"La mondohistorio, estas vere, fareblus tre oportune, se la batalo estus entreprenata nur sub la kondiĉo de ne mistrafeble favoraj bon ?ancoj. Alikaze tio estus tre mistika, se "hazardoj" ne ludus rolon. Tiuj hazardoj kompreneble falas mem en la ?eneralan iradon de la evoluo kaj estas rekompensataj de aliaj hazardoj. Sed la plirapidigo kaj plilantigo tre dependas de tiaj ’hazardoj’ – inter kiaj figuras anka ? ’la hazardo’ de la karaktero de la homoj, kiuj unue staras je la pinto de movado.
El Karlo Marks, Letero al L. Kugelmann (1871) MEV 33, 209 tradukis Hans-Georg Kaiser. La titolon aldonis la tradukinto.
En Esperantio ekzemple estis la markizo Beaufront, kiu, kvankam strangulo kaj pasia mensogulo, decide influis kaj anta ?enpu ?is Esperanton en la franca periodo, anka ? danke al ambicia karaktero. Ja oni povas diri, ke tiu periodo estis tre influata de tute diverskarakteraj homoj, kiuj ĉiuj havas grandan meriton pri tio, ke Esperanto tutmonde tre prosperis tiam. Samtempe la kvereloj inter kelkaj elstaraj francaj esperantistoj estis anka ? tre ?enaj, speciale por Zamenhof, kiu ne vivis en Francio, kaj tial el leteroj devis diveni, pri kio efektive temas ĉe la kvereloj. (HGK)
Originaltext
„Die Weltgeschichte wäre allerdings sehr bequem zu machen, wenn der Kampf nur unter der Bedingung unfehlbar günstiger Chancen aufgenommen würde. Sie wäre andererseits sehr mystischer Natur, wenn ‚Zufälligkeiten‘ keine Rolle spielten. Diese Zufälligkeiten fallen natürlich selbst in den allgemeinen Gang der Entwicklung und werden durch andere Zufälligkeiten wieder kompensiert. Aber Beschleunigung und Verzögerung sind sehr von solchen ‚Zufälligkeiten‘ abhängig – unter denen auch der ‚Zufall‘ des Charakters der Leute, die zuerst an der Spitze der Bewegung stehen, figuriert.“
aus K. Marx, Brief an L. Kugelmann (1871), MEW 33, 209.