B.Traven
Nokta vizito en la vepro
(rakonto)
Doktoro
Nepenetrebla ?angalo kovras la vastajn ebena ?ojn de la riverterenoj de Panuco kaj Tamesi. Nur du fervojlinioj trairas tiun je na ?dek mil kvadratkilometroj grandan parton de la meksika regiono Tierra Caliente. Tie, kie trovi ?as setlejoj, ili dense kaj timeme alpremi ?is al la malmultaj fervojstacioj. E ?ropanoj vivas tie nur tute unuope kaj kiel perditaj. La laciga unuformeco de la ?angalo estas interrompata de kelkaj longe entendi ?antaj ĉenoj de alta ?oj, kiuj estas prikreskataj de tropika praa vepro, kiu estas same tiom nepenetrebla kiel la ?angalo, kaj en kies profundo, kie ĉiam regas krepusko, ?ajne embuskas ĉiuj misteroj kaj hororoj de la mondo. Je kelkaj favoraj lokoj, kie estas akvo, estas kelkaj indi ?enaj vila ?etoj dissemitaj trans la altoj ; lo ?lokoj, kiuj jam tie estis, anta ? ol la unua blankulo enpa ?is la tiean teron. Ili trovi ?as tre malproksime de la fervojo. Sur azenaj karavanoj oni alportas la varojn, kiuj tie estas bezonataj, unuavice salo, tabako, malkaraj katunĉemizoj, tvirnaj pantalonoj, muslinovestoj, pintaj pajloĉapeloj por la viroj kaj nigraj katuntukoj por la inoj. En la inter ?an ?o oni donas kokinojn, ovojn, azenidojn, kaprojn, papagojn kaj sova ?ajn meleagrojn.
Tie mi lo ?as, profunde en la tropika vepro, sola, en primitiva kabano, kiun mi mem konstruis por mi, la ? la maniero de indi ?enoj, sen uzado de najloj.
Kvardek minutoj da rajdado alvenigis min al mia plej proksima blanka najbaro, kuracisto el Arkanso, kiu nomi ?is Wilshed. Ĉiuj ceteraj homoj de mia najbareco, el kiuj neniu lo ?is pli proksime ol tridek minutojn, estis plensangaj indi ?enoj. La plej proksima vila ?o estis dekunu mejlojn for. La plej proksima fervojstacio, kie lo ?is du blankaj familoj, sepdek mejlojn.
Dr-o Wilshed lo ?is en bangalo, simpla domo el tabuloj, kiu havis du ĉambrojn. Li vivis tie tute sola, praktikis iom da agrokulturo, havis tri bovinojn, cent kokinojn, dudek abelokorbojn, du ĉevalojn kaj tri mulojn. Du indi ?enaj familioj, kiuj lo ?is mejlon malproksime sur la deklivo de la ĉenalta ?o estis liaj plej proksimaj najbaroj. La viroj de tiuj du familioj estis okupataj kiel farmlaboristoj ĉe li.La plej grandan parton de sia tempo pasigis la doktoro legante. Kiam li ne legis, li sidis sur la verando de sia bangalo kaj rigardis fikse malsupren al la vasta ebenajo, kiu etendi ?is de la malsupro de la ĉenalta ?o ?is la fora horizonto. Ĝangalo, ?angalo, nenio krom ?angalo. De tempo al tempo la soleco de la vepro atakis forte miajn nervojn, ĉar okazis, ke mi dum du tutaj semajnoj ne vidis homan viza ?on. Se tio fari ?is tro eltenebla, mi migris supren al la doktoro, nur por vidi homon, por a ?skulti homan voĉon kaj senti, ke mi ne estas sola en la tuta mondo. Sed la doktoro estis silentema. La tropika vepro estas silentiga kaj pensiga, kaj la doktoro vivis tie dum homa ?o, ka ?i ?is tie, ver ?ajne, ĉar li ne povis elteni la homojn, a ? tial, ĉar li travivis seniluzii ?on, el kiu savi sin en la tropikan vepron estis la ununura solvo.
Ni sidis ofte dum horoj sur la ligna benko de lia verando unu apud la alia, sen tio, ke ni parolis vorton. Pri ni mem ni havis nenion por parolo, pri aliaj ni ne volis paroli ; kaj ĉar anka ? neniu el ni estis tiel arlekena trudi al alia sian percepton pri la mondo kaj okaza ?oj, ni efektive ne sciis, kion kaj pri kio ni parolu. Sed la silentemo de la doktoro estis tamen ofte timiga. Okazis, ke li komencis frazon, ĉar li havis la intencon rakonti pri traviva ?o, kiun li havis tie en la tropikoj. Sed, kiam la frazo estis parolita je duono, li bruligis sian pipotabakon kaj forgesis fini la frazon. A ? li subite pentis sciigi iun el siaj multnombraj aventuroj kaj per tio fordoni ?in el sia privata posedo. A ? li finis sian penson silente, dume li pensis, ke li diris ?in. Li ofte ne povis decidi, ĉu li diris ion a ? ĉu li nur pensis tion.
„Ĉu vi iam ajn verkis libron ?“ mi demandis lin iutage.
„Ĉu libron ?“ li respondis. „Ĉu libron ? Multajn !“
„Pri kio, doktoro ?“
„Pri tio ― kion mi vidis ĉi tie, kion mi pensis ĉi tie dum la jaroj, kion faris bestoj, kion bestoj eble ?atas, pensis kaj diris, kion la vepro rakontis al mi, kaj pri la muziko, kiun mi a ?dis ĉi tie.“
„Ĉu publikite ?“
„Neniam. Ĉiufoje, kiam mi finis libron, mi legis ?in, trovis la libron bona kaj dis ?iris ?in. Kial mi publikigu miajn librojn. Mi havis mian ?ojon kaj mian ?uon, kiam mi verkis ilin. Ĉu por la homoj ? Mi volus scii kial ? Tiuj havas tiom da bonaj libroj, kiujn ili ne legas. Kial mi donu al ili eĉ pli da ili ? Krome la homoj tute ne akceptus miajn librojn. Ili klarigus, ke mi estas sensenculo. Kaj mi devus eĉ kvereladi kun ili, por konvinki ilin, ke mi pravas, kaj ke mi parolis la veron. Almena ? estas tute egale al mi. Mi krome havas la konvinkon, ke la plej bonaj libroj, kiuj kiam ajn estis verkitaj, a ? surpapere a ? enspirite, estas tiuj, kiuj neniam estis publikigitaj. Post ĉiu publikigita libro embuskas io, kio ne parolas favore al la verko, kaj kio malhelpas la homon krei la plej bonan, kion li kapablas.“
Mi de tempo al tempo havis la senton, ke la doktoro jam mortis anta ? longa tempo, ke li mem ne scias, ke li estas morta kaj, ke li tial ankora ? tie sidas, ĉar neniu ĉeestas, kiu povas vidi, ke li estas morta kaj ĉar neniu venas por entombigi lin. Se oni zorgeme rigardas ĉirka ? si, oni facile trovas, ke fakte nur tiuj homoj estas entombigataj, kiuj havas heredulojn a ? por kiuj iu devas zorgi.
Se la doktoro estus rakontinta al mi, ke li sidas tie jam kvarcent jarojn kaj estis alveninta kun la unuaj blankuloj, mi estus akceptinta tion sen plia pruvo.
Biblioteko de la doktoro
Iumatene mi venis al la doktoro kaj li akceptis min tiel : „A ?skultu foje, Gale ! Vi scias, ke mi ne tre ?atas Usonon. La lando ĉesis esti tiu libera lando de la anta ?milita tempo. La milito por la libero de aliaj popoloj tute fu ?igis ?in. Jen tro da regado, tro da komandado, tro da malpermesoj, tro da le ?oj kaj svarmas tie de oficistoj, ?i fari ?is granda infanvartejo. Ka ?zo plia el multaj, kial mi revenos neniam. Sed nun mi devas entrepreni gravan voja ?on tien. Mi devas aĉeti ion, kelkajn librojn, kiujn mi ĉasas jam dum jaroj. Bonvolu esti tiel afabla translo ?i ?i dum mia foresto en mian kavernon. Se mi lasos la budon nelo ?ata, mi retrovos nek tegmenton nek kafotason, kiam mi revenos. La bonaj homoj ne povas rigardi najlon sen eltiri kaj kunpreni ?in, kiam ili havas okazon por tio.
„Tute ne estas problemo, doktoro, kompreneble mi translo ?i ?os“, diris mi.
„Tio estas en ordo. Prenu mian ĉevalon kaj alportu vian ioman fatrason. Ĉe vi oni ne romp ?telas, tie ja ne ?teleblas multe. Li ridetis. Kvankam li ankora ? ne vidis mian domon. Sed indi ?eno evidente rakontis al li, ke ?i estas nur kabano el herboj.
Post kiam mi transportis mian hava ?eton transen al li, li sidi ?is sur la ĉevalon kaj trotis al la fervojstacio, kie li povis meti ?in en stalon ĉe farmisto. Kiam li jam rajdis kvindek pa ?ojn, li turni ?is kaj vokis : „Ne forgesu preni la ovojn el la nestkorboj kaj melku la bovinojn. Malsatmorti vi ne povos. Vi trovos ĉion, kion vi bezonas, en la kestoj.“
Kelkajn horojn mi vagadis ĉirka ? la domo por povi orienti ?i en kazoj de bezono. En la kuro de la malfrua posttagmezo mi venis al lia biblioteko, kiu trovi ?is en krude prilaborita ?ranko.
La plimulto de la libroj temis pri la malnovaj meksikaj popoloj, pri ties historio, civilizacio kaj religio. Multaj el la libroj estis provizitaj per bildoj kaj mapoj. Jen libroj kaj nepublikitaj manskriboj, kiuj havis sian originon en la deksesa kaj deksepa jarcentoj. Tiu biblioteko havis grandan valoron, kaj la doktoro lasis ilin sub mia protekto sen eĉ nur mencii ilin, kvaza ? temus pri verkoj, kiuj aĉeteblas en ĉiu magazeno.
Mi vivis nun en tiu mirakla lando de multaj jaroj. Mi vivis kun indi ?enoj, kiuj ne scias, kio estas monero, kiuj ofertis al mi du grandajn nigrajn diamantojn kontra ? mia ĉasrevolvero, kiun mi tute ne povis fordoni, kaj tial mi ofertis al ili anstata ? tio ducent ormonerajn pesojn. Tion ili rifuzis kaj klarigis, ke la mono ne havas valoron. Multe mi lernis en tiuj jaroj pri la lando, ?iaj riĉoj, ?iaj blankaj kaj kuprokoloraj lo ?antoj, pri iliaj perspektivoj kaj evoluaj ebloj.
Sed pri la estinteco de la lando kaj ?iaj lo ?antoj mi sciis nenion.
Nova mondo levi ?as
Mi ?eti ?is sur tiujn librojn, tiel kiel tio eblas nur en tiu kazo, se oni dum kelkaj monatoj ne vidis libron kaj subite havas je nelimigita dispono librojn, kiujn oni sopiris legi de jaroj. Post malpli da tempo ol mi pensis, mi trovi ?is en la firmaj ligoj de tiuj libroj. Ili retenis min tiom katenita, ke mi forgesis kuiri mian man ?on. Mi trinkis la lakton tuj post la melkado, kaj mi glutis la ovojn nekuiritaj, por ke mi ne perdu tempon pri miaj libroj. Dum la tuta hela tago, kiam Suno ardis kaj oni sentis sin kiel en bakforno, kaj pli ol duonon de la nokto mi klini ?is super la volumojn, ĉasate de la timo, ke la doktoro povus reveni anta ? ol mi finlegos la librojn.
Ĉu eblis, ke homoj kaj popoloj de tiu speco ĉi tie surtere, kie mi nun staris, vivis, amis kaj suferis ? Ĉu efektive povas esti, ke sur tiu ĉi kontinento vivis homoj kaj popoloj de alta kulturo, ses mil jarojn anta ? tiu mistera legendeca tempo, kiun ni priskribas kiel la komencon de la homa socio ?
De nun mi rigardis la landon per aliaj okuloj ol anta ?e. Se indi ?eno hazarde preteriris a ? anta ? la domo demandis pri gluto da akvo, mi esploris zorgeme en lia viza ?o pri simileco al tiuj malnovaj re ?oj, princoj kaj tribestroj, kies bildojn mi vidis en tiuj libroj. Kaj efektive, mi trovis suprizigajn similecojn. Sed ne kontenta pri tio nur studi iliajn viza ?ojn, iliajn gestojn, la manieron de ilia irado, la intonacion de ilia voĉo, mi komencis enketi la homojn. Mi ne estis malmulte mirigita, kiam mi a ?dis, ke tiuj homoj bone konis la estintecon de sia popolo, ke ili konservis la rakontojn de sia popolo, siajn baladojn, la tagojn de siaj grandaj viroj, siajn religiajn legendojn per bu ?a rakontado de generacio al generacio. Multaj el tiuj indi ?enoj ankora ? pre ?is al siaj malnovaj dioj, dum ĉiuj ceteraj konfuzigis la centojn de sanktuloj, la Senpekan Koncipitecon tute ne kompreneblan por ili, tiel kiel la Triunuon same tiom nekomprenblan al ili, tiom kun siaj malnovaj religioj, tiel, ke ili en siaj koroj kaj imagoj havis la malnovajn diojn, dume ili sur la lipoj portis la nomojn de nenombreblaj sanktuloj.
Renkonti ?o en la ?angalo
Por ree iom retrovi ?i en la mondo, por iom mal ?ar ?i mian cerbon kaj por ne rigidigi miajn gambojn, mi iumatene survoji ?is por entrepreni longan migradon tra la bu ?o.
En vasta profundo de la vepro, en ĉirka ?ejo, kiu efikis sufokige sinistre pro la granda distanco al ĉiu homa lo ?ejo kaj pro la malproksimeco eĉ al la primitivaj vepropadoj , mi renkontis indi ?enon, kiu tie laboris kiel lignokarbisto. Mi neniam venus al tiu loko, se mi ne estus vidinta levi ?antan fumon, kies ka ?zon mi volis trovi.
Estis certe streĉa vivo, kiun havis tiu viro. Dum semajnoj vivi profunde en la vepro, tute sola, elmetita al sennombreblaj dan ?eroj, pri kiuj la vepro estas tiom riĉa, por povi fine liveri kelkajn ?ar ?ojn da lignokarbo, kiuj de li devas esti portata sur lia azeno al la vaste distritaj setlejoj por ricevi ridinde etan monsumon.
La indi ?eno sidis anta ? la fumanta termonteto kaj rigardis fikse la trankvile levi ?antajn fumkolonetojn. Li estis svelta viro, al kiu oni tamen devis koncedi respektindajn fortojn. Haki la ebonarbojn kaj pritranĉi ilin per hakado por la lignokarbigeja monteto postulas ĉion je forto, kion homo povas doni. Kaj praktiki tiun duran laboron en tropika sunardo, tio anta ?kondiĉas persiston de la korpo, kiun febli ?anta kaj pereanta raso ne povas realigi. Kio tuj frapis mian atenton je tiu viro pro strangaj ka ?zoj, tio estis la rimarkinde malgaja esprimo de liaj okuloj kaj la fajna membrigo de liaj belaj mallar ?aj manoj, kies rase tipa formo estis tiel rezisteme nedetruebla, ke la streĉa laboro de lignokarbisto ne povis influi ?ian noblan formon. Li havis maldikajn lipharojn kaj je la mentono lanugajn haretojn, kiujn li ver ?ajne rigardis kiel elkreskintan barbon. Mi sidi ?is al li, donis tabakon al li kaj ni interparolis iom post iom.
Vi ?uste divenis, sinjoro, miaj anta ?loj estis iam fieraj princoj inter la tribo de la panukesoj, respektataj vaste trans la limoj de la najbaraj triboj. La lasta el tiuj kura ?uloj estis pendumita de la hispanoj pro ribelo kontra ? la fremdaj regantoj. Se lia edzino kaj liaj infanoj ?ustatempe ne sukcesus fu ?i en la montojn, kien sekvi timis la hispanoj, mi ne sidus ĉi tie. Tio estis en la semajno, kiam la hispanoj inde festis masakron al mia popolo, per la pendumado de kvincent tribestroj, inter kiuj trovi ?is mia anta ?ulo.“
„Ĉu vi pensas, ke tiu lando iam ajn reatingos tioman potencon, kiel tiam, anta ? ol venis la hispanoj ?“
„La irado de nia popolo estas lanta. Ni havas tempon. La blankaj viroj ne havas tempon. Sed ĉu vi ne povas a ?di, sinjoro, kiel ĉiuj neblankaj popoloj de la tero movi ?as kaj streĉas siajn membrojn tiel, ke oni povas a ?di la klakadon de la artikoj trans la tutan teron ?
Iom necerte mi diris : „Kontra ? tio ni scios defendi nin.“
„Per kio ?“ li demandis trankvile kaj sen aludo de ironio. “Per kio ? Per via civilizacio, ĉu ? Tiu ne estas sufiĉe forta, sinjoro. Ĝi ja ne havas portantan ideon. Via civilizacio estas gvidata nur de ununura penso, kaj tiu estas : mono. Per mono oni povas fari negocojn, sed ne varmigi animojn.“
Mi kuris hejmen kaj denove ?eti ?is sur la librojn. Novaj demandoj trudi ?is al mi kaj mi serĉis solvojn, serĉis aludon pri tio, kio atendos nin. Sed, se ie, jen en tiuj libroj estis trovebla la ?losilo al tiu granda pordego, kies malfermo permesus al mi vidi la estontecon de nia raso.
Kvaza ? kiel en febro mi legis kaj legis, falis post noktomezo kvaza ? plen ?topita per plumbo en mian liton kaj ekstaris ĉe la unuaj sunradioj kun obtuzigitaj artikoj. Sed kiam miaj tempioj komencis marteladi, kiam mia sango rapidegis tra miaj vejnoj, kvaza ? ?i ĉiumomente bolus tro, mi devigis min perforte trankvili ?i kaj al pli konstanta studado. Tiamaniere mi tiris konsiderinde pli grandan gajnon el mia legado. Mi komencis serioze studi anstata ? nur legi.
Sed tamen mi vivis en alia epoko. Ĉar mi ne havis okazon paroli al homo a ? a ?di homan voĉon, mi forgesis la tempon kaj la lokon kaj mian propran personon. Mi povis paroli kiel tiuj personoj, kiuj aperis en la libroj. Mi povis vekigi en miaj imagoj ideojn pri la mondo kaj la vivo sen tio, ke konscii ?is la okaza ?o al mi mem.
Tiuj sentoj estis precipe fortaj vespere kaj en la fruaj noktaj horoj, kiam ĉiuj pordoj de la bangalo vaste malfermi ?is kaj la eterne kantanta vepro zumis en miaj oreloj.
Nokta vizito
Estis iuvespere inter la deka kaj la dekunua, kiam mi levis miajn okulojn de libro pri la civilizacio de la texcocos. Ne, por esti preciza, mi estis devigita levi miajn okulojn ; ĉar mi havis la senton, ke iu estas en la sama ĉambro kun mi, kaj ke mi estas observata de certa tempo.
Kiel mi venis al tia sento, tio estas sufiĉe stranga. Mia aktiva, mia aganta senso estis plene okupita pri la libro, kiun mi legis. Male al tio mia neaktiva senso, tiu nekonscia, zorgeme akceptis kaj firmtenis la okaza ?ojn, kiuj deruli ?is dum mia legado. Tiu nekonscia senso, en tiu kazo efikanta kiel protekta instinkto, fari ?is pli forta dum ĉiu sekundo kaj montris nepridubleblan ur ?on deflankigi mian atenton de la libro, kaj atentigi min pri io, kio povus esti dan ?ero por mi. Almena ? senpera dan ?ero ne estis, kion mi sentis atentofrape klare en mia subkonscio, kaj kio instigis min percepti anka ? la vokadon de la neaktiva senso kiel frapadon de tro streĉitaj cerboĉeloj, kiuj sopiris trankvilon. Sed la malaktiva senso montri ?is fine tamen kiel la pli forta, kaj per lasta forta atako ?i disrompis mian koncentradon kaj mia aktiva senco obeis al la obstina voko.
Mi turnis la kapon. En la mezo de la ĉambro staris indi ?eno. Neniu dubo, li staris tie de certa tempo. Lia rigardo fiksi ?is al mia viza ?o kaj li atendis taktoplene kaj pacience pri tio, ke mi ekparolu al li.
En tiu sekundo mi estis kapabla montri ?uste la linion, ja eĉ la vorton, kiun mi legis en tiu momento, kiam la viro enpa ?is la ĉambron.
Evidente la viro estis grimpinta supren sur la ligna ?tuparo, kiu kondukas al la verando kaj enpa ?is senbrue.
Ne estas tie la kutimo enpa ?i iun domon, eĉ se ?i estus kiom ajn primitiva, se oni ne anta ?e faris sin rimarkebla per saluto a ? voko kaj la enlo ?anto ne diris : „Pase !“ Envenu ! La plimulto de la domoj, kaj ĉiuj indigenaj ne havas pordon. Kaj, se ili havas tiun, ?i estas fermata per basto a ? ?nuro. Se oni irus eĉ nur ?is la malferma pordo sen anonci sin per brueto, oni pelus la enlo ?antojn ofte en la plej hontindan embarason, ĉar la kabanoj plej ofte havas nur unu ĉambron. Tiu viro certe kelkajn fojojn vokis por turni mian atentemon al si. Ĉar mi estis sinkinta tiom profunde en mian studadon, mi ne a ?dis tion, kaj li, kiu vidis min legi ĉe la malferma fenestro, venis tiam hezitante en la domon, ĉar li devis paroli kun mi pro iu ka ?zo kaj ne trovis alian eblon atentigi pri si.
Jen li staris, senmova kiel kolono. Kiam mi rigardis lin, li klinis genuon, tu ?is per plata mano la teron, levis poste la manon ?is sia hardislimo, turnante la internan flankon de la mano al mi kaj kun tiu gesto li levi ?is samtempe.
Jen stranga formo de mansaluto pensis mi, speco de salutado, kiun mi ankora ? ne vidis ĉe indi ?eno.
„Bonan vesperon !“ mi diris hispane al li.
„Nokto estas frida kaj longa“, li komencis paroli. „Porkoj ?enas min. Terure estas, ho, sinjoro, ne povi defendi sin. En ejo starigita kun sankta zorgemo, por esti sekura por la eterneco. Sed ?i disfalas kaj rompi ?as. Longa estas la nokto, tenebra kaj frida. Pripensu, ho, sinjoro, la porkoj. Porkoj estas hororo.“
Li levis sian brakon kaj mansignis al certa direkto.
Ne sciante, kion mi respondu, ĉar mi ne komprenis pri kio li parolis entute, mi klini ?is pri mia libro por gajni momenton da tempo por ordigi miajn pensojn, kiuj evidente konfuzi ?is. Estis efektive ne tute klara al mi, ĉu mia spirito trovi ?as en stato de febrosimila eksciti ?o kiel sekvo de la seninterrompa legado a ?, ĉu mi travivis veran okaza ?on. La pensoj komencis kirli ?i en mia cerbo tiom, ke mi ne povis decidi, kie la realo fini ?as kaj kie komencas la imago.
Nur por paroli ion, mi diris : „Kion vi fakte opinias ? Por diri la veron, mi tute ne scias pri kio vi parolas. Parolu interligite, kara viro.“
Sed li jam foriris, tiel sensone kiel li alvenis. Per unu salto mi estis ĉe la pordo. Mi volis konscii ?i, ĉu miaj sensoj estas jam tiom trostreĉitaj, ke ili ensorĉas fantoma ?ojn al mi a ?, ĉu ?us mi vere vidis homon kaj parolis kun li.
Dank’ al la dioj, mi estis sana. Mia spirito estis klara : Tie, en la pala lumo de pleni ?anta Luno mi vidis forpa ?i lin, simile al ombro. Granda li ne estis, li havis knabecan figuron, li estis svelta, kun pura nemiksita indi ?ena sango.
Mi reiris al mia tablo kaj provis memori liajn vortojn. Estis sufiĉe strange, mi ne povis retrovi liajn vortojn. Kaj envenis en mian kapon, ke li ne parolis hispane, ke li ne uzis lingvon, kiun mi konas ; sed tamen mi tute komprenis lin, la enhavo de liaj frazoj estis klara al mi, nur la kunteksto mankis al mi.
Ĉu lia saluto ne estis la sama, kiu estis uzata ĉe la malnovaj indi ?enaj popoloj ? Sed tio estis ja evidenta sensenca ?o. Miaj libroj konfuzis miajn pensojn.
Tamen, nun revokante lian aperon en mian memoron, mi konstatis, ke li estis vestita en ĉifonoj. Tio ne estis atentofrapa, ĉar la plimulto de la indi ?enoj iradas en di ?siritaj pantalonoj kaj ĉemizoj. Ĉemizoj, ĉemizoj, ĉu ? Ne, li surhavis nek ?ustan pantalonon nek ?ustan ĉemizon. La ĉifonoj, kiuj pendis de li, aspektis kiel la trivitaj postresta ?aĉoj de tre multekosta pramalnova ?tofo ; stranga fantasta teksa ?o tia, pri kia mi apena ? memoris, ke mi iam ie eble vidis ?in, a ? nur en muzeo.
Sed neniu dubo ekzistis pri tio, ke liaj brakoj, tiel kiel la maleoloj de liaj piedoj estis ornamitaj per oraj piedringoj, ke li havis kolĉenon, kiun faris ora ?isto, kiu estis granda artisto.
Kaj tamen, des pli klare revenis ĉiuj detaloj en mia memoron, ju pli klare fari ?is al mi, ke mi vidis nenion el ĉio ĉi, pri kio mi supozis, ke mi fari ?is atentema pri ?i. Mi nur ekipis la povran indi ?enon kun ĉiuj tiuj ekstera ?oj, kiuj estis rekonilo de tiuj popoloj, pri kiuj mi ?us legis. Estas nun vere la lasta momento, mi diris al mi mem, fini nun serioze tiujn aferojn por reveni sur la vojon al mia jarcento kaj al la sobra mondo, en kiu la po ?tsakoj kun bruado estas ?etataj kelkajn milojn de mejloj malproksimen tra la aero.
Mi klake malfermis mian libron kaj enliti ?is.
Rimarko :
Texcoco estas nun urbo en Meksiko, kun plena nomo : Texcoco de Mora
Tri porkoj
Je la sekva mateno mi rimarkis tri porkojn. Du nigraj kaj flava, kiuj vagadis ĉirka ? la domo. Mi jam vidis ilin dum du a ? tri aliaj okazoj. Sed nun mi rigardis ilin kun intereso, ĉar ili memorigis min pri mia vizitinto el la lasta nokto, kiu parolis pri porkoj. Sed, kiun rilaton tiuj porkoj havis kun li, mi ne povis eltrovi.
Certe ili estis la propra ?o de unu el la indi ?enaj familioj, kiuj lo ?is pli malsupre de la montoĉenoj.
La porkoj tie apena ? estas nutrataj, ili anka ? ne havas stalon, tial ili devas ĉirka ?vagadi kaj mem serĉi sian man ?on. Sian posedanton ili ekkkonas nur je tio, ke li donas al ili akvon, ke li ligas ilin de tempo al tempo al arbo kaj fine, post kiam li ?etis dum du semajnoj du sakojn plenajn de maizo al ili, kondukas ilin al la loko de ilia destino. Sed ne okazas, ke porkoj vagadas tro malproksime de sia posedanto, ĉar en lia proksimo ĉiutempe povas fali kulerpleno da kuiritaj fazeoloj anta ? la pordon, kiun porko ne volonte malhavas.
Ĉiukaze mi ne povis konstati rilaton inter tiuj tre nature aspektantaj porkoj kaj mia vizitinto. Se estis liaj porkoj kaj li ne deziris, ke ili ĉirka ?vagadu ĉi tie supre, tiukaze estis lia negoco kaj ne mia okupi ?i pri sia brutaro. Krome, se mi bone pripensas tion, estis tre strange, ke la viro min molestis meze de la nokto pro siaj porkoj.
Sed almena ? tion mi povis fari por la viro. Mi ?etis kelkajn ?tonojn al la porkoj, kaj ili forlasis la anta ?lokon anta ? la bangalo. Sed ili ne kuris malsupren de la pado, kiu kondukus al iliaj posedantoj, sed ili deturni ?is post certa tempo de la pado kaj trotis al monteto, kiu trovi ?is tricent pa ?ojn for de la domo kaj, kiu plene estis prikreskata per densa arbusta ?o.
Ŝajnis, ke ili tie proksime trovis sufiĉe da man ?o, ĉar mi rimarkis, ke ili rampadis en la arbusta ?o dum certa tempo ?is mi perdis ĉian intereson pri ili kaj kontrolis la kokinajn nestojn, ĉar mi ekmalsatis.
Dua vizito
Tri tagojn poste, kiel kutime sidante ĉe miaj libroj, ĉirka ? la dekunua nokte, mi havis subite la saman strangan senton, kiu subite maltrankviligis min, kiam la indi ?eno venis en mian domon.
Frostotremo kuris trans mian dorson, kiam mi, rigardante flanken, vidis stari mian indi ?enan vizitinton, kiu rigardis min silente, sed fikse observante.
Sed tiu sento de malagrableco tuj perdi ?is, ĉar kaptis min kolero, kiun ka ?i mi penis neniel, kiam mi demandis la viron : „Sed kiel vi envenis ĉi tien ? Kion vi fakte pensas, ke vi permesas al vi tiajn liberojn ? Tio ĉi tie ja ne estas publika konstrua ?o. Tio estas privata domo, ĉu vi komprenas tion ? Kaj mi deziras, ke vi respektu ?in kiel privatan domon. Kion, mil diabloj vi efektive volas ? Se vi serĉas porkopa ?tiston, jen ĉirka ?rigardu ie aliloke. Mi ne ?atas porkojn.“
Mi brue elkraĉis la vortojn, sed pli pro tio, por ke mi regajnu mian sekurecsenton kaj por ke mi forigu tiun frostotremon, ol pro tio dolorigi la viron .
Li fikse rigardis min per vaste malfermitaj okuloj kaj kun viza ?esprimo, kvaza ? li unue devus memgardeme serĉi la sencon de miaj vortoj anta ? ol li povus respondi.
Tiam li diris :“Anka ? mi timas porkojn. Ili estas tiom teruraj ! Ho, tiom teruregaj !“
Bruske mi klarigis : “Tio ne koncernas min. Mortbatu la bestojn kaj elkuiru la grason, se ili estas maloportunaj al vi. Sed lasu min finfine en paco pri tio.“
Mi rigardis al lia viza ?o. Liaj okuloj rigardis tiel malgajaj, ke mi sekrete havis fortan kompaton.
„Ĉu vi vidas, tie, ho, sinjoro !“ Li mansignis al unu el siaj suroj. Ĝi aspektis terure ! Kelkajn colojn super la maleolo trovi ?is terura vundo.
„Tion faris la porkoj. En lia voĉo nun sonis tono, kiu faris ?in malfacile al mi ne komenci plori. Mia tro lacigita cerbo komencis ven ?i sin.
„Ho ve, terure ! Ho ve, terurige ! Kaj scii samtempe, ke oni estas tute senhelpa, tiel, ke oni eĉ povas gardi sin kontra ? tiaj bestaĉoj. Petegu ĉiujn sortopotencojn, ke ne okazu simila sorto al vi. Ne longe da ?ros ?is tiuj teruraj bestoj ron ?os mian koron, kaj ili man ?aĉos miajn okulojn ?is venos tiu tago de hororo, kiam ili ?mace sorbos mian cerbon. Ho, sinjoro kaj amiko, ĉe ĉio, kio estas sankta al vi, helpu min. Savu min el mia senekzempla torturo. Mi suferas pli ol homo povas elteni. Kion mi diru plu por konvinki vin pri miaj doloroj ?!“
Nun mi finfine sciis, kio estis la celo de lia vizito. La viro pensis, ke mi estas la doktoro. Estis ?enerale konate, ke la doktoro ne praktikis ; sed ĉar la plej proksima kuracisto lo ?is ĉirka ? okdek kvin mejlojn for, dr-o Wilshed je deziro en tre gravaj kazoj servis per unua helpo. Evidente la viro havis terurajn dolorojn.
Post longa serĉado mi trovis en kesto la medikamentojn. Mi elprenis pansobendon, kotonan lanon kaj ungventon.
Kiam mi nun proksimi ?is al la viro por banda ?i lin, li retroiris du pa ?ojn kaj diris : „Tio estas sensenca. Estas la porkoj, kiujn mi timas kaj kiuj turmentas min, ne la vundo, kiun mi apena ? atentas. Tiu vundo estas por mi nur la signo pri tio, kio ankora ? sekvos.
Ne atentante lian rifuzon, mi kaptis energie lian kruron. Sed mi kaptis nur aeron. Iom konfuzigite mi rigardis supren, kaj mi perceptis, ke la viro retroiris ankora ? pluan pa ?on. Ridinde, kiel facile oni trompas sin mem, mi povus ?uri, ke mia kaptanta mano estis je la sama loko, kie staris lia gambo.
Mi rezignis pri mia kuracista helpo kaj iris al al tablo, kie mi haltis kaj observis lin.
„Tio estas tute mirindaj ornama ?oj, kiujn vi portas“, mi diris. „Kie vi ricevis ilin ?“
„Mia nevo sur min pendigis ilin, kiam mi devis forlasi lin.“
„Ili ?ajne estas tre malnovaj, antikva laboro.“
„Ili estas tre malnovaj“, li konfirmis. „Ili apartenas al la trezoro de mia re ?a familio.“
Mi ne povis eviti rideti, kion li ?ajne ne rimarkis. A ? li estis tro ?entila por vidi tion. Jen gajigaj uloj... tiuj indi ?enoj en ĉifonoj, lo ?antaj en mizeraj herbokabanoj, malofte en la posedo de kelkaj necesaj moneroj por aĉeti krudan ledon por sandaloj al si... sed tamen ili havas diamantajn ringojn sur la fingroj.
Ree mi komencis konfuze miksi la sobran realecon kaj la enhavon de la libroj, kiuj rabadis la spiron al mi.
„Mia nevo donis ilin al mi.“ Sed tio estis ja kutimo ĉe la aztekoj, ĉe la panukesoj, ĉe multaj aliaj indi ?enaj popoloj, kie ne la filo, sed la frato a ? la nevo estis la heredinto de la trono. Tiel tio ne funkcius plu. Mi devis iri inter homojn ; la soleco de la tropika vepro malbonfartigis min, speciale tiukaze, se mi faris nenion alian krom legi tiujn librojn.
„Nun mi devas foriri !“ Li interrompis miajn migrajn pensojn. Ne forgesu, ke estas la porkoj, sinjoro mia. Kelkaj grandaj pezaj ?tonoj sufiĉos. Estas tiel dure devi peti pri helpo, sed mi ne povas defendi min, mi estas ja tiom senhelpa.“
El liaj malgajaj okuloj ruli ?is ploroj lante malsupren de lia viza ?o, kvankam li penis reteni ilin.
Tiam li levis manon, kondukis ?in al siaj lipoj, levis ?in alte super sian kapon kaj tenis la internan manplaton dum iom da tempo turnite al mi. Kaj mi rekonis, ke lia mano estis de nobla formo, kiun mi vidis ie. Sed kie, mi ne povis memori. Je la unua fojo mi rimarkis, ke li havas barbon, kiu ja sufiĉe kovras la mentonon kaj la vangojn, sed tamen aspektas tre maldensa. Sed kvankam mi ne memoris, ke mi iam vidis tian barbon, li tamen vekis ion en mi, kio estis ligita kun strange parolitaj frazoj, pri kiuj mi komencis cerbumi sen povi trovi ?in.
Mi de ?iris min de tiu konfuziga pensoĉeno por demandi la viron pri lia lo ?ejo, kion scii subite ?ajnis al mi tute senka ?ze ege grava.
Sed li jam foriris.
Mi saltis al la pordo.
„Efektive ! Li pa ?as kiel re ?o !“ mi diris al mi mem, kiam mi rigardis kiel li iras sur la pado anta ?en.
Kiel mirinde bela estis la nokto ! Ĝi estis vestita en la magian ar ?entan brileton de Plenluno, kiu staris krute super mia hardislimo. La ensorĉiga suno de la tropika nokto. La a ?oj videblis en tiu lumo kun tia horora akreco, kvaza ? tuj devus okazi io nekredebla. Estis atendado en tiu lumo, kvaza ? tiuj akre iluminataj kaj terure vivante aperantaj fantoma ?oj per la sekva spirtiro elpu ?us ?rikan krion por vigligi el dormo la ombron, kiu peze kaj nigre kaj potence ?ar ?is ties piedojn. Kaj la krio pendanta en la aero falis sur mian koron kaj haltis ?in kiam la indi ?eno ekstaris, sin turnis kaj montris al mi sian viza ?on, sur kiu mi povis vidi ĉiun linion, kaj eĉ ĉiun poron, kvankam li preska ? estis tricent pa ?ojn malproksima.
Nun li levis la brakon kaj mansignis al tiu monteto, kien fu ?is la tri porkoj, post kiam mi forpelis ilin per ?tonoj.
Tiam li forlasis la padon kaj iris renkonte al la monteto. La arbusta ?o estis tiom alta, kiom liaj ?ultroj. Lante li supreniris sur la monteton ?is li atingis la alton, kie la densa arbusta ?o estis tiom alta, ke ?i estis multe pli alta ol lia kapo kaj ?i faris la impreson al mi, kvaza ? glutis lin la arbusta ?o ; ĉar mi ne plu vidis lin.
Malkovro
Tuj kiam Suno levi ?is je la sekva mateno, mi prenis mian maĉeton kaj trahakis padon al tiu monteto. Kiel ajn zorgeme mi esploris la arbusta ?on, mi tamen ne povis trovi la vojon, kiun la indi ?eno iris dum la pasinta nokto. Nenio estis terentretita, neniu branĉo derompita. Estis dura tasko sekvi lin sur lia vojo. Mi intencis viziti lin en lia kabano. Eble mi povus ?an ?i unu el liaj unikaj ornama ?oj kontra ? paro da botoj a ? ĉemizo a ? sela ?oj.
Atinginte fine la monteton, mi faris strangan malkovron : La monteto ne estis natura amaso da tero a ? rokobloko kiel mi supozis, sed ?i estis artifike konstruita el prilaboritaj ?tonoj kaj mortero. La ? la aspekto, ?i estis kelkajn jarcentojn malnova. La dorna densa arbusta ?o tute kovris ?in kaj radiki ?is en la muroj kaj perforte enkreskis la murojn. Tiu neatendita malkovro tute forgesigis min postkuri la indi ?enon.
Mi batis la arbustojn teren kaj malkovris pluan trovon. Ŝtonaj ?tupoj kondukis en orienta direkto sur supra ?on de la monteto. La monteto mem estis iom pli alta ol tri metroj. Supre ?i havis kvarangulan ebenan areon, kiu lar ?is tri metrojn sur ĉiu flanko.
Unu flanko de la monteto estis trafosita, kaj ĉar tie la arbusta ?o estis tretita teren, tiu trafosado ?ajne okazis anta ? mallonga tempo. Neniu dubo eblas, la porkoj ka ?zis tion denove, kiam ili tie pigre vagadis. Kiam mi postkuris la spurojn de tiu trafosado, mi trovis, ke la porkoj fosis sin tra la muro, kiu ĉe tiu loko komencis disfali kaj staris nudigita.
Se ie, jen tie ka ?i ?is la sekreto, kiu okupis min. Tie troveblis la klarigo por ĉio, kio okazis en la lastaj tagoj.
Mi rapidis hejmen kaj alportis pioĉon kaj ?ovelilon.
Ŝtonon post ?tono, bulon post bulo mi elrompis ?is la truo estis sufiĉe granda por trapremi mian supran korpoparton. Mi ekbruligis alumeton.
Sed apena ? ?i ekflami ?is, mi lasis fali ?in per neartikulaciita krio kaj elpremi ?is tiom rapide, ke miaj ?ultroj, la brusto kaj la dorso kovri ?is per sangantaj skrapvundoj. Tiam, en la hela sunlumo, sidante anta ? la truo kaj retrovante mian spiron, mi pensis, ke okuloj povas esti sufiĉe malfidindaj.
Origine mi havis la intencon lasi la monteton netu ?ita en tiu formo, en kiu mi trovis ?in. Sed nun ne restis alia elekto al mi. Mi havis la taskon malfermrompi la pinton de la monteto, por ke la blindiga taglumo fluu en ?in kaj tiel rabu al la interno de la kaverno la nelelteneblan fantomecon.
Pli banalaj a ?oj ol tio, kio ka ?i ?is en tiu kaverno, povas ka ?zi pli profundan hororon en la ?angalo a ? la vepro. Dudek centimetrojn granda nigra skorpio per haroj kovrita, kiu en ?teli ?is en la tendon a ? en la kabanon, plenigas onin sufiĉe ofte per pli granda hororo ol la renkonti ?o kun jaguaro, se oni havas nenion plu en la mano krom bastono. Mi decidis tuj eklabori. La nedifinita apero en mia soleco kaj speciale nokte eble pli povus ?ar ?i miajn nervojn ol la klara, firme ĉirka ?limigita scio, eĉ se ?i montri ?us kiel ajn timiga.
La panukeso estas morta
Ĉirka ? tagmezo spite la ardon mi jam tiom multe fosis, ke la enhavo de la kaverno ku ?is malferma en la hela lumo de la tago.
Estas tute certe la vero. Mi estis nek mense handikapita nek mi revis. Se mi dubus, la blazoj je miaj manoj kaj la laceco de mia korpo konvinkus min pli bone.
Jen en tiu kaverno, kies masona ?o estis tiel dense kunigita, kvaza ? ?i estus la plej bona betona ?o, trovi ?is mia vizitinto, tiu indi ?eno, kiu dufoje nokte interparolis kun mi en mia domo. Li sidis sur la tero en la kaverno en ka ?ranta situo. La kubutojn apogis la genuoj. Lia klini ?inta viza ?o estis kovrita per liaj manoj.
Li estis morta. Morta jam dum kvarcent a ? kvincent jaroj, eble eĉ multe pli longe. Kaj li estis entombigita kun apena ? priskribebla zorgemo, el kiu parolis amo kaj respekto samtempe. La kaverno estis sufiĉe hermetika ?is anta ? malmultaj tagoj, kiam la porkoj komencis fosadi tie. Lia aspekto ne estis simila al egipta mumio. Li multe pli aspektis tiel, kvaza ? li mortis nur anta ? tri tagoj.
La ĉifonoj, per kiuj li estis vestita, aspektis en la hela taglumo eĉ multe pli multekostaj kaj pli valoraj, pro ilia origina deveno, ol en la nokto. La ornama ?oj, kiujn li portis, estis majstroverkoj de alte evoluita ora ?ista arto, kaj mi neniam anta ?e kie ajn estis vidinta laborojn de tia perfekteco.
Subite mi rimarkis, ke unu el liaj suroj estis priron ?ita kaj ?uste je tiu loko, kiun li montris al mi en la pasinta nokto. Neniu sango videblis, spite al tio, ke la porkoj jam atingis la oston. La karno de lia brusto, de lia viza ?o kaj de liaj suroj estis dura kaj dum pripalpado senti ?is kiel ligno. Mi ne povis klarigi al mi, kiun altirforton al porkoj povus havi tiu ligneca karno, kiu evidente entenis eĉ ne la plej etan nutra ?valoron. Sed estis ja almena ? eble, ke porkoj rilate al tio, kio gustas bone, havas alian opinion ol ni supozas kutime. La ka ?zo, kial la korpo sin tiel bone konservi ?is, estis facile klarigebla : La kaverno estis tute hermetika kaj la tero ĉirka ?e entenis kemiajn substancojn, kiuj efikis konservige al la korpo, post kiam ili en formo de fajnaj eretoj trapenetris la masona ?on. Ver ?ajne anka ? la konservigilo, kiu estis uzata ĉe la mumiigo de la korpo estis de alia konsisto kaj efiko ol tiu, kiun uzis la egiptoj.
Denove kaj denove mi rigardis mian trova ?on. Li ka ?ris tie tiel vivofre ?a, ke mi atendis ĉiumomente, ke li levos la kapon, ke li ekstaros kaj komencos paroli kun mi.
El tero vi estas farita
Senkompate Suno katapultis siajn fajrajn ondojn malsupren, kaj mi ekpensis, ke tiu arda varmego povus dama ?i al mia tre valora trova ?o, se la korpo estus tro longe elmetita al la akra sunlumo.
Mi alportis el la domo grandan keston por meti la korpon en ?in kaj por poste ensekurigi tiun. Honeste dirite, estis ne tute klare al mi, kial mi faris ĉion tion, kial mi ne volis lasi la korpon tie, kie ?i ripozis jam dum multaj jarcentoj. Sed la malsano, kiu jam ka ?zis tiom da malfeliĉo, kiu tiom da senanimeco portis en nian kulturon, tiu muzeopasio kaptis min. Mi vidis mian nomon presitan en sciencaj gazetoj, mi vidis stari min ĉe la prelegopulto, ĉeflanke blankan tola ?on, vidis pluvadi sur min la leterojn de redaktejoj de grandaj gazetoj sur min, kiuj petegis min pri artikoloj, kaj kiuj lasis la liberon al mi, decidi la alton de la honorario, mi vidis la muzeajn direktorojn kun fabelecaj sumoj batali pri mia trova ?o kaj mi vidis stari dolarmilionulojn modeste anta ? mia pordo kaj oferti al mi blankajn ĉekojn por tio, ke ili povu vidi siajn privatajn kolektojn sur la unuaj pa ?oj de la novjorkaj gazetoj kaj ?urnaloj.
Kaj tamen ĉiuj tiuj materiaj perspektivoj lasis min tute frida, kaj ili tiom rapide forlasis mian spiriton, kiom ili, apena ? postlasinte spuron, estis venintaj. Ankora ? nun mi scias tute precize, ke mia agado, sen havi certan penson pri la kialo, sin tiel mekanike disvolvi ?is, kvaza ? tute ne eblus alie. Tamen mi sciis, ke mi agis sub neniu sugesto, de kia ajn maniero kaj deveno ?i eble estis.
Kun zorgemo mi ekagis. Ĉar la kaverno ne estis sufiĉe malproksima, por meti la keston apud la korpon en la kava ?on, mi saltis malsupren por levi la korpon sur la randon de la kaverno.
Sed apena ? mi komencis kapti la korpon, miaj manoj kunklakis, kvaza ? ili ĉirka ?brakis aeron, ĉar inter miaj manoj la korpo ?an ?i ?is en polvon. Postrestis nenio alia de ?i krom malgranda, tute eta amaseto da polvo, kiu, se mi kunskrapus ?in, ne estus pli granda ol pugno.
Ne pasis pli ol dudek minutoj, de kiam mi trovis kaj pripalpis la korpon, kiam ?i ankora ? estis dura kaj senti ?is kiel ligno. Ĉio, eĉ la multekostaj teksa ?oj, la nigra hararo de la kapo kaj de la barbo, la fingraj ungoj, tiel surprize ?an ?i ?is en fajnan flugcindron, kvaza ? giganta fajro kun la rapideco kaj koncentri ?o de fulmo forbrulus pajlotigon.
Mi gapis sur la etan amaseton da cindro, kiu fari ?is pli kaj pli simila al la tero falinta planken dum la elfosado de la kaverno, dum mia rigardo al la sabla tero. Kun certeco mi jam ne povus diri, kio estas sablo kaj kio cindro.
Estis sensence stari tie ankora ? pli longe en la tagmeza pa ?zo. Son ?o mistifikis min ; mi komencis veki ?i kaj mi penis klare kaj trankvile elpensi rimedon, kiu povus liberigi min de tiuj paranojaj imagoj, kiuj hantis min. Mi sentis klare, ke mi ekmalsani ?is. La vepro staris horore minace ĉirka ? mi, same tiel minace staris super mi la ardanta Suno, simila al senkompata malamiko, kiu vorante kaj ron ?ante boras sin en mian cerbon. La homoj jam anta ? cent jaroj forlasis Teron, min ili forgesis voki kaj kunpreni, ĉar mi estis tro profunde en la vepro, ĉar ili pensis min morta.
Sed...
Ho, Suno, Luno kaj ĉiuj steloj, liberigu min el miaj turmentoj ! Kio, pro ĉiuj vivantoj kaj mortantoj, estas vero ? Tie, anta ? miaj piedoj ?i trembrilas kaj scintilas tiel gaja en la sunlumo, tiel promesplena kaj tiel trankviliga ! La ornama ?oj de la indi ?eno. Ili ne disfalis en cindron, kaj se ili ĉeestas ― kaj ili vere kaj efektive ĉeestas, ĉar mi sentas ilin en miaj manoj ― , tiukaze anka ? la indi ?eno ĉeestis kaj mi estas ja sufiĉe sana kaj scias, kion mi faras. Mi rapidas al la domo. Kun la ?ojo pri la denove donacita vivo enkore mi rigardis kaj studis la malgrandajn artverkojn. Tiu studado plenigis min kun devoteco kaj respekto pri la artistoj, kiuj povis krei tiajn mirinda ?ojn, kaj kiuj ne postlasis siajn nomojn.
Fine mi volvis la a ?ojn en paperon, faris malgrandan pakedon, kiun mi ferm ?nuris kaj metis ?in en malplenan ladskatolon, kiun mi supre metis sur la librobretaron.
Anta ? sunsubiro mi iris ankora ?foje al la kaverno kaj fermis ?in per tero kaj ?tonoj. Mi faris tion por malhelpi, ke en ?eti ?os ĉirka ?vagantaj ĉevaloj kaj muloj, kiuj rompos al si la membrojn kaj poste sen helpo restos ku ?anta en ?i.
La tutan vesperon mi pasigis per tio revoki ĉiujn okaza ?ojn de la lastaj tagoj kaj precipe de la aktuala tago, kaj ordigi ilin, por ke ne sukcesu al ili konfuzigi min. Pro tio, ke mi havis neniun, kun kiu mi povus paroli, sur kiun mi povus ?ar ?i parton de mia eksciti ?o, mi estis devigita ob ?eti ĉiujn kontra ?dirojn, klarigojn kaj supozojn nur al mi mem, por eki interparolon.
Meznokto delonge pasis, kiam mi iris liten, ekscitite kiel infano je la kristnaska vespero. Elĉerpite kaj lacigite, sekve de la streĉa taglaboro kaj la animaj ekscitoj de la lastaj dudek horoj, mi tuj ekdormis.
Son ?oj
Mia dormo estis ia ajn, nur ne softa kaj trankviliga. El peza kaj kaosa son ?o oni ĉasis min en alian tian. Neniu el miaj son ?oj estis dolĉa, ja eĉ ne enuiga a ? ĉiutaga. Sed ĉiu havis sian kulminon, kaj se tiu kulmino estis atingita, mi eksaltis supren, nur por ree endormi ?i, kun neniu alia senco krom tiu tuj denove esti ĉasata en son ?o ?is la fino. Estis tute la ?nature, ke ĉiu son ?o trovi ?is en proksima rilato al la aferoj, kiuj okupis min tiom ekstreme en la lastaj tagoj.
Mi vidis migri min tra la viglaj foiroj de la malnovaj indi ?enaj urboj, sed ne eblis al mi trovi tion, kion mi devis havi tiom nepre necese. Kaj ĉiam, kiam mi supozis, ke mi trovis ?in, mi malkovris, ke mi forgesis, kio ?i estis. Nun mia menso komencis streĉe labori por tio, kion mi bezonis, revoki en mian memoron. Poste mi iris al vendostando kaj aĉetis ion. Sed, se mi havis ?in enmane, mi konscii ?is, ke mi volis aĉeti ion tute alian. Mi metis la objekton, kiun mi subite tute ne konis en po ?on, sed mi trovis, ke mi ne posedas po ?on je miaj vestoj. Nun oni volis, ke mi pagu, kaj kiom ajn mi serĉis, mi ne povis trovi la semojn de la kakaoarbo, kiuj estis la mono, per kiu mi devus pagi. Ja kion ajn mi prenis enmanen, estis pipraj grajnoj a ? formikoj a ? fingraj ungoj. Kaj poste ĉasis min preska ? tute nudaj foirplacaj policistoj kaj persekutis min kiel foirtrompinton. Mi rapidegis kiel simio tra la ?angalo, kie la volvoplantoj kaj kaktosta ?doj provis firmteni min, kie mia ha ?to estas ?irita de ni en grandaj pecoj de la korpo pro la dornoj kaj pikiloj, kiuj ĉiuj trudi ?is en mian vojon. Kaj kien ajn mi pa ?is, estis serpentoj, grandegaj araneoj, gigantaj skorpioj, grandaj lacertoj, kies bu ?o estis duone tiom malferma, kiom ilia korpo estis longa, dume post mi hurlis la nudaj policistoj kiel lupoj kaj kriegis kaj metis policajn tigrojn en mian spuron. Nun mi devis grimpi altan rokon, kaj kiam mi estis supre kaj grego da pumoj kaj vulturoj ?uste volis kapti min, mi falis en profundan ravinon. La falado da ?ris multajn horojn, kaj dum la falo mi vidis kiel la policanoj vestitaj per papagaj plumoj alfajfis la oposumojn, kiuj servis al ili kiel polichundoj kaj tiam kun muziko mar ?is hejmen, kie ili arestis la komerciston, al kiu mi ?uldis tri kaj duonon de kakaofaboj, kaj vendis lin ĉe la apuda stando kiel sklavon. Intertempe mi atingis la grundon de la ravino. Mi surbati ?is tiom forte, ke mi veki ?is kaj vidis la ravinon tute hele lumigata. Sed estis Luno, kiu trovi ?is en mia ĉambro, kaj trankviligite pri tio, mi tuj ree endormi ?is.
Nun mi batalis flanke de la hispanaj konkeruloj kaj la aztekoj arestis min. Oni kondukis min en la tempon por oferi min. Pastroj metis min sur la ofer ?tonon kaj tenis min firme. La ĉefpastro venis al mi por ?iri la koron el mia brusto kaj por ?eti ?in al la terure aspektanta dio anta ? la orajn piedojn. Mi vidis kiel la dio rikanis al mi kaj okulumis per la okuloj, kvankam li estis el ?tono. Tiam la ĉefpastro kuspis la manikon de sia vesto, kaptis min brutale per la maldekstra mano je la mentono kaj ?iris mian kapon malanta ?en, dum li pu ?is per la dekstra mano la tranĉilon el obsidiano en mian bruston, dum mi veki ?is.
Sed tuj mi ree endormi ?is kaj batalis nun flanke de la tabaskanoj. Mi retrovi ?is en la kaptiteco de la hispanoj, oni kondukis min anta ? ilian milittribunalon kaj oni verdiktis min je la perdo de amba ? manoj, kiujn oni detranĉis per malakra po ?tranĉilo. La brakoj senti ?is poste tute obtuzaj, mi veki ?is kaj en miaj manoj, kiuj flanke pendis el la lito, mi sentis kvaza ? formikojn.
Kaj tiam mi posedis atelieron por artmetio en Tenochtitlan, kaj mi ricevis la ordonon tajlori kronadan mantelon por la novelektita monarko el la plej belaj plumoj de tropikaj birdoj. Sed ĉiuj plumoj forflugis de mi, kaj mi devis postkuregi ĉiun plumon unuope por rekapti ilin, dum mankis jam nur malpli ol kvarono de horo, ?is komencu la kronado. Ĉiuj princoj kaj senditoj jam kolekti ?is. La popolamaso zumadis anta ? la kronada palaco kaj en la stratoj kondukantaj al la templo. Tutaj aroj de servistoj kaj altaj oficistoj kuregis al mi por transpreni la mantelon ; sed, se mi alkudris plumon kaj fiksis la sekvan apude, la anta ?e alkudrita jam forflugis denove. Mi a ?dis fanfari la trumpetojn kaj tondri la grandajn timbalojn, mi a ?dis soni la gigantajn bronzoplatojn de la temploj kaj la pastraron komenci sian akre sonantan kantadon, dum mia domo estis ĉirka ?barata de miloj de koleraj servistoj kaj kortegaj mar ?aloj, kiuj kriis : „La kronadan mantelon ! La plummantelon ! Ni ĉiuj devos morti ! Mortkondamnite ! Flugigate morten !“ Pro mia hasta strebado tamen ankora ? pretigi la mantelon, ?i glitis el miaj fingroj kaj ĉiuj plumoj, kiujn mi alkudris dum kelkaj semajnoj da peniga laboro, elflugis trilante tra la fenestro. Mi veki ?is kaj a ?dis ĉirpi la milionojn de griloj kaj herboĉevaletoj en la ?angalo.
Kaj denove tuj poste mi ree endormi ?is kun la sekura kaj trankviliga sento, ke mi ku ?as en la lito, kaj al mi la kronado de la imperiestro de Anahuac povas esti tute indiferenta, eĉ pli lia mantelo. Jen malfermi ?is la pordo al mia ĉambro. Mi miris pri tio kiel tio okazis, ĉar mi sciis tre bone, ke anta ? la enliti ?o mi zorgeme ?ovis la transversan pezan trabon kiel riglon al la pordo. Sed la pordo malfermi ?is tamen kaj envenis mia indi ?ena vizitanto, la sama, kiu, kiel mi sciis tute certe, disfalis tagon anta ?e en polvon. La ĉambro estis heligata per strange pala kaj inundanta lumo, kies fonton mi ne povis trovi. Ĝi estis nek de Suno, nek de Luno, estis multe pli simila al blanka fosforeskanta nebulo, kiu tamen ne estis sufiĉe densa por povi ka ?i ion a ? eĉ nur vuali ?in.
La indi ?eno tre proksimi ?is al mia lito. Tie li staris trankvile kaj rigardis min dum longa tempo. Mi estis malferminta miajn okulojn vaste, sed ne povis movi ?i. Pli bone dirate, instigis min de ie la volo movi ?i, kaj mi sentis, ke mi ne povus movi ?i, se mi ne retrovus ie la volon, kiu fu ?is de mi. Sed mi neniel timemis. Male estis en mi bonfartiga sento de frateca amo a ? de amikeco. Mia vizitanto kun trankvilaj movoj levis la moskitovualon kaj faldis la vualon je sia flanko supren trans la stangokondukilon. Poste li salutis min la ? sia solena maniero. Ree li rigardis min dum certa tempo kun profunda seriozo kaj poste li komencis paroli. Li parolis tre lante, emfazante ĉiun unuopan vorton de la esprimata opinio : „Mi demandas vin, amiko mia, kiel sentus vi, se oni prirabus vin en stato de tuta senhelpeco de tiuj malgrandaj donoj, kiujn oni kundonis al vi kiel akompana ?ojn al tiu longa voja ?o tra la lando de la ombroj ? Kiu donis ilin al mi, tiujn malgrandajn donacetojn ? Donis ilin al mi tiuj, kiuj amis min kaj kiujn amis mi, de tiuj, kiuj eligis varmegajn plorojn, kiam mi forlasis ilin. Nenio alia krom tiuj valore negravaj dona ?oj estas tio, kio lumigas mian vojon tra la noko. Pro amo sole estas, ke homoj estas naskitaj, kaj nur pro la amo ili vivas. Kion ajn oni eble akiris je rangoj, honoroj, meritoj, famo kaj riĉoj, kompare al la amo ili valoras nenion. Anta ? la granda pordego, tra kiu ĉiuj devos iri, eĉ la plej intimaj pre ?oj senditaj ĉielen, estas rigardataj nur kiel ?mirmono, ne pli valora ol kupra monereto. Vidalvide kun la eterneco validas nur la amo, kiun ni donis, la amo, kiun ni ricevis, kaj rekompencon ni ricevos nur en tiu grado, en kiu ni amis. Tial, amiko, redonu al mi tion, kion vi forprenis de mi, por ke tiam, kiam mi staros fine de mia longa migrado anta ? la pordego kaj oni demandos min, kie estas miaj atestoj, mi povos respondi : „Jen, ho mia Kreinto, en miaj manoj mi tenas miajn atesta ?ojn. Malgrandaj estas la donoj, kaj valore negravaj, sed ke mi rajtis porti ilin dum mia migrado, estas la signo, ke anka ? mi estis iam amata. Kaj sekve mi do ne estas tute sen valoro.“
La voĉo de la indi ?eno kun elspiro silenti ?is.
Ne estis lia ondanta elokvento, estis multe pli lia silento, per fera praforto pleniganta la ĉambron, senvorte ordonanta a ?ojn, vortojn kaj agojn, kio determinis mian agadon. Mi ekstaris, vestis min iomete, tiris la botojn trans la piedojn kaj rapidis al la librobretaro. Mi malfermis la pakedeton, pendigis la oran ĉenon ĉirka ? la kolon de la indi ?eno, mi ?ovis la pezan ringon sur lian fingron kaj fine surgenui ?is anta ? li por meti la ringojn ĉirka ? la maleoloj de la piedoj. Kiam mi ree surpiedi ?is, li jam forlasis la ĉambron. La pordo estis fermita kaj la tranversa trabo riglis la pordon.Mi reiris al mia lito kaj tuj falis en dormon, kiu estis tiel profunda, tiel saniga kaj tiel libera de son ?oj, kiun mi ne havis jam dum semajnoj. Ĝi estis kiel la unua refre ?iga bonfartiga dormo post grava malsano.
Veki ?o
Malfrue je la sekva mateno mi veki ?is, mi mirakle bone ripozis, kaj mi sentis min tiel fortika kiel jam delonge ne plu.
Sidante sur la litrando, kaj le ?ere vestante min, mi memoris pri la lasta son ?o kaj mi devis koncedi al mi, ke mi ne povis memori pri son ?o, kiu tiel klare kaj tiel logike deruli ?is kiel tiu. Mi rigardis kaptonte al miaj botoj, kaj mi trovis ?in tre strange, ke ili ne staris sur la se ?o kaj ne estis ?topitaj per papero. Pro sperto ruzi ?inte, mi kutimi ?is al tio, se mi matene devis haste vesti min vivanta en la vepro a ? en la ?angalo, vespere demeti la botojn, plen ?topi kaj starigi ilin sur altan lokon por malhelpi, ke skorpioj povu ka ?i sin en ili.
Sed la botoj ne staris sur la se ?o, sed sub la lito, kaj kiam mi rimarkis tion, mi ekhavis la ideon, ke mi lasis fali ilin tien, kiam mi ree enliti ?is, post kiam la indi ?eno foiris, kaj mi sentis min tiam tiom laca, ke mi ne plu havis la forton plen ?topi la botojn, anta ?l ol mi, jam preska ? ree dormante, ruligis min en la liton.
Nun mi tuj saltis al al librobretaro. La ladoskatolo ne plu staris tie, mi retrorigardis kaj trovis, ke ?i staras sur la tablo, malplena. La papero en kiun la ornama ?oj estis volvitaj, ku ?is dis ?irite sur la planko. Ne estis signo rimarkebla, kie la a ?oj povus esti kaj kiel ili eble malaperis. La pordo ankora ? estis firme fermita, de interne kun la peza trabo anta ? ?i, same tiel, kiel mi sekurigis la pordon hiera ? vespere kaj en ĉiuj vesperoj anta ?e.
Mi kuris kiel vento transen al la monteto. Hektike rapide mi malplenigis la ferm ?utitan kavernon, sed mi trovis tute sen ?ance voli malkovri ion en tio, per kio mi plenigis hiera ? posttagmeze la kavernon, ion ajn, kio povus konduki min al la spuro de miaj perditaj trezoroj.
Kien, je ĉiuj miaj stultaj son ?oj, mi nur forportis tiujn a ?ojn en mia dormebrio ?
Vane, mi torturis mian cerbon kaj rompis al mi la kapon pri mia memoro. En mian kapon venis eĉ ne unu ideo, kiun sekvi indus la penon. Ĉu eble la porkoj kulpis tion ? Estis ja ridinde konsideri tion, sed mi ja povus provi tion. Mi ja ne devis rakonti ion pri tia superstiĉo al iu alia. Sed la porkojn mi revidis neniam denove.
La doktoro revenas
Dek tagojn poste la doktoro revenis.
Mia unua demando estis : „Diru, doktoro, ĉu vi iam ajn vidis tri hogs, tri porkojn proksime de la bangalo a ? en la najbareco ? Du nigrajn kaj flavan ?“
„Ĉu hogs ?“, li demandis, min observante ĉe tio severe rigardante.
„Ĉu hogs ?“li ripetis post certa tempo pluan fojon, kaj mi havis la senton, kvaza ? li metus novajn nuancojn al sia voĉo kaj al sia rigardo fiksanta min. Tute bone eblis, ke tio estis nefrapanta ekzamenado de mia spirita stato. „Ĉu hogs ? Ne ! Vi certe celas dogs, hundojn, vi nur eraras pri la vortoj. Mi ĉi tie efektive vidis jam plurajn fojojn tri vagadantajn hundojn, du nigrajn kaj flavan, kiuj kondutis iomete strange. Mi enketis pro ili, sed neniu konis la hundojn. Finfine, kial mi okupi ?u pri vagadantaj indi ?enaj hundoj ?“
Nun mi rakontis miajn traviva ?ojn al li. Mi supozis, ke li ekstazi ?os.
„Mortan indi ?enon, vi diris, ĉu ? Unu, kiu vizitis vin, en du noktoj, ĉu ?“ Li dissolvis mian longan detalan kaj entuziasme prezentitan rakonton en tiajn sekajn vortojn, li kunpremis miajn esprimojn de ravo en tiajn etajn kaj ?isoste sekajn demandosignojn, ke mi beda ?ris, ke mi entute parolis al tiu cinika skeptikulo pri miaj traviva ?oj.
Kvaza ? kiel per sondilo en vundo li boradis per siaj okuloj en mia viza ?o kaj diris : „Ĉu ornama ?oj ? Ĉu antikvaj aztekaj labora ?oj, tenitaj eĉ enmane ? Ĉu perditaj ? Kaj vi ne scias kie kaj kiam, ĉu ?“ Lia ironio ribeligis min, kaj mi diris tial pli la ?te kaj pli rapide ol necesis : „Se vi ne akceptas tion, mi povas ja montri al vi la monteton, kun la kaverno, kaj anka ? kun la ?tupoj, kiujn mi fosis.“
Ankora ? nun fiksante la okulojn al mi, kvaza ? li a ?skultus malsanulan raporton, poste sulkigante la frunton, li fine trankvile prenis sian pipon elpo ?e, rikanis impertinente al mi kaj diris seke kiel osto : „Anka ? mi povas montri al vi kavernon, kiun mi fosis en la ?angalo, anta ? dudek ok jaroj. Tio nun jam ne plu okazas al mi. Mi lasas trankvile dormi la mortajn indi ?enojn kaj iliajn re ?ojn en ties tomboj.
Li donis al mi grandan paka ?eton da tabako trans la tablon : „Tion mi envoja ?e kunprenis por vi.“
Tiam li suĉis dufoje je lia pipeto.
Li elblovigis la fumon per longa spiro kaj pinta bu ?o. Li faris tion tre filozofe kaj pripenseme.
Kiam la fumo malperis en la aero, li rigardis sian tabakpipon de ĉiuj flankoj kaj dum li denove ensuĉis la fumon, li fiksis siajn okulojn al mi kaj ne plu delasis mian viza ?on.
Li klinis la kapon iom flanken, rigardis min de malsupre, rikanis tute kanajle, elpu ?adis plian fojon fajfante la fumon kaj diris nun, konservante la impertinentan rikanadon, kaj kunpinĉinte parte la okulojn : Nu jes, kion mi volus konsili al vi, estas:prenu al vi afablan, ne tro kot ?miritan indi ?enan knabinon en vian pajlokabanon kiel kuiristinon. Tiukaze ne plu aperos mortaj indi ?enoj al vi.“
F I N O
tradukis Dorothea & Hans-Georg Kaiser & Frank Vohla en klubovesperoj el la B.Traven-rakontaro „La vepro“ (Der Busch), unua eldono Librogildo Gutenberg, Berlino el la jaro 1930 (Büchergilde Gutenberg, Berlin 1930)
Lingve kontrolis Vladimir Türk
Ret Marut : Äœentileco de re ?oj
