Elekti kolorojn : grizaj Verda kaj ruĝa Blanka kaj nigra
Ĝisdatigita lundon la 9an de septembro 2024 . Ĝis nun estas 2952 tekstoj   Rss  Indekso  Privata spaco  Kontakto
Informoj | Libroj | Dokumentoj | SAT-organo | Frakcioj | SAT-kulturo | Fakoj | Ligoj | Ar ?ivo | Venonta kongreso | Membriĝi
UNUA PAÄœO

En la sama rubriko

puce Georgo Lagrange : La Vivo (artikolo)
puce Lagrange : « la chienlit » (pri la degolismo kaj la laboristaro)
puce Lagrange : Evoluismo kaj kristanismo
puce Lagrange : Festparolado por la Floraj Ludoj (Barcelono, 1987)
puce Lagrange : Letero al kristana kamarado
puce Lagrange : Moralo kaj progreso (artikolo)
puce Vinko Markov : Filozofi-politikaj vivkonceptoj de Georgo Lagran ??€™ en lia verkaro
puce Vinko Markov : Memore al... Georgo Lagran ??€™ (1928-2004)

Lagrange : Moralo kaj progreso (artikolo)


1. EVOLUOJ


Ĉio, kio vivas a ? rilatas al vivo, evoluas, t.e. ?an ?i ?as, kio ne nepre signifas « progresas ». [1]


Almena ? la vivo, de sia komenco ?is la primato, kaj de la unuaj primatoj ?is la homo, povas esti konsiderata, en tiu ĉi evolu-linio, kiel progreso, se progreso oni nomas kreskadon de la konscio. Tio estas objektiva konstato sendependa de metafizika, determinista a ? relativista interpretado.


La saman progreson oni nepre devas agnoski en la teknika evoluo de la ?ton- ?is la fer-epoko, de ĉi lasta ?is ni tra la vaporo, la elektro kaj la elektroniko. Anka ? la arto evoluis kaj evoluadas ; sed ĉu tio estas progreso, kaj ĉu ekzistas, kiel diras K-do Rol. en sia artikolo pri ?azmuziko en Sennacieca Revuo (1962 [°]) « avangardo » ? Tie la afero estas treege diskutinda. La estetika sento ?an ?i ?is tra la tempo ; foje la beleco estis kiel eble plej fidela - kaj se eble objektiva - kopio de la realo (kiel ĉe la flandra pentrista skolo renesanca), foje ?i estas speco de simbolismo, kiu rifuzas la realon, kiel la mezepoka a ? la moderna arto. Ĉu progreso en tio ? Melodioj de la renesanco estis por la tiama sentemo tre gajaj, kiuj hodia ? ?ajnas al ni melankoliaj. Progreso en arto povas ekzisti nur en la teknika kapablo de la artisto por esprimi sin. Sed la arto mem ne progresas : ?i nur ?an ?i ?as.


Kaj ĉu la moralo progresas ?


Ĉar la homa konscio kreskis de kelkaj jarmiloj, unue pro la natura cerbokompliki ?o [2], pli poste pro la socia interplekti ?o, ?ajnus logike, ke la moralo, kiu regas la homajn rilatojn, kreskus paralele. Beda ?rinde la realo tute ne estas tia, kaj iuj sa ?uloj asertas, ke la diversaj katastrofoj, kiujn travivis la 20-jarcentuloj venas de la fakto, ke la morala sento ne same progresis kiel la teknika kapablo.


Sed por paroli pri progreso en moralo oni unue devas trovi komparnormojn, kaj oni tuj vidos, ke la valoroj varias la ?tempe kaj la ?loke. Kompreneble ĉiuj moraloj - a ? preska ?, mi supozas - konsentas, ke oni prefere ne mortigu sian patrinon. Krome, inter la kanibalo, kiu delikate kuiras militkaptiton, kaj Jezuo [° ?°] diranta, ke oni amu sian malamikon, estas evidenta progreso. Sed tio pruvas, ke ekzistas foje homoj kun pli akra homeckonscio kaj sekve morala sento ; tute ne, ke la ?enerala morala sento notinde progresis.


Ĉar inter la kanibalo, kiu mortigas ĉiujn malamikojn por man ?i ilin, kaj la moderna aviadisto, kiu perbombe detruas urbon, estas evoluo nur en la kuirarto - kaj ĉu progreso ? - certe ne en la moralo.


En biologio oni povas paroli pri progreso, ĉar ?in oni povas mezuri (krani-volumeno).


Anka ? la teknikan progreson oni povas mezuri : ekz. la necesan tempon por produkti objekton.


En arto oni ne povas paroli pri progreso, ĉar arto estas nemezurebla, ?ia valoro estas pure subjektiva.


Kaj la demando estas nun : ĉu oni povas mezuri moralecon a ? ĉu ?ia valoro estas anka ? nur subjektiva ?


2. KIEL KOMPARI MORALOJN ?


Anta ? ol serĉi mezurilon a ? eĉ difinon de la moralo, oni devas rimarkigi ke moralo kaj moralaj problemoj povas ekzisti nur ĉe la homo ; ne pro ia metafizika mistero, sed simple pro lia « libereco » (t.e. biologia neanta ?determiniteco). Besto, eĉ supera, restas regata de siaj tendencoj denaskaj, t.e. de sia instinkto, kio ne signifas, ke ?i estas simpla me ?aniko, sed ke ?iaj « virtoj » kaj « malvirtoj » estas treege limigitaj de ?ia naturo mem, dum tiuj de la homo estas - egale en boneco kiel en malboneco - sen natura bremso, kvaza ? senlimaj. Kaj estas evidente, ke leono, kiu man ?as senkulpan ?afidon, ne « pekas », sed obeas la naturajn le ?ojn, kaj oni tuj rimarkas, kiel infaneca estas la primitive religia koncepto pri paradizo, en kiu la leono kaj la ?afido kunpa ?ti ?is... Alivorte, samkiel homo bezonas vestojn en vintro, ĉar li perdis sian felon, li bezonas regularon, ĉar li malhavas la naturan kompason de la instinkto. Sekve la moralo, de ekstere, kiel socia fenomeno, estas konvenciaro, kiu regas la homajn rilatojn. De interne, kiel persona vivregulo, ?i estas ju ?o de la propra konduto rilate al nocioj pri bono kaj malbono.


Kompreneble, iu sinteno estas akcepti, unu fojon por ĉiam kaj sendiskute la moralon, la nocion pri bono kaj malbono, kiun proponas al ni unu Eklezio (la kristana, la budhisma, la moskvana, tute egale) kaj de tiam ju ?i ĉiujn agojn kaj kondutojn la ? la kriterio de tiu Eklezio.


Äœi estas la plej simpla kaj la plej komforta pozicio, ?i estas tiu de la intelektaj maldiligento a ? malforteco. Juna virino, al kiu oni demandis, kio estas plej grava peko dum Sankta Vendredo, ĉu man ?i viandon, ĉu ku ?i kun alies edzo, respondis senhezite « man ?i viandon ». La Malnova Testamento, kiun pie respektas milionoj da homoj, apud la fama « ci ne mortigu », kiun anka ? ni akceptas, plej serioze asertas, ke oni ne man ?u tion a ? ĉi tion kaj interalie mencias : « ...ĉiun alian movi ?anton, kiu havas flugilojn kaj kvar piedojn » (Levidoj, 11,23). Tian pekon la izraelidoj certe ne riskis, ĉar tia besto neniam ekzistis


 [3]. Sed tiu cita ?o, same kiel la ĉi supra anekdoto montras, ke oni ne tro serĉu seriozan moralon inter la religiaj dogmoj. Moralo estas aro da sociaj konvencioj, sed tiuj konvencioj bazi ?u sur neceseco, ne sur neklarigeblaj dogmoj.


Por elekti moralon, alia sinteno, ?ajne pli racia kaj scienca, estus diri, ke oni povas konstrui moralon racian kaj homecan nur kiam oni ekzakte konos la homan naturon en ?ia tuta komplikeco, kiu estas ankora ? misteroplena.
Tamen, eĉ se la cerbo-sciencoj multe progresis en tiuj lastaj jaroj, la fincelo ne jam estas vidota, kaj intertempe necesas vivi kaj trovi vivregulojn por eviti definitivan katastrofon. Tiel, tiu ?ajne scienca sinteno estas fakte fu ?o anta ? la problemo.


Tial la sola bazo por moralo estas konsideri la homon, unue kiel konscian personon, due kiel socian estulon. El kosma rigardo, kompreneble, la tuta Vivo estas nur kromfenomeno, speciala eco de la materio ; kaj la homa konscio estas anka ? provizora kromfenomeno de la Vivo ; kaj tiuj fenomenoj aldonas a ? forprenas nenion je la senfine muta me ?anismo de la kosmo. Kaj estus vane serĉi homan moralon en kosmaj le ?oj.


Sed la nomata Homo tamen estas treege interesa besto. Fizike ?i tre similas al la aliaj primatoj, sed ?i havas proprajn rimarkindajn kapablojn, unikajn sur nia planedo. Kaj cetere ?i estas NI.


La homo estas - a ? devus esti - konscia kaj respondeca estulo. La homaro devus esti la sumo de tiaj estuloj.
Se oni agnoskas, ke moralo estas konvencia regularo, pri homa konduto, kaj ke, flanklasante ĉian metafizikon kaj absolutecon, la sola mezurilo por la homa konduto estas la homo mem, ta ?ga moralo estus tiu, kiu permesus al homa persono plene disflori, kaj al homaro esti harmonia kuneco de tiuj personoj.


Tio estas teorio, trosimpligita resumo, sed almena ? rezonbazo, kiu ebligas komparon, priju ?on, sen referenco al dogmoj, kiujn la racio rifuzas.


3. KRITIKOJ AL MORALOJ


Tuj oni rimarku, ke estas neeble aludi moralan problemom ignorante socian demandon, ĉar ili estas amba ? intime implikitaj.


Socia justeco, kiu estas necesa tereno por homa moralo, ne estas nur ekonomia problemo, kiel asertas la marksistoj, nek nur morala, kiel kredis la tradiciaj Eklezioj. Äœi dependas de amba ?, kaj la du faktoroj influas unu la alian.
Jen ekzemplo, en kiu la ekonomio influas la moralon : la industrii ?o de niaj socioj ka ?zis - post la primitiva periodo, la ? kiu Marks teoriumis - ioman niveligon de la sociaj klasoj, jam ĉar necesis pli klera laborularo, kaj sekve la distanco inter mastro kaj subulo, en la parolturno, en la ordonoj kaj en ĉiuj sociaj rilatoj estas malpli sentebla ol anta ? unu jarcento dum en malriĉaj, subevoluintaj landoj la mizerulo restas humila kaj la potenculo aroganta.


Kaj jen, male, ekzemploj, en kiuj la moralo influis la ekonomion : en mezepoka E ?ropo, dum regas la Eklezio, oni ne man ?is viandon vendrede, nek dum la Granda Fasto, sed nur fi ?on, kaj ĉar oni ne povas transporti fre ?an fi ?on de la maro, oni instalis multajn lagetojn por bredi karpojn k.s. Kaj ankora ? nun Hindio ?uldas parton de sia kronika malsatego al la religia respekto al bovinoj.


Sed la serĉado al nurhoma moralo ebligas al ni ju ?i diversajn moralojn kaj eĉ kondamni ilin.


Oni povas ekz. paroli pri la malmoraleco de la stalinaj sistemoj kaj principoj, ne ĉar ili kontra ?staras tiujn de la kristana moralo, sed ĉar ili permesas al si iun « mortpafi pro administracia decido » [4] kaj tiel malaltigas la homon ?is objekto for ?etota kiam ?ena.


La samajn kritikojn oni kompreneble povas fari pri ĉiuj fa ?ismoj. Kaj cetere oni ne kredu, ke la « liberala » kapitalismo, eĉ se malpli cinika, eĉ se nuancita de puritanismo, estas tiom pli morala, ĉar, starigita sur la profitemo, ?i emas meti la laboriston sur la nivelon de la ma ?ino, kaj, konsiderante nur lian produktokapablon, iel egaligi la produktanton al la produktilo do anka ? la homon al objekto.


Sed anka ? tiu nur homa moralo kondukos nin rigardi kiel malnovtempan kaj kadukan la kristanan moralon, kiun oni ?enerale taksas kiel kulminon de moraleco. Tie mi parolas pri pura kristana moralo, ne pri la diversaj hipokritaj bigota ?oj postfaritaj.


Kial tia malestimo ?


Unue ĉar ?i estas home kaj homare senefika : se la kristana moralo havus nur ?ajnon de praktika valoro, ne plu estus militoj, almena ? inter la kristanaj popoloj, de dekkvin jarcentoj.


Anka ? ĉar ?i ignoras ĉian socian demandon kaj konsideras nur la individuon sen lia medio, kaj ni ?us vidis, ke la moralo estas nedisigebla de la socia problemo.
Anka ? ĉar ?i estas moralo konceptita por socio, en kiu « homo estas lupo por la homo » kaj serĉas kiel vivi en tiaj kondiĉoj (amu vian malamikon... redonu bonon por malbono...) sed ne provas kompreni kial regas malamikeco, kaj kiel starigi sociordon, en kiu estus senutile uzi ruzon kaj perforton. Nu, nenia morala le ?o helpos plibonigi la homon, tiel longe, kiel la homaro samkiel en la ?angalo, la le ?o de la plej forta estos la plej efika por vivteni sin.
Kompreneble oni ne miru, ke la kristana moralo ne enhavas socian konscion la ? la moderna senco : ?i estas naskita anta ? dumil jaroj ; sed oni povas nur miri, ke oni ankora ? hodia ? trovas valoron en ?i.


Sed pli gravajn kritikojn oni ankora ? povas fari al tiu moralo : estante filozofio de la senperforteco, ?i en la praktiko predikas rezignacion al la subprematoj, per promeso de postmortaj franda ?oj, kaj tiel plu da ?rigas la maljuston, kiun ?i la ?dire kontra ?batalas. La ? homeca moralo, la ribelo de la subpremato estas tiel justa kaj eĉ necesa kiel la helpo al malfortulo.


Kaj de ankora ? pli filozofiema vidpunkto la religiaj moraloj (?enerale) enhavas ion esencan, kio ?okas kaj definitive delogas tiun, kiu serĉas homecan moralon : tio estas ilia indiferento al homa vivo. Tion mi devas klarigi :


En ĉiu filozofio, en ĉiu moralo estas iu indiferenteco ;



— la stoikismo estas indiferento al propraj malfeliĉoj ;



— la sennaciismo estas indiferento al nacioj kaj naciecoj ;



— la ateismo, indiferento al Dio kaj Absoluto (la blasfemado ne estas konsekvenca ateismo, ?i estas ankora ? maniero kredi, ĉar insulti iun estas agnoski tiun.)


Sed la kristanismo, same kiel la budhismo estas indiferento al vivo. Kompreneble la kristanismo predikas la respekton al homa vivo, kaj la budhismo eĉ al ĉia vivo, eĉ al la malarioportantaj kuloj. Sed tio estas nur ?ajno, ĉar la budhismo rigardas ĉian vivon kiel suferon, superregatan por atingi senkarnan absolutan konscion, kaj la kristanismo konsideras la vivon kiel pasadon, elprovadon por atingi transan eternan vivon. Nek unu nek la alia rigardas la homan vivon kiel fakton mem unikan.


La celo de religia moralo ne estas homa ; la centro de ?ia intereso ne estas la homo, sed la Dieco.


Kaj kion pensi pri la meza moralo, en kiu ni ĉiuj vivadas ?
Teorie la okcidenta kulturo staras sur la kristana moralo, kiu estas universala homa amo, sed ĉar ties metafizika ?oj tute ne sufiĉas por starigi kaj cementi sociordon kaj ekonomion, tiu kulturo staras anka ? sur aliaj principoj, ekz. la honoro de la kavaliroj en la mezepoka fe ?da socio, la respekto al riĉeco, depost la renesanco, a ? la patrioj ekde la dekna ?a jarcento. Ĉiuj tiuj moraloj estas absolute fremdaj al kristanismo (oni ne sufiĉe konscias pri tiu kontrasto).


Kaj de tiu monstre plurkapa moralo naski ?as konfliktoj, kiuj estus ridigaj, se ili ne fluigus tiom da sango : iama instruisto mia lernigis al ni buboj, ke « la murdo al homo estas krimo, krom dum militotempo ». Konatulo mia, iom esperantisto, klarigis al mi, ke li estas « internaciisto dum pactempo kaj patrioto dum militotempo ». Plej terure estas, ke tiaj aksiomoj ne tuj ridigas la nuntempulojn, kvankam ili estas same logikaj, kvaza ? mi dirus : « edzo estu fidela al sia edzino, krom se li ekvidas sufiĉe allogan stratulinon »...


Cetere en la nuna mondo estas konfuze sentate de ĉiuj, ĉefe en la junularo, ke la kristana moralo estas kaduka, a ? almena ? ke ?i perdis siajn firmajn referencbazojn ; tial estas la « nigraj bluzetuloj » kaj tiom da junula krimeco. La okcidenta civilizo perdis unu moralon, sed ne sciis konstrui alian anstata ?an.


4. PROGRESOJ


Sed ĉu inter tiuj kritikindaj moraloj ia efektiva progreso estas trovebla, t.e., ĉu oni povas malkovri iun iradon el la ?angalle ?o ?is homara moralo, kiel pli supre aludite ?
Malfacile oni povas kompari la moralecon de unuopaj individuoj anta ? kelkaj jarcentoj, kaj hodia ?, ĉar ili, same tiam kiel hodia ? simple klopodis pluvivi adapti ?ante al regantaj vivkondiĉoj kaj provante eviti punojn : tio estis ilia sola moralo. Tial pli facile estas kompari la konduton kaj sintenon de tiamaj kaj nunaj potenculoj.
En la tuta mezepoko, kaj tiel longe kiel regis la absolutaj re ?oj, tiuj re ?oj konsideris sian landon kiel sian poseda ?on... kaj oni almilitis la najbaron pro la plej frivola ka ?zo. La Centjara Milito havis kiel originon disputon pro krono, al kiu pretendis du kuzoj - simpla disputo de heredantoj - kaj eĉ se estis ekonomiaj ka ?zoj en tiuj militoj, ili ne estis esencaj nek tre konsciaj.
Ankora ? pli proksime al ni, la franc-germana milito de 1870 havis kiel pretekston (neveran ka ?zon) depe ?on misinterpretitan a ? eble falsitan.


Kaj eĉ en 1917 Usono ekmilitis kontra ? Germanio, ĉar ĉi-lasta submarigis al ?i kelkajn ?ipojn.
Hodia ? - t.e. post la dua mondmilito - la du gigantoj, Usono kaj Sovet-Unio paffaligis al si reciproke ioman nombron da aviadiloj, multfoje ludis per la fajro, sed neniam kura ?is ka ?zi veran militon.


Jam en 1939 la mondmilito ekokazis, post multaj hezitoj kaj anta ?- ?ajnludoj, nur ĉar la aroganteco de Hitler ne plu konis limojn kaj da ?re kreskadis anta ? la cedemo de la molaj demokratioj. Jam tiam la ?tatestroj hezitis anta ? tia risko kaj timis respondecojn. Nur Hitler ne hezitis anta ? la perforto, kaj tial li aspektas kiel renesanca bandestro vojerarinta en la dudekan jarcenton.


La ? la ?isnuna mondevoluo oni facile povas imagi, ke iam - eĉ balda ? - malaperos la pure internaciaj militoj de la « bona malnova tempo » kaj ke ilin anstata ?os... la ideologiaj militoj. Lanti jam anta ? 1939 eksentis tion.
La ideologiaj militoj, la ? moderna koncepto, komenci ?is en 1792, kiam la Franca Revolucio, portanto de la tiamaj novideoj, baraktis kun la tuta reakcia E ?ropo. Poste la napoleonaj militoj perdis tiun ideologian karakteron por refari ?i nur potencmilitoj.


Eĉ en 1914, kiam kulmine furiozis la naciismoj, estis iometa nuanco de ideologio : la germanoj luktis por la « kulturo » kontra ? la « slava barbareco » kaj la « latina dekadenco », la francoj por la « demokratio », por la « ideoj de 1789 », kontra ? la Kajzera imperiismo.


En 1939 la ideologia karaktero de la milito estis ankora ? pli evidenta. Tiu milito estis - maldetale - la batalo de la demokratio kontra ? la fa ?ismo (kvankam ne estas tiel facile distingi, kio estis tiam demokratio kaj totalitarismo !...), kaj la naciismoj nur sekve de la milito postgrefti ?is.


Hodia ? la streĉo inter la du blokoj estas preska ? pure ideologia. La naciismoj viglas nur en la jun ?tatoj - kiel akno sur junula viza ?o - kaj en la industriigitaj ?tatoj ili estas sentataj kiel reakcia malavangardo plukulturata de la koloniaj militoj (ekz. en Francio).


Sed oni diros, se la internaciajn militojn anstata ?os la ideologiaj, kia estas la progreso ? Ĉu tio ne estas la inkubĉeno, kiun priskribas Gulivero ĉe la behinoj ? [5]
Eble eĉ la ideologiaj militoj de nia tempo estas pli teruraj ol la naciismaj, ĉar en ili oni trovas la fanatikecon kaj mistikon de la religiaj militoj. Unuavide, ve, tio ?ajnas vera. Sed se oni pli profunde ekzamenas la temon, oni tamen konstatos, ke, dum la religiaj militoj okazis pro diskuto, ĉu la hostio entenas efektive la Sanktan Korpon, post transsubstanci ?o, a ? estas nur simbolo - do, la ? homeca moralo pro frivola ?oj - la modernaj ideologiaj militoj okazas pro ekonomiaj teorioj, kaj rilatas al socia kaj praktika vivo de la homo, ili do estas pli proksimaj al la homo ol la unuaj.


Fakte, tra la politikista frazemo kaj la kaveco de la oficialaj formuloj, oni tamen sentas evoluon al konkreteco, al pli homa moralo sekve. Ĉiuj modernaj ?tatoj, ĉu « liberalismaj », ĉu « socialismaj », eĉ la afrikaj jun ?tatoj devas fronti ekonomi-problemojn. Ekonomio estas la unua zorgo de S-ro ?ru ??‰ef same kiel de S-ro Kennedy, ?i almena ? tiel gravas kiel la « nacia defendo », t.e. la armado. Estas fakto, ke la moderna politiko pliproksimi ?as al realaj problemoj. Tie kreskas anka ? - kvankam malrapide - homa konscio.


Sed mi nun citos fakton, kiu pruvas klare tiun kreskadon de konscio kaj iron al pli homa moralo. Dum multaj jaroj militrifuzantoj simple putris en karcero anta ? ?enerala indiferento kaj ignoro. Nun -en junio 1962- Lecoin, 74-jara, malsatstrikas por oficiale agnoskigi statuton de militrifuzantoj. Kaj Radio Luksemburgo, certe ne intelektema, nek avangarda elsendejo, donis intervjuon de la malforti ?anta maljunulo, kaj trafis lar ?an publikon per tiu temo iom tabua.


Oni ja povus rebati al mi, ke apud tiuj relative esperigaj faktoj estas aliaj tute malesperigaj : la naziaj koncentrejoj, kie oni sisteme faligis la homojn sub la bestnivelon, a ? la atombomboj de Hiro ?ima kaj Nagasaki, kiuj estis la plej subitaj kaj plej da ?raj detrurimedoj de la tuta historio. Sed la fakto, ke tiuj agoj levis ?eneralan na ?zon sur la tuta planedo, ke eĉ la germana popolo ne sciis ekzakte kio okazis en la koncentrejoj, ke oni ka ?is tion al ?i, a ? ke la ?etinto de la Hiro ?ima bombo pro konsciencriproĉo fari ?is mona ?o, pruvas - almena ? tion mi volas kredi - ke tio ne estas profunda tendenco de nia tempo, sed unuopaj teruraj retropa ?oj.


5. MORALKONFLIKTOJ


Se do ekzistas diversaj ?tupoj en la moraleco, ni diru por simpligi, inter la kanibalo kaj la militrifuzanto, ĉu okazas, ke tiuj diversaj moraloj kaj moral ?tupoj fronti ?as ?


Certe. Okazas ke militoj ne estas simplaj potenckonfliktoj, sed ke ili estas luktoj inter du kulturoj, mondkonceptoj kaj moraloj. Tiel estis inter la Barbaroj kaj la roma Imperio, inter la nomadoj de Tamerlingo [°°°°] kaj la civilizoj de Mezazio, kiujn ili volis principe detrui. Ion tian oni ankora ? trovas hodia ? inter la liberalismo kaj la marksismo, kvankam la fakta diferenco estas multe malpli granda ol la propagandoj supozigas. Kaj nur kun la retrospektivo de la historio oni povas ju ?i, kiu el la du kontra ?batalantaj moraloj estis la plej evoluinta.


Same estas moralkonflikto ĉe blankulo, kiu skandali ?as pro la kanibalismo de primitivulo. Kaj tamen, se oni implice akceptas la murdon, eĉ se oni ĉirka ?volvas ?in en kelkaj hipokrita ?oj, la kanibalismo estas duaranga afero. Por homeca moralo grava estas la murdo. Ĉu la kadavron oni poste metas en teron, en fajron a ? en kuirpoton, ne havas grandan intereson. Homo estas interesa tiom, kiom ?i vivas.


Sed mi elektu pli precizan ekzemplon : en 1914 ĉiuj nacioj de E ?ropo trovi ?is sur la sama morala ?tupo, t.e. naciisma frenezeco. En 1939 la afero estis iom malsama. En 1936 post la diversaj strikoj en Francio veki ?is akra sento klasbatala, kaj granda parto de la laboristaro estis atingonta tiun indiferentecon al la patrio, kiu estas la sojlo al sennaciismo. La pura naciismo estis la afero de la diversaj fa ?ismoj, kiuj paralele kreskis. Kaj ĉe la militdeklaro la franca junularo ?us soldati ?inta tute ne plu estis konvinkita - kiel en 1914 – ke :


« morti por la patrio, jen tiel inda sorto,
ke svarme oni strebus, al tiel bela morto. » [6]


Male, Germanio amarigita pro sia malvenko de 1918, remaĉante la miton de la « ponardfrapo en la dorson », malsatigita de la ekonomia krizo de la jaroj 1930-aj, blinde akceptis la frenezajn sloganojn de Hitler, kaj la junaj soldatoj de 1940, alivestitaj ol la francaj trovi ?is ankora ? sur la sama ?tupo de naciismo kiel en 1914. La franca laboristaro estis iom progresinta al homara moralo, la germana estis refalinta al la anta ?a ?tupo. Tio certe estis unu el la ka ?zoj de la spektakla malvenko de Francio en 1940. Tie oni vidas cetere, ke la plej forta ne nepre estas la plej prava, en moralo, kiel en aliaj homaj rilatoj.


6. KA ?ZOJ DE MORALA PROGRESO


Agnoskinte la tezon de fakta morala progreso, oni rajtas demandi sin, kiuj estas la ka ?zoj de tiu progreso, kaj ĉu oni povas vole agi sur ilin por akceli tiun progreson.
Oni povus paroli pri maturi ?o de la homaro, kiu okazus same kiel tiu de unuopaj homoj : post infaneco de primitivulo estus la adoleskeco (maturi ?a a ?o) de la mezepoko, a ? eble ?uste la krizoj de nia tempo estus tiuj de la adolesko, ktp. Sed tiaj romantikaj reva ?oj ne sufiĉas al mi. Mi serĉas la precizan kaj, se eble, pli racian klarigon.
Signon de moraleco montras la ekzisto de konscienco. Ekz. la e ?ropanoj, blankuloj kaj pli ?enerale la « sataj » popoloj nun sentas malbonan konsciencon anta ? la « tria mondo », la malsatanta. Tiu sento estas tre fre ?data (depost la dua mondmilito). Kaj tiu pli tikli ?ema konscienco venas de pli granda konscio.


Tiel ke la kerna problemo estas kompreni, kial la nuna homo havas pli akran konscion ol tiu de anta ? kelkaj jarcentoj.
Se kato havas pli klaran, pli ?ustan mondkoncepton kaj konscion ol fi ?o, kaj fi ?o ol ostro, kaj ostro ol vermo, tio ne estas por obei metafizikan teorion, sed ĉar ilia nervaro la ?grade en la biologia skalo, pli precize informas ilin pri la ĉirka ?a mondo, kaj ke ilia nervocentro (encefalo) ebligas al ili pli kaj pli ligi la informojn.


Kaj simile, se la moderna homo havas pli klaran mondkoncepton kaj konscion, kaj sekve pli tikli ?eman konsciencon, tion li ne ?uldas al kristanismo - kiel malhumile pretendas iuj teologoj - al tiu kristanismo kiu dum jarcentoj da plenpotenco tute ne sukcesis krei tiun konsciencon ĉe la homo, sed pli materiale al pli preciza informado pri la tuta homaro, al informado, kiu donas tujan konscion pri homa solidareco.


La mezepoka kamparano konis nur sian vila ?on, eble la apudan urbeton, kaj li informi ?is pri milito, kiam la malamika armeo trafis lian vila ?on kaj ?in plagis.
Hodia ?, se okazas inundoj en Hindio a ? tertremo en Japanio, ni jam vidas bildojn pri tio la postan tagon sur la televidiloj. La tuta homaro, eĉ la plej malproksima, estas multe pli reala, konkreta.


La konscio ĉe la vivanto kreskis kun ?ia nervaro, ?is atingi la homan konsciencon.


La konscion de la homaro kreskigis la komunikilaro kaj informi ?kapablo, ?is ?i atingas hodia ? universalon kaj eĉ - almena ? ?erme - homaran konsciencon.


Kaj la sputnikoj, nevideble karuselantaj super niaj kapoj, en ĉielo de nun kaj definitive malplena, certe pli efikis por krei homaran solidarecon kaj homecan konscion, ol la piaj predikoj promesantaj la saman ĉielon, kiujn dum jarmiloj remaĉis sorĉistoj kaj pre ?istoj...


Cetere, se oni iom pripensas, estas normale, ke tiel longe kiel regis preska ? plena malklereco pri fizika mondo, la homaro devis kontenti ?i per fantaziaj kosmogoniaj klarigoj kaj pri empiriaj moraloj, kristali ?intaj en dogmojn.
Sed hodia ?, eĉ se la scienco estas ankora ? multon lernonta, la konoj estas sufiĉaj por rifuzi tiujn religiajn kosmogoniojn, kaj la informado estas sufiĉe vasta por krei konscion - sen metafiziko - sur kiu povas ekesti konscienco kaj moralo vere homaraj.


Homara moralo ne povas esti - kiel la religia - skribita, statika, ?i estu dinamika, viva, da ?re repensota moralo, kiu evoluas kiel la vivo mem, sed tamen respektas kelkajn fundamentajn le ?ojn, kiel la vivo mem, ĉar ?i estas - nepre – en la naturo ; moralo, kiu adapti ?u al progresoj de fizikaj kaj homaj sciencoj.


Povas esti, ke iun tagon nia sennaciismo, hodia ? tiel avangarda, tiel nekomprenata de la meza homaro, aspektos reakcia… tiam iu pranepo nia anka ? serĉos alian pli puran moralon kaj filozofion.


Sed hodia ? ni estu certaj, ke nia sennacieca, homara agado kleriga, eĉ se modesta kaj tro modesta, estas sur la ?usta vojo, ?i ja estas unu el tiuj vojoj, kiuj kondukas supren (kiel dirus Teilhard de Chardin), kie ni renkontos aliajn, kiuj serĉas tiun saman kulminon la ? aliaj vojoj. Kaj iru ni ?in plu !


Georgo Lagrange
Junio 1962


el Sennacieca Revuo, 1963


(NB : Notoj kun numeroj estas tiuj de GL. La ceterajn aldonis la relegantoj de la komputilskanita versio).


[1Vd. « Evoluismo kaj Kristanismo », S. R. 1962.

[°« La socia enhavo de l’ ?az-muziko » legebla en la bro ?uro « Prelegoj kaj aliaj artikoloj » de Roland Levreaud, eldonita de SAT-Bro ?urservo/La ?te, 1997

[2Vd. « Cerbo, konscio, animo », « S-ulo » jan. 1962.

[° ?°Jesuo en P.I.V.

[3Estas evidente, ke tia besto neniam ekzistis sur la tero, sed nur en la imago de primitivuloj (la flugilhava ta ?ro de la Asuroj [Asirianoj en P.I.V. - noto de la relegintoj de la skanita versio], ekz.), ĉar la flugkapablaj bestoj estas ĉu vertebruloj, ĉu insektoj. Vertebruloj havas maksimume kvar membrojn, foje perdis du (baleno, apterigo), foje la kvar (serpento), kaj se ?i havas du flugilojn, restas al ?i nur du piedoj, egale ĉu sa ?ro, birdo a ? mamulo, ĉar kvar minus du estas du, eĉ en la biblia tempo. Kaj se la aludita besto estas insekto, kiel supozigas la kunteksto (?us anta ?e oni parolas pri akridoj, lokustoj kaj griloj), tiuj bestetoj nepre havas ses piedojn kaj kvar, a ? du a ? tute ne plu da flugiloj (formiko, pediko), sed nepre ses piedojn. Tiel do oni devas objektive konstati, ke la Sankta Biblio, kiu diras nur la Puran veron, ĉi tie diras infanecan stulta ?on.

[4Artur Köstler : « La Nulo kaj la Senfineco ».

[5Vd. S. Szathmari : « Voja ?o al Kazohinio » SAT 1958.

[°°°°Timur Lenk en P.I.V.

[6Corneille : « Horaco »

 

Sennacieca Asocio Tutmonda (SAT)

67 av. Gambetta
FR - 75020 Paris

Retadreso : kontakto_ĉe_satesperanto.org
Pri financa ?oj : financoj_ĉe_satesperanto.org
Retejo : http://satesperanto.org/
Tel : (+33) 09 53 50 99 58

Po ?tkonto n-ro 1234-22 K, La Banque Postale, Paris
IBAN : FR41 2004 1000 0101 2342 2K02 064
BIC : PSSTFRPPPAR
Konto de SAT ĉe UEA : satx-s
Konto de SAT ĉe PayPal : financoj_ĉe_satesperanto.org

Por renkonti ?i kun SAT-anoj en Parizo, informi ?u ĉe la sidejo de SAT-Amikaro

Se vi havas demandojn pri SAT, skribu al la SAT-oficejo en Parizo
a ? al via peranto

Pri teknikaj problemoj sur la pa ?o, skribu al pa ?o-aran ?ulo.

Privata ejo
Danke al spip

fabrikita en esperantio