Letero 081a

De markizino de Mertejo al vicgrafo de Valmono

Kiom da kompato vekas en mi viaj timoj ! Kiel ili pruvas mian superecon je vi ! Kaj vi pretendas instrui, konduki min ! Ho ! kompatinda Valmono, kia distanco ankoraÅ­ estas inter vi kaj mi ! La tuta memÅ ato de via sekso ne kapablas plenigi tiun intervalon inter ni. Ĉar vi ne povus plenumi miajn projektojn, vi kredas ilin neeblaj. Memfiera sed malforta estaĵo ! ne konvenas al vi kalkuli miajn rimedojn kaj taksi miajn kapablojn. Vere, vicgrafo, mi devas konfesi, ke viaj konsiloj ĉagrenis min.

Ke, por maski vian nekredeblan mallerton ĉe via prezidant-edzino, vi triumfe rakontadas, kiel vi momente senaplombigis tiun virinon timeman kaj enamiÄ intan al vi, mi konsentas ; ke vi eltiris de Å i rigardon, unu solan rigardon, mi komplezeme priridetas ; ke, sentante la sensignifon de via konduto, vi esperas kaÅ i Ä in sub la senvalora klopodo proksimigi du infanojn, kiuj ardas renkonti sin reciproke — kaj kiuj, cetere, Å uldas tiun ardon nur al mi — mi ankoraÅ­ tion akceptas ; ke fine vi profitas tiujn glorajn agojn por emfazi, ke pli bone estas uzi sian tempon plenumante, ol rakontante, mi pardonas : tiu vanteco ne Ä enas min. Sed kiam vi imagas, ke mi bezonas vian prudenton, ke mi vagus sen viaj konsiloj, ke mi devas foroferi al via opinio plezuron aÅ­ kapricon mian, vere, vicgrafo, vi tro memfiere misuzas la konfidon, kiun mi bonvoleme havas al vi !
Ĉu mi ne milope superis viajn glorajn farojn ? Vi ja delogis, ruinigis multajn virinojn ; sed ĉu malfacile ? Kiaj la obstakloj ? Kie via propra merito ? Vi ja havas belan vizaÄ on : nur donaco el hazardo ; elegantecon : oni Ä in akiras preskaÅ­ ĉiam per monduma sperto ; spriton nediskuteblan : ĵargono laÅ­bezone anstataÅ­as Ä in ; laÅ­dindan arogantecon : vi Å uldas Ä in al la facilo de viaj unuaj sukcesoj. Jen, se mi ne eraras, ĉiuj armiloj viaj, ĉar vi konsentos, ke mi ne multe kreditas al vi la arton naski skandalon aÅ­ kapti ties aperon.

Rilate prudenton, subtilon, mi ne volas paroli pri mi ; sed kiu virino ne superas vin sur tiu kampo ? Eĉ via prezidant-edzino kondukas vin kiel infanon.

Kredu min, vicgrafo, oni malofte akiras la kvalitojn, kiujn oni ne nepre bezonas. Batalante senriske, vi viroj povas agi senzorge ; por vi malvenkoj estas nur malpliaj sukcesoj. En partio tiel malegala, nia Å anco estas : ne perdi ; via malÅ anco estas : ne gajni. Eĉ se mi konsentus al viroj tiom da talento kiom al virinoj, kiel tamen ni devus superi vin, en nia neceso ĉiam uzi tiujn niajn kapablojn !

Mi konsente supozu, ke vi uzas tiom da lerto por nin venki, kiom ni por nia defendo aÅ­ cedo ; konsentu, ke post la sukceso vi tute ne plu bezonas Ä in. Nur okupataj je via nova konkero, vi sentime kaj senrezerve fordonas vin al via plezuro, kies daÅ­ro ne gravas al vi.
Ja nur viroj povas, laÅ­dezire, streĉi aÅ­ rompi tiujn ligilojn, reciproke interkonsentitajn, kiel diras la ĵargono de amo ; ni plie estu feliĉaj, se en via senpripenso, preferante misteron ol skandalon, vi kontentiÄ as per humiliga forlaso kaj ne faras la hieraÅ­an idolon la morgaÅ­a viktimo.
Sed se malfeliĉa virino sentas la unua la pezon de sia ĉeno, kiom Å i riskas, se Å i aÅ­dacas liberiÄ i, eĉ simple malpremiÄ i ! Nur tremante Å i provas forigi la viron, kiun Å ia koro klopodas forpeli. Se li pluobstinas, Å i devas cedi al timo tion, kion Å i antaÅ­e konsentis al amo :

Malfermas Å i la brakojn, sed Å losas sian koron [*]

Åœia zorgo devas delikate malnodi tiujn ligilojn, kiujn viro tranĉus. Tuta en la manoj de la malamiko, Å i restas sendefenda, se li ne estas noblanima ; kaj kial tion esperi, kiam oni scias, ke oni kelkfoje laÅ­das lian grandanimecon, sed neniam mallaÅ­das lian kruelecon !

Sendube vi ne neos tiujn verojn, banale evidentajn. Tamen se vi vidis min ĵongli per okazaĵoj kaj opinioj ; fari el tiuj viroj tiel timindaj la ludilon de mia kaprico aÅ­ fantazio ; depreni de iuj la volon, de aliaj la kapablon malutili al mi ; se mi sciis laÅ­vice kaj laÅ­kaprice allogi aÅ­ forpeli :

Ĉi reÄ ojn renversitajn al rango servutula [*]

se enkirle de tiuj oftaj renversoj mia reputacio tamen restis pura, ĉu vi ne devas konkludi, ke naskite por venÄ i mian sekson kaj regi super la via, mi sciis inventi armilojn Ä is nun nekonitajn ?

Ha ! gardu viajn konsilojn kaj timojn por tiuj deliremaj virinoj, kiuj nomas sin sentimentalaj ; kies fantazio senbrida lasus kredi, ke naturo anstataÅ­igis en ilia kapo la cerbon per la sensoj ; kiuj senpripense ĉiam konfuzas amon kaj amanton ; kiuj en sia freneza iluzio, kredas, ke la celebrinto de ilia plezuro estas ties sola pastro ; kiuj, vere superstiĉaj, havas por la sacerdoto la respekton kaj la fidon, kiun oni Å uldas nur al la diaĵo.

Timu ankoraÅ­ por tiuj pli frivolaj ol prudentaj, kiuj ne scias laÅ­bezone konsenti, ke oni forlasas ilin.

Tremu precipe por tiuj virinoj aktivaj en sia senokupeco, kiujn vi nomas sentemaj : amo tiel facile kaj tiel potence ekkaptas ilin, ke ili bezonas okupiÄ i pri Ä i, eĉ kiam ili ne Ä uas Ä in ; senprudente allasante sin al la fermentado de sia fantazio, ili skribas amleterojn, kies nasko estas ja milda sed danÄ erega ; ili kompatindaj krome ne hezitas transdoni tiujn pruvojn de sia malforto al la manoj de la nuna amanto, ne antaÅ­vidante en li la estontan malamikon.

Sed kion komunan havas mi kun tiuj senprudentaj ? Kiam min vi vidis malobei miajn principojn kaj devojiÄ i de la reguloj, kiujn mi mem ediktis ? Intence mi parolas pri principoj : dum la aliaj virinoj la siajn prenas el hazardo, akceptas sen ekzameno kaj sekvas pro kutimo, la miajn naskis profundaj pripensoj ; ilin mi kreis ; mi povas pretendi, ke mi estas mia propra verko.

Mi estis ankoraÅ­ juna fraÅ­lino, kiam mi eniris la mondumon ; tiu stato devigis min al silento kaj neago, sed mi profite observis kaj pripensis. Oni kredis min frivola aÅ­ senatenta ; mi ja ne multe aÅ­skultis tion, kion oni diligente rakontadis al mi ; sed mi zorge observadis ĉion, kion oni volis nepre kaÅ i. Tiu utila scivolo instruadis min ; sed plie, lernigis al mi maskoarton. Ofte devigita kaÅ i mian atentemon antaÅ­ la vido de la ĉeestantoj, mi devis regi miajn proprajn okulojn : de tiam mi scias laÅ­bezone preni tiun sencelan rigardon, kiun vi tiel ofte laÅ­dis. Tiu unua sukceso naskis la kuraÄ on same regi diversajn vizaÄ esprimojn. En kazo de aflikto mi strebis al kvieteca, eĉ Ä oja mieno ; tia estis mia diligento, ke mi eĉ intence dolorigis min, por samtempe montri plezursenton. Kun sama zorga ekzercado mi atingis tiun ankoraÅ­ pli malfacilan celon : kaÅ i la simptomojn de neatendita Ä ojo. Tiel mi sciis regi mian vizaÄ esprimon kun kapablo, kiu ofte tiel mirigis vin.

Ja juna, preskaÅ­ senalloga mi ankoraÅ­ estis ; mi posedis nur mian penson ; sed mi indignis je la ideo, ke oni povus diveni aÅ­ Å teli Ä in kontraÅ­ mia volo. Mi ekprovis tiujn pretajn unuajn armilojn ; ne nur malpermesante, ke oni divenu min, mi ankoraÅ­ ludcele aperis diferenca laÅ­ la cirkonstancoj ; certa pri mia gestaro, mi kontrolis mian frazaron ; mi regis ambaÅ­ laÅ­ la neceso aÅ­ simple laÅ­ mia kaprico : de tiu momento miaj pensoj apartenis nur al mi, kaj mi lasis aperi nur tion, kion mi juÄ is utila.

Tiu prilaborado super mi mem fiksis mian atenton al la esprimo de vizaÄ oj kaj la karaktero de fizionomioj ; al Ä i mi Å uldas mian penetreman trarigardon, kiun mi tamen pro sperto ne komplete fidas, sed kiu tamen Ä enerale malofte erarigis min.

ApenaÅ­ dekkvinjara, mi jam posedis la plimulton de la talentoj, kiuj famigas niajn politikistojn, kaj tio estis ankoraÅ­ nur miaj unuaj paÅ oj en la scienco, kiun mi deziris akiri.

Vi sendube pensas, ke same kiel ĉiuj juninoj, mi provis diveni la naturon de amo kaj ties plezurojn ; sed neniam vivinte en monaÄ¥inejo, ne havante karan amikinon, prizorgata de vigla patrino, mi havis nur malprecizajn ideojn, kiujn mi ne povis konkretigi ; eĉ la naturo, kiu tamen poste plene meritis mian dankemon, tiam donis ankoraÅ­ nenian indikon, kvazaÅ­ Ä i en silento zorge prilaboradis sian verkon. Nur mia kapo fermentadis : mi ne volis Ä ui, sed scii ; la deziro lerni indikis la vojon.

Mi sentis, ke la sola homo, kun kiu mi povis senkompromite priparoli tiujn aferojn, estas mia konfesanto. Mi tuj decidis preterpasi mian honteton, kaj akuzis min pri malvera faro de ĉio, kion faras virinoj. Tia estis mia esprima maniero, sed fakte mi ne sciis konkrete, pri kio temas. Mia espero estis nek plene trompita nek tute plenumita, ĉar la timo perfidi min malhelpis mian rektan parolon ; sed la brava pastro pentris mian misfaron tiel nigra, ke mi konkludis, ke ties plezuro devas esti ekstrema ; kaj post la deziro Ä in koni venis la volo Ä in frandi.

Mi ne scias kien tio riskus konduki min : sensperta, la unua okazo eble detruus min ; feliĉe mia patrino iom poste anoncis, ke Å i baldaÅ­ edzinigos min. La certo de rapida scio estingis mian scivolon, kaj mi alvenis virga en la brakojn de sinjoro de Mertejo.

Mi trankvile atendis la momenton instruigan, kaj bezonis pripenson por Å ajnigi embarason aÅ­ timon. Tiu unua nokto, pri kiu oni kutime tiel milde aÅ­ tiel kruele fantazias, prezentiÄ is al mi nur kiel eksperimento : doloron kaj plezuron, mi ĉion zorge observadis, vidante en tiuj diversaj sensaĵoj nur kolektindajn kaj primeditotajn spertaĵojn.

Tia studado baldaÅ­ plaĉis al mi ; sed fidela je miaj principoj kaj instinkte sentante, ke pli ol al iu ajn, al la edzo mi nepre nenion devas konfidi, mi decidis kaÅ i mian sensokapablon, pro la fakto mem, ke sensokapabla mi plene estas. Tiu Å ajna malvarmo sekve firmigis lian blindan fidon al mi ; mi poste ankaÅ­ decidis aldoni la senpripensan mienon, kiun mia aÄ o permesas ; neniam li juÄ is min pli infaneca, ol en la tempo, kiam mi plej aÅ­dace trompis lin.

Tamen, mi konfesas, mi komence lasis min forporti en la kirlon de l’ mondumo, kaj tute min allasis al ties frivola distro. Sed post kelkaj monatoj sinjoro de Mertejo kondukis min al sia malgaja kampara kastelo ; tie la timo de l’ enuo revenigis mian studemon ; ĉirkaÅ­ite de viroj, kies socia distanco de mi forigas ĉian suspektemon, mi profite plivastigis mian sperton. Precipe tiam mi komprenis, ke amo, kiun oni pentras kiel la kaÅ­zon de nia plezuro, tute simple estas ties preteksto.
Malsano de sinjoro de Mertejo interrompis tiajn mildajn okupojn ; en Parizon mi devis sekvi lin, kie li ricevis kuracadon ; iom poste li mortis, kiel vi scias ; kvankam laÅ­ ĉia konsidero mi tute ne plendis pri li, mi tamen tre agrable sentis la liberecon alportotan de mia vidveco, kaj ja promesis al mi plene profiti Ä in.

Mia patrino esperis, ke mi eniros monaÄ¥inejon, aÅ­ revenos vivi apud Å i ; ambaÅ­ eblojn mi rifuzis ; mi nur konsentis al bonmoro reveni al tiu mia bieno, kie restis kelkaj farotaj spertoj.

Mi pliriĉigis miajn konojn per legado, tute ne per tia, kian vi imagas. Niajn morojn mi studis en romanoj, niajn opiniojn ĉe filozofoj ; la postulojn de la plej severaj moralistoj mi eĉ esploris ; tiel mi eksciis ĉion, kio estas farebla, pensinda kaj Å ajnigenda. CertiÄ inte pri tiuj tri punktoj, mi vidis, ke nur la lasta prezentas kelkajn malfacilojn en Ä ia plenumo ; mi esperis venki ilin kaj meditis pri la rimedoj.

Miaj kamparaj plezuroj, tro monotonaj por mia vigla kapo, ektedis min. Min trafis bezono de koketeco, kiu reamikigis min kun amo, verdire ne por Ä in senti, sed por Ä in inspiri kaj Å ajnigi. Vane oni rakontis — kaj mi legis — ke tiun senton oni ne povas imiti ; mi ja vidis, ke por sukcesi tion, mi bezonas nur aldoni al la fantazio de verkistino la talenton de aktorino. Mi ekzerciÄ is en ambaÅ­ Ä enroj, eble kun ia sukceso ; sed anstataÅ­ postkuri vanajn aplaÅ­dojn sur teatra podio, mi decidis uzi por mia feliĉo la talentojn, kiujn aliaj oferas al vanteco.

Unu jaro pasis en tiuj diversaj okupoj. La fino de mia funebra tempo tiam permesis al mi reaperi, kaj mi revenis Parizon kun miaj grandaj projektoj ; sed mi ne antaÅ­vidis la unuan obstaklon.

Tiu longa izolo, tiu severmora retiriÄ o kvazaÅ­ kovris min per glazuro de prudeco, kiu forpelis la mondumajn galantulojn, lasante libera la alvenon de svarmo da teduloj, ĉiuj petantaj mian manon. Rifuzi ne embarasis min ; sed pluraj tiuj malakceptoj malplaĉis al mia familio ; kaj mi perdis en tiaj ĉikanoj tempon, kiun mi promesis al mi pli ĉarme uzadi. Mi devis do, por forpeli iujn kaj revenigi aliajn, elmontri kelkajn mispaÅ ojn, kaj uzi al la malutilo de mia reputacio, la zorgojn antaÅ­viditajn por konservi Ä in ! Mi facile sukcesis, kiel vi ja kredas ; tamen, ĉar tute senpasia, mi faris nur tion, kion mi taksis necesa, kaj singarde dozadis miajn sencerbaĵojn.

Tuj kiam mi atingis la celon, mi retropaÅ is, kaj deklaris, ke mi Å uldas mian reboniÄ on al kelkaj el tiuj virinoj, kiuj, jam nekapablaj plaĉi, kompense arogas pri merito kaj virto. La efiko de tiu Å akmovo estis multe pli granda, ol mi esperis. Tiuj dankemaj matronoj faris mian apologion kaj ilia blinda fervoro por ilia verko, kiel ili diris, estis tia, ke ĉe la plej eta klaĉo kontraÅ­ mi, la tuta prudularo ekkris je ofendo kaj skandalo. La sama rimedo alportis ankaÅ­ la apogon de la virinoj, kiuj celas monduman karieron ; persvadite, ke mi rezignas konkurenci ilin, ili kovris min per siaj laÅ­doj, ĉiufoje kiam ili bezonis pruvi, ke ili tamen ne ĉiam kalumnias pri aliaj virinoj.

Tamen mia antaÅ­a sinteno revenigis amindumantojn ; por sekvi mezan vojon inter ili kaj miaj inciteblaj protektantinoj, mi Å ajnigis eksteron de virino kortuÅ ebla, sed tre malfacile, kaj kiun granda delikateco armis kontraÅ­ amo.

Tiam mi komencis elmontri sur la granda monduma teatro miajn akiritajn talentojn. Mia unua zorgo estis atingi la famon de nevenkebla virino. Tiucele mi akceptis la publikajn omaÄ ojn nur de la viroj, kiuj malplaĉis al mi. Tiel mi utile akiris la honoron de la rezisto, dum mi sentime liveris min al la preferata amanto. Sed, pretekste de mia timemo, al ĉi tiu feliĉulo mi neniam permesis, ke li akompanu min en la mondumon, kie sekve ĉiuj rigardoj nur vidis la malsukcesan amindumanton.

Vi ja scias, kiel rapide mi cedas : ĉar mi rimarkis, ke longa amindumado preskaÅ­ ĉiam perfidas la sekreton de virino. Kion ajn oni faru, la sinteno neniam similas antaÅ­ kaj post la sukceso. Tiu diferenco ne eskapas al atentema observanto kaj mi trovis malpli danÄ ere erari en mia elekto, ol riski malkovron. Plie, tio forigas verÅ ajnecon : ĉu oni ne juÄ as nin laÅ­ tio ?
Tiuj antaÅ­zorgoj, kaj la fakto, ke mi neniam skribis, neniam lasis pruvon de mia cedo, povus Å ajni troaj ; al mi ili ĉiam aperis nesufiĉaj. Äœisfunda kono de mia koro malfermis al mi tiun de aliuloj. Mi malkovris, ke senescepte ĉiu enkonservas sekreton nepre kaÅ indan. Tiun veron oni en la antikva tempo Å ajne pli bone komprenis, ol ni : de tio la rakonto pri ÅœimÅ ono eble estas lerta alegorio. Nova Delila, mi simile ĉiam uzis mian tutan kapablon por malkovri tiun gravan sekreton. Nu ! kiom da modernaj ÅœimÅ onoj perdis sian hararon sub mia tondilo ! Nun mi ne plu timas ilin. Nur ilin mi kelkfoje humiligis. Pli fleksema kun la aliaj, mi atingis ilian silenton per la arto igi ilin malfidelaj, antaÅ­ ol mi mem aperos tia ; per Å ajnigitaj amiksentoj ; per pseÅ­da konfido ; per kelkaj sindonemaj agoj, kaj precipe per la flata kredigo, ke ĉiu estas mia sola amanto. Kiam mankis tiuj rimedoj, mi preparis la rompon antaÅ­sufokante sub mokoj aÅ­ kalumnio la kredindecon de tiuj danÄ eruloj.

Tiun precepton mi konstante praktikas, kiel vi vidas ; tamen vi dubas pri mia singardemo ! Nu ! Memoru la tempon, kiam vi ekamindumis min. Neniu omaÄ o tiel flatis min : mi vin deziris, antaÅ­ ol mi vin konis. Mi estis allogita de via famo kaj Å ajnis al mi, ke via konkero mankas al mia gloro ; mi ardis je korp-al-korpa batalo kontraÅ­ vi. Estis la sola okazo, kiam deziro mia iel superregis min. Tamen pripensu : se vi tiam estus dezirinta ruinigi min, pri kiuj rimedoj vi disponus ? Sensspuraj diroj, kiujn pro via reputacio mem oni ne kredus ; sinsekvoj de neverÅ ajnaj faktoj, kies rakonto aspektus kiel mise ellaborita romano…

Ja mi poste liveris al vi ĉiujn miajn sekretojn ; sed Å irme de niaj komunaj interesoj. Diru : kiu el ni ambaÅ­ meritus taksadon je nesingardeco ?
Ĉar mi estas prezentanta al vi raporton, Ä i estu kompleta. Mi kvazaÅ­ aÅ­das vin diri, ke mi tamen estas en la manoj de mia ĉambristino ; ja, Å i konas miajn agojn, kvankam Å i ne konas miajn sentojn. Sed memoru : vi iam parolis pri Å i, kaj mi nur respondis, ke mi plene fidas Å in ; tio Å ajne sufiĉis al vi, ĉar de tiam vi mem konfidis al tiu ĉambristino proprajn sekretojn sufiĉe danÄ erajn. Sed nun, ĉar Prevano ĉagrenas kaj senprudentigas vin, mi ja vidas, ke vi ne plu fidas mian diron. Mi do klarigu.

Unue, tiu knabino estas mia laktofratino : tiu ligo, kiu Å ajnas eta, estas grava por homoj de tiu klaso ; plie, mi konas Å ian sekreton ; ankoraÅ­ pli bone, mi savis Å in : viktimo de amdeliro, sen mi Å i estus pereinta. Åœiaj gepatroj, frenezaj de honorsento, nepre volis Å in malliberigi. Ili sin turnis al mi. Mi tuj ekvidis, kiel utila povus esti al mi ilia kolero. Mi unue aprobis, petis la malliberigan ordonon kaj sukcesis enmanigi Ä in. Poste, venante al indulgemo, mi mildigis la gepatrojn kaj profitis mian rilaton kun la maljuna ministro pri justico por atingi, ke la ordono kuÅ u en miaj manoj ; ĉiuj konsentis, ke mi mem decidos laÅ­ la estonta konduto de la knabino, ĉu Ä i estu plenumita aÅ­ ne. Åœi do scias, ke mi havas Å ian sorton enmane ; eĉ se tiu potenca rimedo ne sufiĉus, ĉu la eventuala rivelo de Å ia pasinta misfaro kaj de Å ia pendanta puno ne forpelus ĉian krediton al Å iaj diroj ?

Al tiuj rimedoj, kiujn mi konsideras fundamentaj, aldoniÄ as mil aliaj, laÅ­ la loko, la okazo, kiujn miaj pripenso aÅ­ sperto laÅ­bezone naskas. Detaloj estus superfluaj ; sed ili oportunas en ĉiutaga praktiko ; se vi volas koni ilin, klopodu elĉerpi el mia Ä enerala konduto.

Post tia semado mi ne rikoltus ! Post tia peniga agleca Å vebado super aliaj virinoj, mi plu rampus kiel ili inter nesingardo kaj timemo ! Kaj precipe viron mi tiel timus, ke mi trovus savon nur en fuÄ o ! Ne, vicgrafo, neniam. Mi venku, aÅ­ mi pereu. Mi volas havi Prevanon, kaj havos lin ; li volas tion proklami kaj li devos silenti : jen en du frazoj, mia afero. AdiaÅ­.

El … la 20an de Septembro 17**.