Lagrange : Festparolado por la Floraj Ludoj (Barcelono, 1987)

 Prelego de Georgo LagranÄ o

FESTPAROLADO

por la Floraj Ludoj

en Barcelono Oktobro 1987

Sinjorina MoÅ to !

Sinjoro Prezidanto !

Karaj geamikoj !

Estas por mi granda Ä ojo kaj granda honoro, ke vi invitis min por tiuj Floraj Ludoj, kiuj estas ankaÅ­ la jubileo de Esperanto.

Granda Ä ojo, ĉar mi unuan fojon estas en Barcelono. Fakte mi ne estas el tiuj esperantistoj, kiuj emas migradi tra la tuta mondo. Mi tamen iom vojaÄ is, sed la Pireneojn mi unuafoje transiras. Kial ?

Ĉu decas, en tiel impona salonego mencii proprajn memoraĵojn ? Mi tamen kuraÄ os.

Katalunio estis por mi temo de revo kaj eble ankaÅ­ iom de kulposento. Unuafoje kiam mi aÅ­dis tiun vorton, mi estis nur infano kaj tio estis la diklitera titolo de gazeto :

« l’ agonie de la Catalogne  »

Agonio de Katalunio ?... tio en Esperanto terure rimas. Estis, se mi iom klare memoras en 1938a aÅ­ 39a, ...tempoj forgesotaj kaj forgesendaj. Mi estis infano kaj ne bone komprenis, kio okazas, mi komprenis nur, ke okazas io terura. Kaj tiu teruraĵo ankaÅ­ nin trafis, apenaÅ­ du jarojn poste, pli norde, en Francio : la milito.

Post la milito, jam juna esperantisto, mi foje renkontis kelkajn el tiuj rifuÄ intojn el Hispanio, pli ofte el Katalunio mem, kiuj ankoraÅ­ portis en siaj magraj pakaĵoj de venkitoj, la amarecon de perdita revo : jes en ’36a en Katalunio, same kiel en Parizo en 1871a, oni revis pri mondo pli justa, pri mondo de justeco en libereco.

Kaj same kiel en Parizo en 1871a, tio dronis en sango.

Barcelono, tio estas ankaÅ­ tiu Ciutat cremata, kie Zamenhof en 1909a devis rezigni la preparitan paroladon, ĉar Ä uste, antaÅ­ nelonge, okazis tie sanga striko...

Jes do, Katalunio estis por mi junulo ia revo, kiun oni ne kuraÄ as tuÅ i....

Kompreneble post la milito kaj ĉefe en la jaroj 60-aj, milionoj da Francoj venis al Katalunio, Sed simple por gustumi la malplikostan sunon de la "Costa Braya" . Mi konfesas, ke tio ne multe logis min. Tiom pli ke ankoraÅ­ staris la "Paliso" kaj mi ne emis rigardi Ä in tro proksime.

Ĉiel en ’47a — jes antaÅ­ kvardek jaroj, Ä uste la jaron kiam mortis Lanti — mi iÄ is esperantisto, kaj aniÄ is al SAT (Sennacieca Asocio Tutmonda). PreskaÅ­ hazarde, nur tiun adreson mi posedis.

Sed la ideoj de Lanti tuj Å ajnis al mi Ä ustaj, justaj kaj logikaj :

La provincaj lingvoj, la dialektoj malaperis aÅ­ estas forsvenantaj antaÅ­ la naciaj lingvoj. Kaj la naciaj lingvoj malaperu antaÅ­ la mondlingvo : unu homaro, unu lingvo. Ĉio alia, nur bagatelo, nur detaloj.

Nu, mi estis franclingvano el la pariza regiono por kiu la problemoj de la lingvaj minoritatoj estas tute fremdaj. Nur jarojn poste mi komprenis, ke unu el la aspektoj — paradoksaj — de la sennaciismo de Lanti estas Ä uste la franca, tipe franca, jakobenisma centralismo : la centralismo, kiu forigas la diferencojn.

Nur jarojn poste mi komprenis tion. Tra mia esperantisteco.

Jes, mi naskiÄ is apud Parizo, tial mia gepatra lingvo, mia hejma lingvo estis la franca, ne iu dialekto, ne iu el tiuj marÄ enaj lingvoj, kiujn Parizano emas ignori. La franca, t.e. ne ekzakte la lingvo de Voltaire aÅ­ de Victor Hugo, sed tiu komun-uza lingvo, kiu notinde distanciÄ as de la literatura.

Mi do estas franclingvano. Mi nek fieras nek hontas pro tio. Tio estas nur la hazardo de la naskiÄ loko. Sed tio tre gravis por la formiÄ o de mia mondkoncepto.

Kaj krome mi naskiÄ is en la "tria Respubliko", tiu respubliko, kiu disfalis antaÅ­ la naziaj tankoj en 1940a.

Kaj oni instruis al ni, ke la Respubliko estas unueca kaj nedividebla kaj ke Ä ia sola lingvo estas la franca. Tial Å ajnis al mi evidente, kaj tute ne diskutinde, ke ĉiuj ankoraÅ­ ekzistantaj dialektoj, ke la aliaj, marÄ enaj lingvoj de la franca teritorio nature kaj nepre devas malaperi.

Tio estis evidentaĵo por miaj dek aŭ dekdu jaroj.

Ke la Korsikanoj parolis italan dialekton, la Alzacanoj germanan, ke estis Flandroj, Katalunoj aŭ Vaskoj, ke estis Bretonoj kun kelta lingvo, Bretonoj, kiuj eĉ ne komprenis la francan, sed kiujn oni amase sendis kontraŭ la germanajn mitralojn dum la unua mondmilito, ke en la sudo oni parolis tute aliajn idiomojn... nur bagateloj. Nu, la lingvajn minoritatojn oni simple kaj principe ignoris, nome de la Respubliko unueca kaj nedividebla.

Jes oni trudas al ni tutpretajn konceptojn, fakte, antaÅ­juÄ ojn, kiuj, tial ke ni estas infanoj, Å ajnas al ni evidentaj. Infanaj antaÅ­juÄ oj ? Jes, Sed ni vidas, ke en la lasta kongreso de la PEN-Klubo, en majo ’87, iu eminenta stultulo publike deklaris, ke estas ridinde verki en la Kataluna ! [1] Nur tra mia esperantisteco — kaj mi jam estis kvardekjara kiam mi komprenis la profundan signifon de tiu subpremado al la lingvaj minoritatoj.

Katalunoj, franclingvanoj, Kastilianoj kaj Italoj, Portugaloj kaj Rumanoj, ni ĉiuj estas idoj de la latina kulturo kaj niaj lingvoj pli malpli parencas. Same kiel mortanta kverko dissemas ĉirkaŭ si junajn kverkojn, la popollatina lingvo, dum disfalis la romia potenco, ankaŭ dissemis multajn, dialektojn.

El tiuj multaj idoj, kelkaj mortis junaj, sen posteuloj, dronigitaj de slavaj aÅ­ hungaraj popoloj. Aliaj havis bonÅ ancon kaj fariÄ is naciaj lingvoj kun eĉ mondskala graveco. Aliaj ankaÅ­, post glora periodo, devis barakti kontraÅ­ pli potencaj najbaroj.

En tiu senkompata konkurenco inter la lingvoj, iuj do venkas, aliaj baraktas, aliaj, fine, mortas. Kial ?

Ĉu venkis iu lingvo, tial ke Ä i estis pli taÅ­ga, pli perfekta ol la aliaj ? Ni, esperantistoj, rajtas rideti pri la koncepto "perfekta lingvo", ĉar ni bone scias, kio okazas pri la lingvo-perfektigistoj de Esperanto.

Kial do en la lingva Ä angalo iuj venkis, aliaj ne ? Nu ! pro politika potenco, Nur pro politika potenco.

La pariza dialekto fariÄ is la franca lingvo, tial kaj nur tial, ĉar Ä i estis la lingvo de la reÄ o, Kaj la reÄ oj, jarcenton post jarcento trudis sian lingvon al la tuta lando. [2]

Jes, la venko de tiu aÅ­ alia lingvo estas ligita nur al potenco, neniel al la kvalito. La latina lingvo estis la kulturlingvo de la mezepoko, tial ke Ä i estis la lingvo de la romkatolika eklezio, La kastiliana akiris gravecon, tial ke Ä i estis la lingvo de Karlo la Kvina kaj de Filipo la Dua, la lingvo de vasta koloniisma imperio, kiu daÅ­ris Ä is la 19a jarcento kaj tial Ä i restas ankoraÅ­ nun grandskale disvastigita. La franca lingvo Å uldas sian fortunon al sinsekvo da historiaj faktoj : Ä i estis la lingvo de la reÄ o, de la prestiÄ a Luizo la 14a, de la filozofoj de la 18a jarcento, de la Revolucio, de Napoleono, de la koloniismo de la 19a jarcento.

Kaj estas evidente, ke la angla lingvo ne Å uldas sian nunan gloron al propraj kvalitoj : Ä i estas fonetike la plej terura, la plej malklara, la plej malfacile prononcebla el ĉiuj eÅ­ropaj lingvoj. Tiun gloron Ä i Å uldas unue al la vasteco de la brita imperio en la 19a jarcento, kaj plu hodiaÅ­ la usona potenco.

La samon oni povus diri pri la rusa, pri la araba (pro la dio Petrolo), morgaŭ pri la japana aŭ la ĉina.

Tio Å ajnas evidenta al la simpla saÄ o. Tio cetere estas la granda malforto de Esperanto — pri tio ni devas klare konscii — ni ne disponas pri ekonomia aÅ­ politika potenco. Sed tio ne estas evidenta por ĉiuj. Multaj emas opinii, ke la propra lingvo estas la plej klara, la plej perfekta. Kaj se tiu lingvo, pro la hazardoj de la historio, atingas mondan disvastiÄ on, oni tute klare opinios, ke tiel estas pro ties supereco. Kaj tial estas tiu fama artikolo de Rivarol en la 18a jarcento pri "la Universaleco de.la Franca lingvo" kiu demonstris la superecon de la franca. Artikolo, pri kies naiveco ni rajtas, du jarcentojn poste, rideti.

Kelkajn rimarkojn, parenteze, pri la disvastiÄ o de la franca : Ä i estis la lingvo de la aristokratoj, de la diplomatio. Tial Ä i iÄ is la oficiala lingvo de la poÅ to. Tial ankaÅ­ estas tiom da — multe tro da — francaj vortoj en Esperanto.

Ĉiel la kultura pezo de la pariza franca lingvo estas tia ke ankaÅ­ la eksterlandaj franclingvanoj (belgaj Valonoj, svisaj Romandoj, Kanadanoj...) imitas la norman prononcon de la kleraj parizaj burÄ oj.

Cetere la foriÄ o de la lokaj dialektoj antaÅ­ la oficiala lingvo estas Ä enerala fenomeno. AnkaÅ­ en Germanio kaj Italio la dialektoj retroiras, kvankam pli malfrue ol en Francio, supozeble ĉar la politika unuiÄ o estis pli malfrua en tiuj landoj. Kaj ĉie la televido unuecigas, niveligas, forviÅ as la diferencojn. La komuna lingvo estas nun la lingvo de la televido.

Tial la malapero de la nordaj dialektoj en Francio estas fenomeno normala, laÅ­ historia evoluo. [3] En vilaÄ o kiel Bouresse, kie situas la kvinpetalo, oni konstatas la malaperon de la dialekto en nur tri generacioj. Do en la nordo, temas pri normala fenomeno.

Sed en la sudo ?

En la sudo oni parolas — parolis — idiomojn, kiuj tre diferencis de la nordaj kaj verdire pli parencis kun la kataluna ol kun la franca : en la sudo oni diris "castel" aÅ­ "casteÅ­" kaj ne "château", en la sudo oni diris "la carriero" kaj ne "la rue", en la sudo oni diris "aigo" kaj ne "eau" ktp... Kaj en la mezepoko oni tute klare distingis inter la lingvoj de "oïl" en la nordo kaj de "oc" en la sudo.

En tiu tempo, Å ajnas, ke la trobadoroj povis kanti siajn versojn egale en Avinjono, en Tuluzo kaj en Barcelono : ili estis ĉie komprenataj. Ekzistis komuna kulturo okcitana - kataluna. Kaj se oni trarigardas la okcitanan literaturon oni plurfoje renkontas la samajn nomojn kiel en Katalunio, ekzemple Ramon Lull. Temis ja pri diversaj aspektoj de unu sama kulturo.

Se la historio estus alimaniere fluinta, eble hodiaÅ­, inter la norda mondskala franca lingvo kaj la suda mondskala kastiliana, ekzistus de Bordozo Ä is Valencio, de Barcelono Ä is Marsejlo alia fama mondskala kulturo, heredanto de la mezepokaj Floraj Ludoj.

Sed Madrido aneksis Katalunion kaj Parizo Okcitanion.

 La situacio norde kaj sude de la Pireneoj kurioze kaj drame similas. La dekadenco de la kataluna en la 17a kaj 18a jarcentoj tute paralelas tiun de la okcitana en la sama periodo. Kaj la reviviÄ o de la kataluna en la romantika 19a jarcento parencas tiun de la okcitana. La Kataluno Verdaguer estas iel la kuzo de la Okcitano Mistral. Kaj ili konis unu la alian.

Sed tie haltas la komuna vojo. Kio do okazis ?

La dekadencon de la okcitana kulturo nerekte kaÅ­zis la t.n. "katara herezo". KontraÅ­ la Kataroj oni decidis krucmiliton. Kruc-milito ? Ĉu vere necesis detrui tiun kataran "herezon" ? Ĉu tiu nova, alia religio estis pli aÅ­ malpli bona ol la tradicia romkatolika ? Mi tute ne kompetentas pri tiu demando kaj tio fakte ne interesas min. [4]

Sed tiu milito estis ja nur preteksto. Kompreneble estis pli komforte por la krudaj nobeloj de la nordo, krucmiliti en Sudfrancio ol klopodi Ä is Jerusalemo. Fine tiu t.n. "kruc-milito kontraÅ­ la Kataroj" estis nur koloniisma, konkera milito de la nordo kontraÅ­ la sudo. Kaj ĉiel la falo de Montségur en 1244 estis mortbato por la okcitana kulturo.

Tion oni ne instruas en la manlibroj prihistoriaj de la francaj lernejoj. Tiun kulturan murdon oni simple prisilentas. Nu, post Montségur, ne plu estis politika potenco en la sudo. La sudo estis nur kolonio de la nordo kaj de tiu bato la okcitana kulturo neniam releviÄ is. Ekde tiam ĉiu antaÅ­enpaÅ o de la centra kaj centralisma reÄ a povo estis retropaÅ o de la okcitana.

Kompreneble la popolo parolis plu sian lingvon. Sed manke de politika unueco, manke de skriba lingvo, la lingvo disdialektiÄ is, perdis sian unuecon kaj iom post iom falis je nivelo de kamparana lingvo, de lingvo de analfabetoj.

La superaj klasoj estis dulingvaj, oni parolis okcitane al la lakeoj, al la kamparanoj, kiuj prilaboris la teron, sed inter si ili jam uzis la francan. [5]

Tiu kurioza, klasa dulingvismo daÅ­ris Ä is la komenco de la 20a jarcento. Kaj paradokse la publika, deviga kaj demokrata instruado estis plia kaj definitiva bato al la okcitana.

Temis pri vera kultura kaj lingva ekstermado : en la lernejoj ne nur oni instruis la francan, ignorante la okcitanan, sed krome oni praktikadis la denuncon, la "bovinon". Kio estis ? La instruisto, dum la paÅ­zoj trudis objekton humiligan, nomatan "la bovino" (estis ekzemple lignoÅ uo aÅ­ iu speciala Å tono) al la unua infano kiu"kulpis" dialektouzon ludante (fakte li simple parolis la hejman lingvon !).

Kaj la kulpigito devis siavice trudi la "bovinon" al alia kamarado, kiu same kulpis. Kaj tiel plu Ä is la vespero. Kaj la lasta, kiu havis enmane la "bovinon" estis punita.

Per tia metodo kaj kelkaj samnivelaj oni atingis ke la homoj hontis pro sia lingvo. Hontigi homojn pro ilia lingvo, tio estas la plej efika rimedo por mortigi lingvon.

Poste estis ankaÅ­ la militservo : la junaj rekrutoj nepre devis uzi komunan lingvon kun la aliaj kamaradoj, Tiom pli ke oni zorge intermiksis ilin. Kaj kompreneble estis nepre malpermesite uzi dialekton en la kazerno !

La turismo el la nordo al la sudo kaj hodiaÅ­ la nacia televido frapis la lastajn batojn al la okcitana.

Honeste oni devis diri, ke ne nur la politiko ludis kontraÅ­ la sudo : estas ankaÅ­ geografiaj kaÅ­zoj. En la nordo estas la grandaj ebenoj riĉe akvumitaj de la atlantikaj

pluvoj, la ebenoj tritikoriĉaj, la ebenoj kun riĉaj herbejoj kaj grasaj bovinoj. La sudo estas ofte monteca, rokeca kaj tro seka.

En la nordo estas geografia unueco ĉirkaÅ­ la t.n. "pariza pelvo" al kiu konverÄ as ĉiuj vojoj. La sudo malhavas unuecon. Marsejlo rigardas al oriento, Bordozo al Anglio, Tuluzo al Hispanio, kaj la montanoj restas en siaj montoj. Kaj en mezepoko neniam estis politika unueco de la sudo.

Kio restas, fine en Francio, el la glora tempo de la trobadoroj ?

Jes restas la vorto "amour" . Tiu vorto ne estas franclingva, sed okcitana. Ni heredis Ä in de la trobadoroj.

Jes, ankoraÅ­ en foraj vilaÄ oj izolitaj, kelkaj maljunuloj parolas plu inter si la dialekton, nur por praktikaj celoj. Kaj ili hontas antaÅ­ la Parizanoj. Ili konscias, ke ili uzas "ĵargonon’’.

Jes, kelkaj junuloj provas revivigi la lingvon de siaj geavoj. Sed tion farante ili havas teruran francan akcenton kaj ili ne kapablas interkompreniÄ i. Nur folkloraĵo. Kiel tiuj Indianoj de Nordameriko, kiuj surmetas plumojn por la turistoj.

Jes, ankaÅ­, de dudek jaroj estas ja verkistoj en la okcitana, sed verkistoj, kiuj elektis tiun lingvon, de tio ne povas vivi kaj estas ne tre konataj. La okcitan-devenaj verkistoj plej konataj, kiel J. Giono aÅ­ M. Pagnol verkis france.

Nenio nova en tio cetere, jam en la Renesanco, Clément Marot aÅ­ Montaigne, ankaÅ­ okcitan-devenaj, preferis verki en la lingvo de la reÄ o.

Ja, la presado en okcitana kostas tro multe. Kaj la legantaro estas nesufiĉe ampleksa....Do tute same kiel niaj esperanto-verkistoj, ili verkas en la lingvo, kiun ili elektis, por subteni Ä in, por vivigi Ä in, ne kiel popularaj verkistoj. Kurioza paralelo, pri kiu ni reparolos poste.

Kio restas, finfine el tiu glora tempo ?

Nur akcento. Tiu suda akcento en kiu ni, nordanoj plumpe intermiksas Bordozon, Tuluzon kaj Marsejlon. Tiu suda akcento, kiun ili provas forigi kaj forgesigi se ili estas iom kleraj, por ne aspekti tro primitivaj, tro kamparanaj. Tiu akcento, kiun oni uzas en la komedioj de A. Roussin aÅ­ en la filmoj de M. Pagnol, por iom gajigi, tiel ke tio estas sentata de la suduloj, preskaÅ­ rasisme. Tiu akcento, kiu sonas por ni, nordanoj, sune kaj ferie, ĉar ni emas iri al la suno, al la sudo por ferii. Kaj tial ili nomas nin ’’Les Bronze-cul", la "pugo-sunbanantoj", la "sunbaniÄ -puguloj".

Kompreneble estis Mistral. Sed Mistral alvenis kelkajn jarcentojn tro malfrue. En la metroo de Barcelono, apud, ’’Salita" estas skribite "SORTIDA". Jes la kataluna lingvo estas savita. En Marsejlo estas skribite nur "Sortie". Mistral alvenis tro malfrue, ’’Mirejo" de Mistral estas konata sed en sia franclingva traduko.

En tiu fino de la 20a jarcento ni travivas periodon senprecedencan en la historio de la homaro, periodon kiu nepre kondukos al mondunuiÄ o aÅ­ al neniiÄ o. Tion postulas la teÄ¥nologio. Tion diris Einstein. Tion diris jam pli frue EÅ­geno Lanti kaj tial elpensis la sennaciismon.

La teÄ¥nologio — ne ideologio — estas tia, ke Ä i ebligus al ĉiuj homoj dece vivi kaj samtempe Ä i ĉiujn minacas je plena ekstermado. Pri tio ni ja ĉiuj konscias.

Cetere la sopiro al mondunuiÄ o estas malnova revo, por tiel diri "edeneca" revo, kiu daÅ­re fiaskis. Kial ?

La antikvaj imperioj provis — parte — unuigi la homaron. Ili ĉiuj disfalis. Ankaŭ la grandaj religioj pretendis unuigi la homaron. Ili ĉiuj fiaskis. Cetere ili estis pluraj kaj

tial inter si konkurencis. Pli freÅ date la koloniismaj imperioj provis arigi vastajn teritoriojn, Sed ankaÅ­ ili disfalis. Sed tiam okazis io nova, pri kio ni baldaÅ­ vidos...

La modernaj imperiismoj — ĉefe ekonomiaj — ankaŭ provis regi la mondon. Sed bonŠance ili estas pluraj kaj inter si konkurencas. Kaj ili klare scias, ke neniu povas supervenki la alian. BonŠance.

MondunuiÄ o, do, jes, sed kiel ?

La historio instruas, ke la perforta unuiÄ o ne povas longe daÅ­ri. Tiel longe kiel estas subpremanto kaj subpremato, okazas ribeloj kaj ne povas regi paco.

La solaj unuiÄ oj, kiuj povas ja daÅ­ri estas ligoj inter egaluloj en harmonia kunlaborado — eĉ se ne ĉio ideale, ili funkcias en la realeco —. En EÅ­ropo la ekzemplo estas Svisio en kiu kunvivas tri aÅ­ kvar — egalrajtaj — kulturoj, EÅ­ropo mem — sub niaj okuloj — post jarcentoj da militoj kreiÄ adas, inter egaluloj.

Kaj ĉiel estas evidente por ĉiu iom saÄ a homo, ke hodiaÅ­ la landlimoj estas anaÄ¥ronismo, stulta restaĵo de la mezepoko.

Mi diris pli supre, ke la "grandaj lingvoj" bazas sian forton sur politika aÅ­ ekonomia potenco. Tio ankoraÅ­ nun estas vera (vidu la anglan !) Sed ĉu temas pri eterna, neÅ anÄ ebla vero ?

Post la dua mondmilito la koloniismaj imperioj (la angla, la franca, la nederlanda, la portugala...) devis iom post iom cedi antaŭ la koloniitaj popoloj. Ne sen sango, kompreneble. Ili devis agnoski la ekziston de la a1ia. Ili devis lerni la respekton al la diferenco. Kaj ni vidis iom post iom ĉiujn minoritatojn depostuli sian ekzistorajton.

Tiu fakto estas Ä enerala kaj Ä i estas nova. Kaj des pli neatendita en Francio tradicie tiel centraligita.

Jes, la grandaj potencoj devis finfine kompreni, ke la politiko "de la kanonÅ ipo", kiel oni diris, ne plu sufiĉas : la almeto de militÅ ipo antaÅ­ la haveno de lando teÄ¥nike ne evoluinta ne plu sufiĉas por trudi avantaÄ an komercan kontrakton aÅ­ politikan protektoraton.

AnkaÅ­ la malfortan oni devas iel respekti. Kaj tio estas io nova.

Cetere la svahila estas la internacia lingvo de orienta afriko, sen politika aÅ­ ekonomia potenca bazo...

Komence mi diris, ke mi, juna esperantisto kun franca edukado tute senkritike akceptis la tezojn de Lanti, laŭ kiuj ĉiuj lingvoj malaperu antaŭ la mondlingvo, same kiel forsvenas la dialektoj ankaŭ la naciaj lingvoj. Tio estas ja unu el la aspektoj de la sennaciismo de Lanti.

De kie fontas tiu drasta sinteno ?

De la terura elreviÄ o de AÅ­gusto 1914, de la konstato, ke la psiÄ¥ologiaj kaÅ­zoj de la milito estas la naciismo. Ĉar naciismo estas kvazaÅ­ religio, sanga religio, kiu generas malamon, haton. Tion cetere diris ankaÅ­ la Sviso Edmond Privat.

Jes, la vorto "nacio", ankaŭ en Esperanto ne estas tute klara. Ĝia senco varias de unu uzanto al la alia. Eble oni devas prefere uzi "etnon". Sed ’’naciismo" estas klarsenca, naciismo estas plago, kiun oni per ĉiuj armiloj kontraŭbatalu. Kaj Esperanto estas unu el tiuj armiloj.

 Lanti ankaÅ­ opiniis, ke la homaro, vole-nevole unuiÄ os dank’al la teÄ¥niko, frukto de la racio. Kaj Esperanto estas unu el tiuj teÄ¥nikoj, ĉar Ä i estas "racia" lingvo. Tio estis alia tezo de Lanti. Ni memoru, ke Lanti mem estis ja teÄ¥nikisto.

Nu, pri la "racieco" de Esperanto oni povus debati, Tio ne estas ĉi tie la temo. Sed Lanti eraris konsiderante, ke lingvo estas nur teĥnika rimedo, nur komunikilo.

Lingvo ne estas nur telefono.

Lingvo estas io plia, io pli intima, io, kio havas radikojn en la sentemo, en la koro, io neracia, io sentimentala.

Kaj tion, kurioze, mi komprenis dank’al Esperanto, Ni, esperantistoj, sentas nin kunligitaj, ne tial ke nia lingvo estas, laÅ­dire,"racia", sed tial ke ni uzas la saman lingvon, kiun ni elektis, eĉ se ni estas t.n. "denaskaj esperantistoj" [6]. La hejman lingvon ni Å atas, ĉar Ä i estas tiu de niaj unuaj infanaj vortoj, la lingvo patrina. La nacian lingvon oni eble trudis al ni, sed Esperanton ni nepre elektis. La esperantaj vortoj havas por ni la saman frandan guston, kiel tiuj de vilaÄ ano, kiu preferas uzi la dialekton de siaj gepatroj por kore sin esprimi.

Kaj tiam mi komprenis, ke ni, esperantistoj estas ia lingva minoritato, kiel la Katalunoj, kiel la Vaskoj, kiel la Bretonoj. Ankaŭ ni estas neglektataj, malestimataj, primokataj. Esperantistoj estis eĉ foje subpremataj, persekutataj, deportataj pro sia lingvoaparteneco.

Lingvo ne estas nur komunikilo, Ä i ja tuÅ as ion pli intiman, Ä i tuÅ as nian memon, nian identecon. Kaj Ä uste en tio kuÅ as unu el la rezisto-kaÅ­zoj kontraÅ­ Esperanto : iuj timas, ke tiu "artefarita monstro", tiu aĵo en la stilo de FrankenÅ tejno, tuÅ os ies identecon, atencos al la lingvo-patrino... Minoritata lingvo de subpremata popolo, minoritata lingvo de la esperanta diasporo, ni ja sidas en la sama pozicio, nia lukto estas la sama : depostuli, ke oni agnosku nin. Kaj tial estas certe, ke se tiuj minoritatoj volas vivi plu kaj defendi nian ekzistorajton, ili devus per Esperanto diskuti pri siaj komunaj problemoj, sen kurbigi la kolon antaÅ­ la grandaj imperialismaj lingvoj. Kaj Ä uste Esperanto estas la plej taÅ­ga pont-lingvo por peri kaj diskonigi la minoritatajn kulturojn. Ne nur la Katalunan, sed ankaÅ­ la Hungaran, la Finnan, la Vaskan, la Albanan...

Kun Lanti mi ripetos, ke naciismo estas plago, religio de malamo, de hato. Sed mi ne akceptas mondkulturon nur teĥnologian, kulturon de nura metrosistemo, kulturon de robotoj.

Mond-unuiÄ o, memkompreneble, sed sen imperiisma sintrudo. Mond-unuiÄ o sen diskriminacio. Mond-unuiÄ o, kiu agnosku la diferencojn, kiu respektu la diversajn kulturojn, kiu respektu la minoritatojn.

Kiel multaj Nordfrancoj mi sentas altiriÄ on al la mediteranea lumo kaj al la nesuperebla gloro de la antikva Ateno. Kaj mi emas rigardi tiujn Florajn Ludojn, kiel malproksiman eÄ¥on de tiu Ateno de Periklo, kiun Pompeu Gener priskribas en "Greka Diino" : mondo de Beleco, de KleriÄ emo kaj de Libereco. [7]

Sed Ä i estu mondo ne nur greka. Äœi estu por ni esperantistoj mondo tutplaneda, mondo tuthomara de Beleco, de KleriÄ emo kaj de Libereco,

Tial mi ĉi tie plej kore deziras ke gloriÄ u la Rozo

Mi dankas vin.

.

Alia versio en la retejo de SATeH

La piednotoj estas rimarkoj nediritaj dum la prelego.