojn ». Tiu enhavo estus deviga, eĉ se la Ĉarto dirus absolute nenion pri la homaj rajtoj, eĉ se ?i ne rekonus ilin plurfoje. Tiuokaze ?i estus deviga kiel ?enerala jura principo.

Fine, se la internacia jura jurisprudenco povas konstante uzi la teorian verkon de konata fakulo por ?uste interpreti juran punkton, des pli prave ?i povas apogi sin sur tiel grava dokumento, kiel estas la Universala Deklaracio, kiu ne estas la verko de nur unu sola fakulo, sed estas la verko de multaj oficialaj reprezentantoj de ?tatoj kaj de fakuloj apartenantaj al ĉiuj juraj sistemoj de la tuta mondo.

Oni anka ? vidas, ke la ? tiu vojo, la enhavo de la Universala Deklaracio montri ?as deviga.

« Surbaze de ĉiuj menciitaj argumentoj, la a ?toro opinias, ke la Universala Deklaracio pri la Homaj Rajtoj, kvankam ?i estas formale nur rekomendo, tamen la ? sia enhavo estas deviga. Sekve, ĉiu atako kontra ? la homaj rajtoj kaj fundamentaj liberecoj, farita kie ajn en la mondo kaj fare de kiu ajn, devas esti konsiderata kaj efektive estas malatento kaj malobeo al la internacia le ?o. »

Alia demando estas tiu de la efektiva « internacia protekto » de la homaj rajtoj. Pluraj proponoj estis faritaj, sed neniu estis akceptita. La Deklaracio mem parolas nur tre singarde pri la rajto je ribelo, se la homaj liberecoj kaj rajtoj ne estas observataj. En la Enkonduko al la Deklaracio estas, nome, dirite, ke la homaj rajtoj devas esti protektataj de re ?imo de juro, "por ke la homo ne estu devigata turni sin al ribelo". Tio estas pa ?o malanta ?en, kompare al la franca Deklaracio, kiu klarvorte agnoskas rajton je ribelo. Tamen en la nunaj cirkonstancoj, pro la manko de efektiva internacia protekto de ĉiuj homaj rajtoj kaj liberecoj, la « ribelo evidente estas la ĉefa rimedo por lukti kontra ? tiraneco kaj subpremo ».

Alia kun la tempo potenca rimedo estas la eduko, sed ?i havas nur moralan karakteron. Sur tiu ĉi kampo la aktiveco de UNESKO estas konsiderinda kun la helpo de multaj Neregistaraj Organizoj (NRO).

Ĉiuj rajtoj estas gravaj por ĉiuj en la tuta mondo. Inter ili, iuj prezentas apartan gravecon por la laboristaro kaj sekve por la agado de la Laborista Esperanto-Movado.

Tiuj rajtoj estas difinitaj precipe sed ne nur, ĉar evidente tiuj specifaj rajtoj nur povas esti respektataj kune kun la aliaj, en la artikoloj 22 ?is 28. Temas pri modernaj liberecoj kaj rajtoj. Ili detaligas la devon kaj rajton de socia solidareco, kies konsekvenco devas esti la efektivigo de certaj ekonomiaj, sociaj kaj kulturaj rajtoj, necesaj al la homa digno kaj al la libera evoluo de la homa personeco. La ? la Deklaracio, ili estas : 1) la rajtoj al laboro, al egala kompenso por egala laboro, al organizi ?o en laboristaj sindikatoj,
2) la rajto al ripozo,
3) la rajto al socia asekuro kaj al vivnivelo sufiĉa por certigi la bonfarton kaj sanon de la persono kaj de ĉi ties familianoj.
4) la rajto al senpaga elementa eduki ?o kaj al egala atingeblo de la supera eduki ?o,
5) la rajto al libera partopreno en la kultura vivo, al ?uado de la artaj valoroj kaj al profitado de la sciencprogreso.

Tiuj rajtoj neniel estas limigaj. Male, ili klarvorte inkluzivas la rajton kaj « devon » plibonigi kaj plivastigi ilin cele al konstanta progreso de la tuta homaro en la respekto de la planeda natura medio.

Estas rimarkinde, ke la rajtojn ĉi supre difinitajn sisteme kaj eĉ pli kaj pli ofte malrespektas la modernaj ?tatoj konsiderataj kiel la plej demokrataj, fakte eĉ la plej ordoneme arogante leciondonemaj pri homaj rajtoj. Oni ekzemple povas edife ilin kontra ?meti al la "principo de merkata ekonomio, en kiu la konkurenco estas libera kaj ne falsita", kiu saturas la projekton de "traktato pri E ?ropa Konstitucio". Ili pravigas, ke nepartipolitika sed kultura tutmonda asocio, kia estas SAT, publike alprenu pozicion pri, ekzemple, ĉi tiu rajtodetrua traktato.

Oni do vidas, ke restas multo farota sur la tereno de la agado de NeRegistaraj Organizoj favore al la homaj rajtoj, je ĉiuj niveloj, de la loka ?is la universale tutmonda. Temas pri le ?a, do nepartipolitika, kvankam socie orientita agado sur kampo, kiun flankelasas, ekzemple, "Amnestio Internacia". Tia agado okulfrape kongruas kun la nuna statuto de SAT. Tiu ĉi povas do proponi al la organizoj, kiuj konsentas kunlabori kun ?i, en la respekto de ĉies sendependeco kaj propraj celoj, kiel bazon de komuna agado, la tutmondan defendon de la homaj rajtoj.